جنگ عقیده‌ها

توماس فریدمن ستون‌نویس نیویورک‌تایمز داعش یا گروه خلافت خود خوانده اسلامی به وضوح جوانان را از سراسر دنیا به جنبش و ایدئولوژی خشونت‌طلب خود جذب می‌کند تا در عراق و سوریه خلافت خود را برقرار کند. در زیر به نکته‌ای می‌خواهم اشاره کنم که چندان جدی گرفته نشده است: واکنش شدید اینترنتی علیه داعش از سوی مسلمانان جوانی که مخالفت خود را با داعش اعلام کرده‌اند. تعبیر دیگر از این سخن این است که خشونت‌های داعش به بحث‌های گسترده اینترنتی دامن زده و باعث شده برخی از این سوی بام بیفتند و برخی از سوی دیگر. برخی به افراط‌گرایی می‌چسبند و داعش را نماینده شریعت می‌پندارند و برخی دیگر به سکولاریسم روی می‌آورند. «نادیا عُوِیده»- تحلیلگر مسایل جهان عرب به این سوال پاسخ می‌دهد که چگونه جوانان عرب از اینترنت استفاده می‌کنند. او می‌گوید این پدیده «قارچی شکل است؛ توحش داعش روی‌آوری به اینترنت را بدتر کرده و حتی باعث فرار جوانان مسلمان از جامعه شان شده است.» آنچه در زیر می‌آورم فقط روایتی است از آنچه دیده و درک کرده‌ام.

۱- در ۲۴ نوامبر بی‌بی‌سی مقاله‌ای منتشر کرد در مورد اینکه نگرش در مورد مبحث بالا در توییتر چگونه است. این مقاله چنین می‌گفت: «بحث روزافزون رسانه‌های اجتماعی به زبان عربی این است که اجرای شریعت یا قانون مذهبی ممنوع شود. بحث از قانون مذهبی موضوعی حساس در بسیاری از کشورهای اسلامی است، اما در توییتر یک هشتگ که معنای آن این است «چرا ما اجرای شریعت را نفی می‌کنیم» در ۲۴ ساعت ۵ هزار بار استفاده شد. این بحث‌ها اغلب در عربستان و مصر اتفاق می‌افتد. بحث در مورد این است که آیا قانون مذهبی قابل انطباق با نیازهای کشورهای عربی هست یا خیر.»

بی‌بی‌سی افزود که «بسیاری دیگر به این مباحثه پیوستند و از همان هشتگ استفاده کردند و دلایل خود را فهرست می‌کردند که چرا اعراب باید شریعت را کنار بگذارند؛ «به این دلیل که هیچ نمونه مثبتی از ایجاد عدالت و برابری در جهان دیده نمی‌شود.» یک نفر چنین توییت کرد... و یک زن سعودی هم چنین اظهارنظر کرد: «... عربستان سعودی اشباع از خون کسانی است که براساس تفسیر شریعت وهابی که در این کشور اجرا می‌شود اعدام شده‌اند.»

۲- اسماعیل محمد- یک فعال مصری- برنامه‌ای با عنوان «اردک‌های سیاه» را شروع کرد تا فضایی را پیشنهاد دهد که در آن اعراب سکولار بتوانند آزادانه درباره حق انتخاب آن چیزی که به آن باور دارند سخن بگویند و در برابر اجبار و نفرت از جنس مونث که برخی مقام‌ها در جهان عرب به آن دامن می‌زنند، مقاومت ورزند.

۳- صدای دیگری که شنیده می‌شود از آنِ «برادر رشید»- اهل مراکش- است. او در مطلبی که روی یوتیوب گذاشت و ۵۰۰ هزار بار مورد بازدید قرار گرفته خطاب به اوباما گفت: «آقای رئیس‌جمهور، باید به شما بگویم در مورد داعش در اشتباه هستید.»

۴- داعش با ادعای اینکه از جانب تمام مسلمانان سخن می‌گوید درهای برخی از ناکامی‌های نهفته در جهان عرب را برداشته است. روشن است که گروه مهمی از مسلمانان در جهان عرب وجود دارند که احساس می‌کنند واعظان مورد حمایت حکومت‌هایشان نسخه‌ای از اسلام به آنها داده‌اند که نماینده اسلام نیست. همین مقام‌ها آنها را از ابزارهای تفکر انتقادی بازداشته‌اند. این مواردی که شمرده شد قصد تحلیل ندارد فقط می‌خواهد چند نکته را نشان دهد: نخست اینکه، تعداد کمی آیین خود را در خاورمیانه تغییر می‌دهند. دوم اینکه، برخی دیگر کاملا خود را از مذهب جدا می‌کنند و از اینکه غربی‌ها به آنها بگویند «اسلام چه هست و چه نیست» یا اقتدارگرایان به آنها بگویند «اسلام چیست» خسته شده‌اند. داعش باعث شده بسیاری از مسلمانان و جوانان در جهان عرب، از جامعه خود گریزان شوند. این گروه گرچه توانسته تعدادی را به خود جلب کند اما فضای فکری جهان عرب را به شدت بر هم زده و بحرانی فکری را در جهان عرب دامن زده است. اکنون که اینترنت فضایی آزاد و ایمن ایجاد کرده و سیستمی برای بحث در مورد این مسائل ایجاد کرده، بسیاری با اطمینان از اینکه شناخته نمی‌شوند آزادانه استدلال‌هایی- درست یا غلط- بر زبان می‌آورند، اما واقعیت این است که در جهان عرب جنگ عقاید همچنان جریان دارد.