محمود صدری

پیروزی حزب اسلامگرای عدالت و توسعه در انتخابات پارلمانی ترکیه، غیرمنتظره نبود اما این پیروزی عادی و قابل پیش‌بینی،‌ محصول همنشینی عواملی است که می‌توان ‌آن را از شگفتی‌های سیاست در خاورمیانه و غرب آسیا به شمار آورد. وجهی از این شگفتی به تاریخ پرتلاطم حزب عدالت و توسعه مربوط می‌شود که در ۱۰ سال اخیر، از تجربه انحلال و ممنوعیت فعالیت تا چشیدن طعم پیروزی و رهبری بلامنازع ترکیه را در کارنامه خود دارد. رهبران این حزب(رجب طیب اردوغان و عبدالله گل) در سال ۲۰۰۲ و در حالی که احتمال می‌رفت راهی زندان شوند با پیروزی در انتخابات، بر کرسی‌های ریاست جمهوری و نخست‌وزیری تکیه زدند.

شگفتی دیگر این بود که پیش از پیروزی حزب عدالت و توسعه در انتخابات سال ۲۰۰۲، گمان عمومی در ترکیه و جهان این بود که این حزب صرفا با اتکا به بحران احزاب سیاسی بزرگ( مام میهن و راه راست) بر سر کار آمده است و طولی نخواهد کشید که به سرنوشت اسلاف سکولار و مذهبی خود (احزاب رفاه و فضیلت) دچار خواهد شد. یعنی اینکه یا مانند سکولارهای دهه ۹۰، دولت ناکارآمد تشکیل خواهد داد یا مانند احزاب اسلامگرای تحت رهبری نجم‌الدین اربکان، مقهور نظامیان خواهد شد. اما هیچ یک از این پیش‌بینی‌ها درست از آب درنیامد و حزب عدالت و توسعه در سراپرده حکومتی ترکیه عزت یافت، در افکار عمومی محبوب شد و دولت آن در عرصه بین‌المللی به عنوان دولت میانجی‌گر شناخته شد.

واکنش سریع رجب طیب اردوغان به تحولات تونس،‌ مصر، لیبی و اخیرا سوریه،‌ از دیپلماسی ترکیه چهره‌ای پرتحرک نشان داد.

به موازات این رفتارهای سیاسی، روندی اقتصادی نیز در ترکیه شکل گرفت که بر اعتبار اسلامگرایان افزود. ترکیه در دهه ۱۹۸۰ در دوران ریاست جمهوری تورگوت اوزال، به پنج دهه سلطه اقتصاد متمرکز بر این کشور پایان داد و موجب تحرک اقتصادی خیره‌کننده‌ای شد. وقتی اسلامگرایان در ترکیه پیروز شدند، ‌تصور می‌شد که آنان روند آزادسازی اقتصادی را متوقف خواهند کرد؛ اما دولت حزب عدالت و توسعه نه تنها این روند را متوقف نکرد، بلکه بر شتاب اصلاحات افزود. ادامه سیاست‌های اقتصادی اوزال برای ترکیه دو دستاورد بزرگ در پی داشت: نخست اینکه زیرساخت‌های اقتصادی تقویت شد،‌ رشد اقتصادی افزایش و بیکاری کاهش یافت، تورم مهار شد و بدهی‌های داخلی و خارجی دولت پس از چهار دهه به کمتر از نصف تولید ناخالص داخلی تنزل کرد.

میانگین رشد اقتصادی در این دوران بیش از ۶ درصد شد و حتی در سال بحرانی ۲۰۰۹ که رشد اقتصادی جهان به شدت کاهش یافت، رشد اقتصادی ترکیه بیش از ۷/۴ درصد بود و امسال که جهان،‌ بحران را پشت سر گذاشت نرخ رشد به ۳/۷ درصد رسید. دستاورد دیگر این بود که این تحولات اقتصادی، ‌ترکیه را به معیارهای اتحادیه اروپا نزدیک‌تر کرد و قدرت چانه‌زنی آشکارا برای پیوستن به این اتحادیه، بیشتر شد.نتیجه اینکه حزب عدالت و توسعه اکنون به عنوان حزبی با کارآمدی اقتصادی، تالیف‌کننده منافع متضاد سیاسی در داخل و دیپلماسی معطوف به بازیگری جهانی، باغبانی درختی را برعهده دارد که سه دهه پیش تورگوت اوزال نهال آن را کاشت. این همنشینی آزادی اقتصادی و اعتدال سیاسی نشان داده است که سیاست، آنگونه که آموزه‌های رادیکال ترویج می‌کنند، لزوما عرصه ستیزه نیست و همگونگی و هم‌افزایی منافع و مقاصد، جوهر سیاست در دوران جدید است.

درخت اوزال با باغبانی اردوغان، اگر همین یک میوه را به بار آورده باشد، احتمالا تا دهه‌های متوالی کام مردم ترکیه را شیرین خواهد کرد.