محمدصادق جنان‌صفت

ورود درآمدهای حاصل از صادرات نفت خام به کسب و کار و معیشت شهروندان ایرانی و استفاده دولت‌ها از آن، چرب و شیرینی بود که ذائقه را خوشمزه می‌کرد و پیامدهایش را نمی‌دیدیم. آن چرب و شیرین اکنون جای جای جسم و روح اقتصاد ایران را بیمار کرده و متاسفانه دوای درد آن نیز استفاده بیشتر از همین دارو تشخیص داده شده است. این درآمدهای آسان دولت‌ها را چاق و سنگین و آسان خواه کرده و تاب و توان پویایی و حرکت از شهروندان را سلب کرده است. اکنون سال‌ها است بالاترین مقام‌های اجرایی و سیاسی، کارشناسان و روشنفکران درباره رهایی از این وضعیت و چگونگی استفاده کارآمد از درآمدهای نفتی سخن می‌گویند. همین که بیش از ۴دهه است راه‌حلی برای این مساله پیدا نمی‌شود نیز نشانه بیمار شدن جامعه توسط این چرب و شیرین است.

در ماه‌های اخیر، بار دیگر این موضوع در کانون توجه قرار گرفته است و کارشناسان و اقتصاددانان درباره آن سخن گفته و می‌نویسند. به نظر می‌رسد برای اینکه جامعه ایرانی از این پرسش عبور کند نیازمند شجاعت در تصمیم‌گیری در بالاترین سطح و کانون تصمیم‌گیری است که می‌تواند یکی از این دو راه را انتخاب کند.

راه نخست استفاده از تجربه نروژ است. نروژی‌ها از دهه ۱۹۶۰ که درآمدهای نفتی برایشان میسور شد دندان طمع استفاده زودهنگام از آن را کنده و دور انداختند؛ درآمد نفتی را هرگز به حیطه بودجه‌های سالانه راه ندادند و اکنون صندوق ارزی نفت نروژ ۳۰۰میلیارد یورو ذخیره دارد.

یک راه دیگر این است که با اتخاذ یک تصمیم شجاعانه و مبتنی بر مطالعات کارشناسانه، درآمد حاصل از صادرات نفت‌خام به صورت سرانه و به میزان مساوی میان شهروندان توزیع شود.

اتخاذ تصمیم درباره هر کدام از راه‌حل‌های یاد شده البته سخت و تکان‌دهنده خواهد بود و جامعه را در یک مقطع کوتاه با شوک مواجه می‌کند. هنر مدیریت کلان باید این باشد که پیامدهای شوک را پیش‌بینی و آن را مهار کند. اگر یکی از دو راه‌حل برای حل این مساله به کار گرفته نشود، معنایش این است که چند سال بعد دوباره بپرسیم درآمد نفتی را چگونه مصرف کنیم که بهترین نتیجه به دست آید.

بزرگ‌ترین فایده راه نروژی یا تقسیم پول نفت به طور مستقیم این است که این درآمد به ضد عدالت و رفاه منجر نخواهد شد و کارآمدی دولت‌ها و مدعیان اداره کشور نیز آشکار خواهد شد.

اداره کردن کشور با پول نفت هنری نیست به ویژه آنکه این مدیریت در بلندمدت آسیب‌های جدی به شهروندان وارد می‌کند.