دکتر جعفر خیرخواهان

یکی از پدیده‌های یکی دو ماه اخیر که ظاهرا عجیب می‌نماید، افزایش یافتن ارزش دلار آمریکا نسبت به سایر ارزهای معتبر جهانی است. در عین حال که ما شاهد تعمیق و گسترش یافتن بحران مالی هستیم که منشا آن هم به اوضاع اقتصادی خراب آمریکا باز می‌گردد، این پرسش به سطح عامه مردم هم کشیده شده است که می‌پرسند چگونه است در رسانه‌های خبری گزارش می‌شود وضعیت اقتصاد آمریکا از شرایط بد عبور کرده و مبتلا به بحران شدیدی گشته و شرکت‌ها و موسسات مالی آن یکی پس از دیگری ورشکست می‌شوند، اما با این همه، ارزش پول کشورش د ر مقایسه با سایر ارزهای معتبر مثل یورو و پوند انگلیس قدرت پیدا می‌کند.

قابل توجه است که عوامل متعددی در دو سه سال گذشته، باعث شد تا ارزش دلار آمریکا کاهش یابد که مهم‌ترین‌شان عبارتند از:

کاهش پیوسته نرخ بهره آمریکا که اینک حتی به رقم یک درصد رسیده است؛ ‌افزایش کسری حساب جاری آمریکا؛ ورود اقتصاد آمریکا به شرایط رکودی؛ نااطمینانی نسبت به وضعیت بخش مالی آمریکا و افزایش بدهی ملی آمریکا که بخشی از آن با افزایش عرضه دلار تامین شد.

پس با وجود حضور این عوامل که باید ارزش دلار آمریکا را همچون گذشته به زیر بکشند، چرا دلار آمریکا در چند ماه گذشته اضافه ارزش پیدا کرده است؟

قطعا ارائه پاسخی کامل به این پرسش نیازمند داشتن داده‌های مفصل و بررسی‌های جامع و همه جانبه است، اما دو عامل زیر می‌توانند نقش اساسی در این میان داشته باشند.

۱) نااطمینانی درباره شرایط اقتصاد جهانی: در سال ۲۰۰۷ و شش ماه اول سال ۲۰۰۸، سرمایه‌گذاران نگران وضعیت اقتصاد آمریکا بودند، بنابراین دلار به سیر نزولی خود ادامه می‌داد. اما به تازگی این نگرانی به سمت وضعیت اقتصادی بازارهای به اصطلاح نوظهور جلب شده است.

کشورهایی مثل مجارستان، ایسلند و آرژانتین جملگی بحران مالی واقعی را تجربه می‌کنند. بنابراین صندوق‌های سرمایه‌گذاری اقدام به فروش سرمایه‌گذاری و دارایی‌های خود در بازارهای نوظهور و اروپا کرده و پول‌های دریافتی را به دلار تبدیل می‌کنند. این فروش دارایی‌ها در سطح جهانی یکی از دلایل اصلی قوی شدن دلار است که از وضعیت اقتصادی ضعیف در سایر کشورها حکایت دارد. اساسا اقتصاد آمریکا بد عمل می‌کند، اما احتمال می‌رود سایر اقتصادها حتی بدتر عمل کنند و این باعث تقویت دلار شده است. ۲) وخامت اوضاع اقتصادی در اروپا: اقتصاد اروپا و خصوصا انگلستان افت شدیدی پیدا کرده است. بنابراین احتمال می‌رود نرخ بهره در منطقه یورو به‌شدت کاهش یابد. نرخ‌های بهره آمریکا از مدت‌ها قبل در سطح پایین قرار گرفته است (بین یک تا ۲‌درصد)، اما نرخ‌های بهره یورو هنوز هم جا برای پایین تر آمدن از رقم کنونی ۷۵/۳درصد را دارد. کاهش نرخ‌های بهره در ناحیه یورو، از جذابیت نگهداشتن سرمایه‌ها به یورو می‌کاهد و مجددا دلار تقویت خواهد شد.

پرسش دیگر این است که آیا این گران شدن دلار موقتی است یا دائمی؟

با توجه به گستردگی بحران مالی، اقتصاد آمریکا در سال ۲۰۰۹ نیز رشد پایینی خواهد داشت و این شرایط دلار را ضعیف‌تر خواهد ساخت. اما به دلیل سرایت بحران به سایر کشورها، دلار آمریکا در مقابل سایر ارزها خیلی ضعیف نخواهد شد. پس گران شدن کوتاه مدت دلار، نشانه بازگشت به دلار قوی نخواهد بود. تقویت دلار به مشکلات بنیادی و ساختاری در اقتصاد آمریکا ربط پیدا می‌کند که به این زودی‌ها برطرف نخواهد شد، از قبیل: کسری حساب جاری، اقتصاد نامتوازن با بدهی بالای بخش خصوصی و عمومی و مشکلات در بخش مالی.