مهران دبیرسپهری

بحران اقتصادی امروز جهان، ‌مسائل و سوالات زیادی را برای دست‌اندرکاران ذی‌ربط ایجاد کرده و بحث و بررسی درباره این مسائل را به موضوع روز کارشناسان و رسانه‌ها در سطح جهان تبدیل کرده است. اما یکی از مسائلی که کمتر درباره آن صحبت می‌شود، پاسخ به این سوال است که چرا قیمت دلار آمریکا بالا رفت؟ در شرایطی که نطفه بحران در این کشور ایجاد شد. مطلب ذیل پاسخی به سوال مزبور می‌باشد.

ارزش پول یک کشور با تغییرات نرخ بهره نسبت مستقیم دارد. به این معنا که با افزایش نرخ بهره، با فرض ثابت بودن دیگر متغیرها، ارزش پول افزایش و با کاهش بهره، ارزش پول کاهش می‌یابد. با توضیح فوق می‌توان ارزش نسبی پول کشورها را نسبت به یکدیگر نیز با توجه به تغییرات نرخ بهره، برآورد نمود. بنابراین تغییر نرخ بهره در یک کشور نسبت معکوس با ارزش پول کشورهای دیگر دارد. مثلا افزایش نرخ بهره در آمریکا موجب کاهش ارزش یورو نسبت به دلار می‌شود. عامل دیگری که می‌تواند روی ارزش پول یک کشور اثر داشته باشد، بی‌انضباطی پولی در بانک مرکزی آن کشور است. البته این بی‌انضباطی معمولا موجب کاهش ارزش پول می‌شود، نه افزایش آن. همان‌طور که می‌دانیم، از حدود ۱۴ماه پیش (۱۸ سپتامبر ۲۰۰۷ برابر با ۲۷ شهریور ۱۳۸۶) که احتمال وقوع رکود در اقتصاد آمریکا می‌رفت، بانک مرکزی آمریکا در چند مرحله، نرخ بهره را از ۲۵/۵ درصد تا حدود ۲درصد کاهش داد که اتفاقا در اثر این اقدام ارزش دلار در سطح جهانی کاهش یافت. بعد از سقوط مالی جهانی نیز نرخ بهره در آمریکا تا سطح یک درصد کاهش یافته است.

با ارائه توضیحات فوق به یک تناقض در مورد افزایش ارزش دلار در این روزها می‌رسیم. زیرا هیچ کدام از دلایل مورد اشاره در بالا محقق نشده است تا دلیلی برای افزایش قیمت دلار باشد. یعنی نه شاهد افزایش نرخ بهره در آمریکا بوده‌ایم و نه شاهد کاهش نسبی نرخ بهره در دیگر کشورها، زیرا کاهش ناچیز نرخ بهره در هفته‌های اخیر در همه کشورها و به طور یکسان اتفاق افتاده است. از طرف دیگر بانک مرکزی آمریکا نیز سیاست جمع‌آوری دلار از بازار را در پیش نگرفته است. پس دلیل گران شدن دلار چیست؟بسیاری از کارشناسان افزایش ارزش دلار را با سقوط مالی جهانی مرتبط می‌دانند، اما در مورد چرایی آن کمتر صحبت شده است. همان طور که می‌دانیم، ایجاد حباب مسکن و سپس ترکیدن آن در آمریکا باعث شد که همه کشورها در سطح کلان متضرر شوند، اما این ضرر به طور نسبی در مناطقی بیشتر و در مناطقی کمتر بوده است و به نظر می‌رسد کشور آمریکا بخشی از ضررش را به کشورهای سرمایه‌گذار در بخش مسکن خود منتقل کرده یا به عبارت دیگر انتقال ثروت به آمریکا اتفاق افتاده است.

شاهدی که این ظن را قوی می‌کند، آن است که ژاپن برخلاف اروپا در بازار مسکن ایالات‌متحده، هیچ گونه سرمایه‌گذاری نکرده و به همین دلیل افزایش ارزش دلار نسبت به یورو بیشتر از افزایش ارزش دلار نسبت به ین بوده است. توضیح آن که در هفته‌های اخیر، شاهد افزایش حدود ۲۲درصدی دلار نسبت به یورو بوده‌ایم، در صورتی که ارزش دلار نسبت به ین تنها حدود ۸درصد رشد کرده است. بنابراین افزایش ارزش دلار را باید در موضوع انتقال ثروت از خارج (به ویژه اروپا) به آمریکا جست‌و‌جو نمود. استدلال دیگری که وجود دارد این است که سرعت گردش پول (یا دلار) در سطح جهان به شدت کاهش یافته است. به همین دلیل مطابق با رابطه مقداری پول، طبیعی است ارزش دلار افزایش یابد. البته اگر هم موضوع سرعت گردش پول موثر بوده باشد، نمی‌توان همه علت را در اثر آن دانست؛ زیرا همان طور که گفتیم، افزایش ارزش دلار نسبت به دیگر ارزها یکسان نبوده است. امید است این نوشته آغازی باشد برای بحث‌های بیشتر روی موضوع فوق.