دکتر مرتضی بینا

هدف اصلی من از نوشتن این مقاله، مربوط به شایعات قیمت آینده طلای جهانی و عبث بودن این شایعات است. برای این منظور، نخست انواع قیمت‌های طلا، یعنی قیمت توافقی روزانه لندن، ... ... قیمت لحظه‌ای، قیمت آتی، قیمت خرده فروشی و رابطه آنها را با یکدیگر توضیح می‌دهم و نتیجه‌گیری را به عهده خواننده می‌گذارم. سوالی که ممکن است برای بعضی از خوانندگان مطرح شود این است که قیمت طلا در بازارهای جهانی چگونه محاسبه می‌شود و آیا این قیمت در همه جای دنیا یکی است؟ اگر در دنیایی زندگی می‌کردیم که بانک‌های مرکزی و بانک‌های بزرگ طلا وجود نداشتند و به یکدیگر وام با پشتوانه طلا نمی‌دادند و بورس‌های آتی طلا وجود نداشتند، آن‌گاه قیمت واقعی طلا در هر گوشه دنیا بر مبنای عرضه و تقاضا بین خریداران کوچک طلا و فروشندگان تعیین می‌شد و قیمت طلا در هر گوشه دنیا قیمت لحظه‌ای متفاوتی می‌داشت. هرچند قیمت‌ها نمی‌توانستند به مدت طولانی از یکدیگر فاصله زیادی بگیرند و اختلاف قیمت بین دو طلا فروش در دو نقطه جهان حدودا برابر هزینه انتقال طلا بین دو نقطه می‌شد و مدتی هم که این اختلاف قیمت پابرجا می‌ماند حدودا برابر زمان حمل طلا بین این دو نقطه می‌بود. در این دنیای خیالی بدون بانک‌های مرکزی و بدون بانک‌های بزرگ، رصد کردن قیمت طلا و به دنبال آن اعلام یک قیمت واحد بین‌المللی به‌طور ثانیه به ثانیه عملا غیرممکن بود.

امروزه هم قیمت طلا که بین خریداران کوچک و خرده‌فروش‌ها معامله می‌شود در هر نقطه دنیا و در هر لحظه متفاوت است، ولی به دلیل توافق روزانه بانک‌های بزرگ طلا، وجود معاملات آتی طلا و آربیتراژی که بانک‌های بزرگ می‌توانند به صورت الکترونیکی انجام بدهند، اختلاف قیمت خرده‌فروشی طلا در نقاط مختلف دنیا نیز به حداقل می‌رسد.

قیمت توافقی طلا روزانه دو بار، صبح و بعد از ظهر به وقت لندن (صبح نیویورک) از طریق پنج بانک بزرگ شمش طلا و از طریق ملاقات تلفنی تعیین می‌شود. در این ملاقات‌ها رییس گروه قیمتی را اعلام می‌کند و این پنج بانک با تماسی که با مشتریان خود می‌گیرند نهایتا در ظرف چند دقیقه به یک قیمت توافقی برای خرید و فروش طلا بین خود دست می‌یابند و آن قیمت را به دنیا اعلام می‌کنند. در این معاملات، واحد معامله ۱۰ شمش طلا هر یک به وزن حدود ۴۰۰ اونس و محل تحویل در یکی از بانک‌های شمش طلا در لندن است. قیمت توافقی بین پنج بانک بزرگ، پایه‌ای می‌شود برای همه بانک‌ها و خریداران و فروشندگان عمده که در طول روز بین خود به طور خصوصی یا از طریق بورس کالا معامله می‌کنند (توضیحات در www.goldfixing.com.) در سراسر جهان بسیاری از قراردادها هم ممکن است بر مبنای قیمت‌های توافقی اعلام شده در صبح یا بعد از ظهر لندن با محل تحویل لندن تصفیه بشوند. در طول روز، طلا در بورس‌های کالا به قیمت لحظه‌ای معامله می‌شود. قیمت‌های لحظه‌ای در حول و حوش قیمت توافقی صبح لندن تغییر می‌کنند تا مجددا در بعد از ظهر قیمت توافقی بین پنج بانک بزرگ اعلام شود. به این ترتیب قیمت‌های لحظه‌ای طلا در بورس‌های کالا انحراف کمی از قیمت‌های توافقی در لندن را خواهند داشت. توجه داشته باشید که قیمت توافقی در لندن و قیمت لحظه‌ای طلا در بورس‌های کالا برای خریداران کوچک قابل دسترسی نیست. نحوه تعیین قیمت خرده فروشی طلا را در آخر مقاله مشاهده خواهید کرد.

اما قیمت آتی طلا چیست و آربیتراژی که بانک‌های بزرگ طلا انجام می‌دهند، چیست؟ به‌طور کلی و صرف نظر از جزئیات، قیمت آتی قیمتی است که خریدار و فروشنده طبق قراردادی برای تحویل کالا در زمان آینده به توافق می‌رسند. این قراردادها می‌توانند یا بین دو طرف به طور خصوصی بسته شوند یا با وساطت بورس‌های کالا، بین خریداران و فروشندگان به طور ناشناس بسته شوند. معمولا بورس‌های کالای بزرگ جهان برای هشت ماه از سال تحویل طلا دارند. مثلا امروز که در اوایل ماه دسامبر هستیم بورس شیکاگو یا نیویورک (COMEX) برای ماه‌های دسامبر، ژانویه، فوریه، مارس، آوریل، ژوئن، اوت و اکتبر تحویل طلا دارد. طلای تحویلی هم باید به صورت استاندارد تعریف شده توسط بورس ارائه بشود که برای هر قرارداد برابر ۱۰۰ اونس و درجه خلوص حداقل ۵/۹۹درصد است. چه چیزی باعث می‌شود که خریداران و فروشندگان در بازارهای جهانی به سرعت بر سر قیمت آتی به توافق برسند؟ به طور کلی و در شرایط عادی، قیمت آتی کالا‌ها بر مبنای قیمت لحظه‌ای به‌علاوه بهره بین بانکی (لایبور)، به‌علاوه هزینه نگهداری کالا تعیین می‌شود. با فرض اینکه هزینه نگهداری طلا ناچیز است، اگر قیمت آتی طلا بیش از بهره بین بانکی به‌علاوه قیمت لحظه‌ای آن باشد، بانک‌های بزرگ بلافاصله با گرفتن وام با بهره بین بانکی، طلا را به قیمت لحظه‌ای می‌خرند و همزمان وارد قرارداد فروش طلا در آینده می‌شوند یا بالعکس. این امر که آربیتراژ خوانده می‌شود باعث می‌شود که اختلاف قیمت آتی طلا و قیمت لحظه‌ای طلا، برابر بهره لایبور از زمان خرید تا زمان تحویل در آینده باشد. البته این اختلاف قیمت بین قیمت لحظه‌ای و قیمت آتی به این بستگی دارد که آربیتراژور بتواند به راحتی طلا را به قیمت لحظه‌ای بخرد و بفروشد. در شرایط بحرانی که فروشنده طلا کم می‌شود و تقاضا به طور غیرعادی بالا می‌رود، ممکن است که قیمت آتی طلا از قیمت روز کمتر هم بشود. این مساله برای طلا خیلی کم پیش می‌آید، هر چند در دوره بحران مالی اخیر این اتفاق افتاد. برای کالاهای دیگر مانند نفت خام این اتفاق که قیمت آتی نفت خام از قیمت روز آن کمتر باشد بیشتر پیش می‌آید. در هر تاریخی که باشیم، کوتاه‌ترین سررسید در بورس‌های بین‌المللی حداکثر یک ماه است. امروزه چون نرخ بهره بین بانکی نزدیک به ۱درصد در سال است، اختلاف قیمت روز طلا و قیمت آتی در کوتاه‌ترین سررسید معمولا کمتر از ۰۸/۰درصد، یا نزدیک به صفر است. همچنین به خاطر آربیتراژ بین‌المللی اختلاف قیمت‌های آتی در بورس‌های مختلف نزدیک به صفر است.

در عین حال که قیمت آتی طلا بر مبنای قیمت لحظه‌ای طلا تثبیت می‌شود، قیمت توافقی لندن و به دنبال آن قیمت لحظه‌ای طلا هم متاثر از پیش‌بینی عرضه و تقاضا در آینده هستند. یعنی مثلا اگر سرمایه‌داران بزرگ باور داشته باشند که در شش ماه آینده تقاضا برای طلا زیاد و عرضه کم خواهد شد، با احتمال بالا رفتن قیمت در شش ماه آینده مواجه خواهیم بود. اما با بالا رفتن قیمت آتی شاهد بالا رفتن قیمت لحظه‌ای خواهیم بود؛ به طوری که اختلاف قیمت آتی و قیمت لحظه‌ای همان بهره لایبور باقی خواهد بود (به شرط عدم وجود بحران در زمان تعیین قیمت لحظه‌ای). کاری که پنج بانک بزرگ طلا در ملاقات تلفنی خود برای تعین قیمت توافقی و تثبیت قیمت لحظه‌ای طلا انجام می‌دهند، خود متاثر از قیمت‌های آتی است. این امر باعث می‌شود که قیمت‌های لحظه‌ای منعکس‌کننده پیش‌بینی بازار از قیمت‌های آینده باشد. حالا می‌دانید که اگر امروز قیمت لحظه‌ای طلا ۱۷۰۰ دلار باشد و کسی ادعا کرد که قیمت طلا در سه ماه آینده به ۲۰۰۰ دلار خواهد رسید، اطلاعاتی دارد که سرمایه‌داران و بانک‌های بزرگ طلا از آن بی‌خبر هستند. اما قیمتی که یک جواهر فروشی مثلا در آمریکا، از افراد معمولی طلا می‌خرد چقدر است؟ برای این کار جواهر فروش وزن طلای خالص را محاسبه می‌کند و بسته به وزن آن بین ۶۰درصد تا ۹۰درصد قیمت اعلام شده روز در هر گرم را به فروشنده طلا می‌پردازد. ممکن است بپرسید چرا وزن طلا در قیمت هر گرم آن تاثیر می‌گذارد؟ علتش این است که جواهر فروش طلا‌های خریداری شده را جمع می‌کند و وقتی که به اندازه معینی رسید آن را برای تبدیل به شمش طلا به پالایشگاه مخصوص طلا می‌فرستد. پالایشگاه طلا هم بعد از تسویه طلا، حدود ۹۷درصد قیمت را در روزی که طلا را دریافت کرده به جواهر فروش می‌پردازد. اگر کسی طلای زیادی برای فروش بیاورد، جواهر فروش زودتر می‌تواند طلاهایش را به پالایشگاه طلا بفرستد. این امر باعث می‌شود که جواهر فروش کمتر در معرض نوسانات طلا قرار بگیرد. اگر طلای کمی برای فروش ارائه شود، ممکن است که چند روز طول بکشد تا جواهر فروش به حد کافی طلا برای ارسال به پالایشگاه جمع کند. بنابراین جواهر فروش هم برای محافظت خود در مقابل احتمال کم شدن قیمت تا زمان ارسال به پالایشگاه، قیمت کمتری به فروشنده طلا می‌پردازد. پرداخت ۶۰درصد قیمت تا حدودی بی‌انصافی به‌نظر می‌رسد، ولی در واقع امروزه برای یک جواهر فروش کوچک در یک نقطه دور افتاده با مشتریان کم، ریسک افت قیمت تا زمان فروش مجدد طلا به پالایشگاه نسبتا بالا است و ممکن است که سود چندان زیادی هم نصیب جواهر فروش نشود.

Morteza.Bina@Alumni.Rice.Edu