گروه بین‌الملل: القاعده یمن (AQAP) - القاعده در شبه‌جزیره عربستان- در فیلمی ویدئویی به‌شدت داعش را محکوم و اعلام کرد که البغدادی رهبر این گروه «غیرمشروع» است. بیانیه‌ای که از سوی یکی از رهبران بالای القاعده در یمن- حریث بن غازی النظری- قرائت شد ضربه‌ای آشکار بر پیکر داعش جهت به دست گرفتن رهبری جنبش به‌اصطلاح جهادی جهانی یک هفته پس از آن است که گروه‌هایی در مصر و لیبی به داعش پیوستند. داعش و رهبری ارشد القاعده در پاکستان روابط تیره و تاری از آغاز سال جاری داشتند و مبارزان القاعده و داعش در سوریه به شدت با یکدیگر درگیر بودند.

این در حالی است که القاعده در یمن تاکنون از این درگیری‌ها جدا مانده و از هر دو طرف می‌خواست تا با یکدیگر آشتی کرده و منابع خود را برای حمله به آمریکا بسیج کنند.

اما وقتی البغدادی در پیامی تصویری در هفته گذشته توسعه داعش در یمن و سایر کشورهای خاورمیانه را اعلام کرد، برای القاعده یمن خیلی دیر بود که واکنش نشان دهد. البغدادی که یمن را جزو حوزه خلافت خود اعلام کرده بود اصل وجودی «القاعده در یمن» به‌عنوان گروهی مجزا و خودمختار را زیر سوال برده و چاره‌ای برای رهبری این گروه جز انتقام‌گیری باقی نگذاشت. براساس ترجمه‌ای که از سخنان النظری در «SITE intelligence group » منتشر شده، وی چنین گفت: «ما نمی‌خواستیم در مورد مناقشه فعلی و اوضاع سوریه سخن بگوییم... با این حال، برادران‌مان در دولت اسلامی ما را با چندین گام از جمله اعلام خلافت متعجب کردند و آنها توسعه خلافت را در کشورهایی اعلام کردند که هیچ حکومتی نداشته و آنها را استان‌هایی اعلام کردند که متعلق به خودشان است. اعلام خلافت برای تمام مسلمانان از سوی برادران مان در دولت اسلامی دارای شرایط لازم نیست.»

النظری همچنین داعش را به‌دلیل «تفاسیر افراطی از گسترش خشونت به بهانه گستراندن و توسعه قدرت داعش» را به شدت مورد انتقاد قرار داد. این رهبر القاعده همچنین ضمن تبری از نظر البغدادی در مورد برتری داعش در میان سایر گروه‌های بنیادگرا، وفاداری خود به ایمن الظواهری رهبر القاعده و ملا عمر رهبر طالبان را اعلام کرد. به نظر می‌رسد اقدام البغدادی در وادار کردن گروه القاعده در یمن برای پذیرش یکی از طرفین نوعی خطای محاسباتی بود. «ناصر الوُحَیشی»، رهبر القاعده در یمن، به‌رغم اینکه سال گذشته از سوی الظواهری مرد شماره ۲ القاعده نامیده شد اما بسیار محتاط بود تا مناقشه‌های میان القاعده و داعش علنی نشود و خود را به شعری محدود کرده بود که در ماه جولای در تحسین رئیس مصری‌اش سروده بود.

در ماه فوریه، در «فرمان کلی» القاعده اعلام شده بود که این گروه روابط خود با داعش را به دلیل نافرمانی این گروه و تاکتیک‌های خشونتبارش علیه برادران مسلمان گسسته است. در آن زمان، جبهه النصره- وابسته القاعده در سوریه- و داعش در بخش‌هایی از سوریه در حال نبرد بودند. اگرچه حملات آمریکا علیه این دو گروه در هفته‌های اخیر منجربه آتش‌بس و برخی همکاری‌ها در سطوح محلی علیه معارضان شورشی سوری شده؛ اما روابط همچنان پرتنش باقی مانده است.

شکاف در القاعده بر سر داعش

محکومیت داعش از سوی القاعده یمن احتمالا باعث شکافی در میان اعضای AQAP می‌شود. الوحیشی پیش از این، از انتقاد آشکار از البغدادی خودداری کرده بود؛ چرا که از این می‌ترسید که این امر ممکن است شکاف‌ها در درون گروه او را تشدید کند. پیشروی‌های سریع داعش در عراق و سوریه بسیاری از تندروها در یمن را تشویق به پیوستن به داعش کرده و همین موجب نارضایتی‌هایی در درون AQAP شد. النظری در ویدئویی که روز جمعه انتشار داد چنین گفت: «ما این مساله را که موجب مناقشات و مبارزاتی در شام شده مورد بحث قرار دادیم... با این حال، کسانی که این بحث‌ها را مطرح می‌کنند بخشیدیم.» در ماه ژانویه، یکی از اعضای سطوح میانه القاعده یمن به نام «مامون حاتم» در توییتر حمایت خود از داعش را اعلام کرد و همین موجب حدس و گمان‌هایی در مورد اختلاف در رده‌های بالای القاعده یمن شد.

همین تابستان گذشته، عبدالمجید الریمی، یکی از واعظان سلفی یمن که مدت‌ها مورد تمجید AQAP بود به حمایت از داعش برخاست و از حامیان پرشمار خود در یمن خواست تا به داعش ملحق شوند. حملات هوایی آمریکا علیه داعش زمینه‌های محبوبیت این گروه در یمن را فراهم کرد و AQAP را واداشت تا پیام انسجام و وحدت را مخابره کند. القاعده یمن در پیامی که ۱۴ اوت در توییتر قرار داد چنین نوشت: «خون آنها خون ماست و زخم آنها در قلب ما است و حمایت از آنها وظیفه ما است. هرگاه راهی برای ضربه به آمریکا بیابیم، چنین خواهیم کرد.»

تمام این تحولات باعث شد که رهبران القاعده یمن رفتاری محتاط در پیش گیرند. النظری حتی در محکومیت و تقبیح داعش احتیاط به خرج می‌داد و البغدادی را با نام «شیخ» خطاب می‌کرد. این رهبر القاعده یمن ابراز امیدواری کرد که اختلاف میان داعش و نصره رفع شده و درها را به سوی بازسازی روابط میان داعش و AQAP بگشاید و این در صورتی است که البغدادی دیگر یمن را در زمره خلیفه‌گری خود اعلام نکند. محکومیت داعش ازسوی القاعده یمن فرصت ایجاد گروه‌های جدید از دل این اختلاف را می‌دهد. برای مثال، هفته گذشته گروهی در یمن به نام «مجاهدان یمن» ضمن اعلام تاسیس خود به البغدادی ابراز وفاداری کرد.