محمود صدری

روابط ایران و عراق در سه سال گذشته تغییر ماهیت داده و دو خصم دیرینه به همکاران منطقه‌ای تبدیل شده‌اند. دو کشور می‌کوشند مانع تاثیرگذاری اختلافات قدیم و جدید شده و وجوه مثبت روابط را تقویت کنند. تهران و بغداد در مورد مسائل داخلی عراق مواضعی کمابیش مشابه دارند و در این زمینه تنها دو مساله بین دو کشور وجود دارد. تهران و بغداد هر دو خواستار یکپارچگی و ثبات داخلی عراق هستند، حال آنکه هر یک از طرفین برای تحقق این هدف روش‌های متفاوتی دارند. ایران خواستار استقرار دولت مقتدر با حاکمیت یکپارچه در عراق است. حال آنکه دو نیروی تاثیرگذار در عراق یعنی شیعیان و کردها به دنبال طرح دولت فدرال متشکل از شیعیان، کردها و سنی‌ها هستند. این طرح تامین‌کننده منافع منطقه‌ای ایران و دیگر همسایگان عراق به ویژه ترکیه و سوریه نیست.

مورد دوم، بحث حضور نظامیان آمریکا و متحدانش در عراق است. تهران و بغداد خواستار پایان اشغال هستند. اما ایران از طرح خروج فوری آمریکا حمایت می‌کند، حال آنکه عراقی‌ها خواستار تضمین‌های امنیتی پیش از خروج اشغالگران هستند و به صورت طبیعی، شکل‌گیری چنین تضمینی به زمان نیاز دارد. دولت عراق بیم آن دارد که با خروج اشغالگران، نیروهای امنیتی داخلی از عهده تروریست‌ها برنیایند و آمریکا با بهره‌گیری از همین نگرانی عراقی‌ها، ادامه حضور نظامی خود را توجیه می‌کند.

مواردی که ایران و عراق نمی‌خواهند به روابط دوستانه آنها تاثیر بگذارد، همین دو مورد است. فارغ از این مسائل آنچه بر روابط دو کشور حاکم است، عمدتا حول توریسم مذهبی، تجارت دو جانبه و همکاری‌های منطقه‌ای برای مهار جریان‌های تندرو و ارتجاعی است. بیشتر زائرانی که حتی در شرایط دشوار و ناامن به عتبات عالیات می‌روند، ایرانی‌اند. بسیاری از غیرایرانی‌ها نیز با عبور از ایران به این اماکن مقدس دست می‌یابند. بنابراین تکیه اصلی توریسم مذهبی عراق بر ایران است. ایران و عراق علاوه بر این محور همکاری اقتصادی، در زمینه مبادلات مرزی و تجارت غیررسمی بین اتباع نیز منافع مشترک زیادی دارند.

درباره میزان دادوستدهای ایران و عراق اطلاعات دقیقی در دست نیست اما دو کشور از سال گذشته مبنای کار را بر این گذاشته‌اند که حجم تجارت بین دو کشور به ۳ تا ۴میلیارد دلار برسد. ایران برای تحقق این هدف، می‌کوشد تسهیلاتی در اختیار اتباع عراق قرار دهد که مهم‌ترین آنها گشایش اعتبار در بانک‌های ایرانی برای بازرگانان عراقی است.

نظام بانکی عراق از آغاز دهه ۱۹۹۰ که جنگ کویت آغاز شد، تاکنون فرصتی برای بازسازی خود نداشته و دسترسی‌های این کشور به بازارهای مالی جهان محدود شده است. اکنون با توجه به این که عراق در میان همسایگان خود با ایران روابط مطلوب‌تری دارد، این زمینه فراهم است که بانک‌های ایرانی به تامین‌کنندگان اصلی خدمات به بازرگانان، سپرده‌گذاران و سرمایه‌گذاران عراق تبدیل شوند.روابط نزدیک‌تر ایران و عراق احتمالا بر روابط بین‌المللی تهران نیز تاثیر مثبت خواهد گذاشت.زیرا پیوند خوردن منافع اقتصادی دو کشور نفتی در خلیج‌فارس به خودی خود امنیت آنها را افزایش و انگیزه تعرض خارجی به آنها را کاهش می‌دهد.

سفر نخست‌وزیر شیعه عراق به ایران فرصت مناسبی برای طرح این منافع و علایق مشترک است.