علیرضا کدیور

بورس تهران این روزها حال و روز چندان مساعدی ندارد. افت ۵/۱۰ درصدی میانگین بازدهی بورس طی ۴۰ روز گذشته، کاهش ۵۰ درصدی ارزش معاملات روزانه در آذرماه نسبت به مهر و آبان و در نهایت ثبت میانگین بازدهی منفی دو درصدی در فصل پاییز، جملگی تصویری خاکستری از بورس اوراق بهادار ترسیم می‌کند.

اما آیا این وضعیت می‌تواند به عنوان معیاری برای وخیم بودن شرایط بورس و ضرورت خروج سرمایه‌گذاران از بازار تلقی شود؟ برای پاسخ به این پرسش باید رفتار فعالان بازار سرمایه به لحاظ روانی و تحت محدودیت‌های حاکم بر معاملات سهام مورد تحلیل قرار گیرد. بررسی جزئیات معاملات سهام طی آذرماه ۸۸ نشان می‌دهد، بخش عمده عرضه سهام توسط سرمایه‌گذاران حقیقی صورت گرفته و در مقابل حقوقی‌ها، بار اصلی تقاضا را بر دوش کشیده‌اند.

رشد حبابی قیمت‌ سهام برخی شرکت‌ها طی فصل تابستان و اوایل پاییز، منجر به تشکیل صف‌های فروش پایدار و بدون خریدار شده که تثبیت این صف‌ها از یک سو نقدشوندگی سهام این شرکت‌ها را به شدت کاهش داده و در عمل سرمایه‌گذاران را برای تجهیز نقدینگی به سمت فروش سهام سایر شرکت‌ها سوق داده است. از سوی دیگر به دلیل پایین بودن قدرت تحلیل در میان اکثر سرمایه‌گذاران فعال در بورس، سهامداران حقیقی، ارزنده نبودن قیمت‌ها را به سایر شرکت‌ها تعمیم می‌دهند که این موضوع موجی از وحشت گرانی سهام را در بازار سرمایه پراکنده است. موجی که در حال حاضر، گریبان‌گیر سهام ارزنده نیز شده است.

پایین بودن قدرت تحلیل و حاکمیت حرکت‌های گروهی (Herding behavior) در بورس تهران سبب شده، سرمایه‌گذاران کمتر شاهد روزهای متعادل باشند. منظور از تعادل، نبود صف‌های خرید و فروش و نزدیک بودن قیمت سهام شرکت‌ها به ارزش ذاتی آنها است.

همان‌طور که طی هفته‌های پایانی شهریور و هفته‌های آغازین پاییز امسال، بورس تهران، بدون انتشار خبری خاص، به طور هیجانی شاهد رشد شتابان قیمت‌ها و فاصله گرفتن سریع قیمت‌ها از ارزش ذاتی بود، اکنون نیز بورس در حال طی کردن همان روند، این بار در جهت معکوس است.

این در حالی است که عوامل اصلی تاثیرگذار بر بورس تهران از جمله قیمت جهانی مواد خام، متغیرهای بازار پول به عنوان اصلی‌ترین بازار رقیب بورس و... هیچ‌یک نسبت به اوایل پاییز تغییر با اهمیتی نداشته‌اند و حتی طی هفته قبل، تصویب لایحه ابزارها و نهادهای مالی جدید در مجلس، فرصت‌های جدیدی را برای افزایش سودآوری شرکت‌های بورسی ایجاد کرد؛ اما برخلاف انتظار، بورس با شدت بیشتری در جهت سقوط حرکت کرد.

در واقع وجود محدودیت‌های حاکم بر بازار سرمایه در کنار پایین بودن سطح دانش مالی، فعالان بورس تهران را کم حوصله، صف محور و به سوی معامله براساس شایعات سوق داده است.وضعیتی که سهامداران خرد را به هجوم گسترده برای خرید سهام در اوج قیمت، فروش سهام خریداری شده در کف قیمت، تقبل زیان و در نهایت خروج از بازار سرمایه سوق داده است.

هرچند در حال حاضر نمی‌توان حبابی بودن قیمت سهام برخی شرکت‌ها به ویژه شرکت‌هایی که دارای صف فروش بدون تحرک هستند را انکار کرد، اما به طور قطع، سرمایه‌گذاران می‌توانند با تحلیل دقیق، فارغ از توهم و بزرگ‌نمایی اخبار غیر مرتبط با بازار سرمایه، گزینه‌های ارزنده‌ای برای سرمایه‌گذاری در بورس بیابند. فرصت‌هایی که با احتساب دوره خواب سرمایه و ریسک‌های سیستماتیک بازار سرمایه، می‌تواند بازده بالایی برای خریداران فعلی در پی داشته باشد.