محمود صدری

در سه روز اخیر که اجلاس شورای حکام نوع همکاری آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با ایران را بررسی می‌کرد، دیپلمات‌های غربی گفتند به احتمال زیاد، آژانس در روزهای آینده نیروگاه آب سنگین اراک را از شمول موارد کمک‌فنی به ایران، حذف خواهد کرد. تا شامگاه دیروز این خبر تایید نشد اما لحن خبرگزاری‌های غربی از عزم اروپا و آمریکا برای تصویب چنین تصمیمی حکایت داشت.ایران نیز متقابلا بر موضع پیشین خود پا فشرد و اعلام کرد که نیروگاه اراک به هر حال باید تکمیل شود و دولت ایران برای این کار منتظر کمک آژانس نخواهد ماند.موضع آشتی‌ناپذیر طرفین مناقشه یعنی ایران و آژانس گویای این است که مذاکرات سلسله‌ای هفته‌های اخیر، در محتوای منازعه ایران و غرب تغییری ایجاد نکرده و تلاش طرفین برای غلبه بر دیگری ادامه دارد.

تنها عنصری که در یک هفته اخیر به دستور کار پیشین مذاکرات وارد شده و برای ایران فرصت تحرک دیپلماتیک ایجاد کرده، بحث کمک بین‌المللی به ایران برای ایجاد تاسیسات هسته‌ای است. این‌گونه کمک‌ها از تعهدات آژانس‌ بین‌المللی انرژی اتمی است و همه کشورهای عضو حق قانونی برخورداری از آن را دارند.بنابراین، مذاکره‌کنندگان و دیپلمات‌های ایرانی می‌توانند به جای القای استغنا که در سه روز اخیر مواردی از آن مشاهده شده است، به سیاست پافشاری برای کسب امتیاز از طریق مطالبه حق روی آورند.چنین سیاستی با گوشزد کردن تعهدات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، فرصتی تبلیغاتی در اختیار ایران می‌گذارد که در صورت عدول آژانس از تعهداتش، دیگر تصمیم‌ها نیز زیر سوال خواهد رفت.در تاریخ روابط بین‌الملل دو رویداد ثبت شده است که برای ایضاح مطلب، مرور آنها ثمربخش است و می‌تواند به کار مذاکره‌کنندگان ایرانی بیاید. مورد اول تحولات پس از بحران موشکی کوبا است. پس از آنکه در سال ۱۹۶۲ آمریکا و شوروی بر سر استقرار موشک‌های روسی در کوبا تا آستانه جنگ پیش رفتند، توافقی حاصل شد که به موجب یکی از بند‌های آن، آمریکا تعهد سپرد برای سرنگونی دولت فیدل کاسترو اقدام نکند.

از فردای حصول این توافق، هر تحرکی در ایالات‌متحده رخ می‌داد که احتمال می‌رفت فشاری بر کوبا ایجاد کند، دولت هاوانا، واشنگتن را به نقض پیمان متهم می‌کرد و تحرک جدید آمریکا در حاشیه بحث قدیمی تضمین امنیتی قرار می‌گرفت.

مورد دوم، دو دهه پیش در چین رخ داد. در هنگامه مباحث مربوط به الحاق چین به موافقتنامه تعرفه و تجارت، لی‌پنگ، نخست‌وزیر وقت چین با تکذیب گزارش‌های جهانی درباره قدرت اقتصادی چین گفت: این کشور زودتر از سال ۲۰۵۰ به اردوگاه کشور‌های صنعتی نخواهد پیوست. دولت چین با پافشاری بر این استراتژی، خود را در ردیف کشور‌های در حال توسعه قرار داد و از بیشتر معافیت‌های گمرکی که برای کشور‌های فقیر در نظر گرفته شده بود، استفاده کرد.

در واقع کوبا و چین با بزرگنمایی قدرت رقیبان و نمایش نیاز خود به جامعه جهانی، سهم مورد انتظار خود را از تقسیم امتیازات جهانی کسب کردند. ایران اکنون در عرصه دیپلماسی و فناوری هسته‌ای صلح‌آمیز وضعی مشابه کوبا و چین دارد و به عنوان اقدامی پیشگیرانه می‌تواند بخش‌های اجرا نشده معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (ان‌.پی.تی) را به جامعه جهانی گوشزد و حق قانونی خود را مطالبه کند. چنین اصراری حتی اگر ایران را به این بخش از حقوق برزمین مانده‌اش نرساند، پرونده‌ای تازه می‌گشاید که ایران طرف مدعی آن است نه طرف متهم.