آیا هند، چین بعدی می‌شود؟

طرح: اکونومیست

رفیعه هراتی

اگر قرار باشد که هند، چین بعدی، یعنی موتور تولیدجهان، شود باید وقتش را صرف این کار کند. جواهرلعل نهرو، اولین نخست‌وزیر هند، در سال ۱۹۵۱ گفت: «باید هند را با سریع‌ترین سرعت ممکن صنعتی کنیم.» از آن زمان به بعد سیاستمداران هر کاری ازجمله برنامه‌هایی به سبک اتحاد جماهیر شوروی را امتحان کردند. اما به نظر می‌رسد هندوستان کشت محصول و فروش خدمات را به تولید کالا ترجیح می‌دهد. تولید تنها ۱۵ درصد از تولید ناخالص داخلی هند را تشکیل می‌دهد که بسیار کمتر از حد مطلوب آسیا است. هند نیازمند یک پایگاه تولیدی بزرگ است. هیچ کشوری بدون پایگاه تولیدی، ثروتمند نشده است و هیچ بخش دیگری نمی‌تواند ۲۵۰ میلیون نیروی کار جوانی را که ظرف ۱۵ سال آینده به سن کار می‌رسند، جذب کند. اما دستیابی به این پایگاه بعید به نظر می‌رسد. در ماه ژوئیه قطع برق ۶۰۰ میلیون نفر را در تاریکی فرو برد و این مساله به سرمایه‌گذاران خاطرنشان کرد زیرساخت‌های هند قابل اطمینان نیست. همچنین در آن ماه درپی خشم کارگران خودروسازی ماروتی سوزوکی این کارخانه به آتش کشیده شد، ۱۰۰ نفر مجروح شدند و جسد سوخته رییس منابع انسانی درمیان خاکسترها پیدا شد.

اما همه کارهای تولیدی در هند بیهوده و مصیبت‌بار نیست. برای مثال شهر پونا در غرب هندوستان، یک قطب صنعتی است که قلب فولادی شرکت‌های خودروسازی آلمان را تشکیل می‌دهد. در کارخانه ۷۰۰ میلیون دلاری فولکس‌واگن در حومه این شهر، روبات‌های جوش لیزری ابعاد بدنه خودرو را تست می‌کنند. جان چاکو، مدیر کارخانه فولکس‌واگن هند، می‌گوید: «این ارزان‌ترین کارخانه‌ای است که در سراسر جهان داریم.» این شهر دیر یا زود به قطب صادرات تبدیل خواهد شد. در نزدیکی کارخانه فولکس‌واگن، کارخانه متعلق به مرسدس بنز قرار دارد.

هردو کارخانه به دلیل نیروی برق (نسبتا) قابل اعتماد و وجود زمین مورد نیاز احداث کارخانه و دانشگاه مهندسی و رسم تولید، به شهر پونا روی آورده‌اند. پیتر هونگ، مدیر کارخانه مرسدس، می‌گوید: «اینجا قطبی برای عرضه‌کنندگان خودرو است.» شرکت‌های کوچک‌تر نیز در حال سرمایه‌گذاری در این منطقه هستند. زوبین کابراجی، از اتاق بازرگانی هند و آلمان، می‌گوید پونا میزبان ۲۶۲ شرکت آلمانی است. این درشرایطی است که در سال ۲۰۰۸حدود ۱۳۰ شرکت آلمانی در این شهر فعالیت می‌کردند. سرمایه‌گذاری خارجی تنها به آلمانی‌ها محدود نمی‌شود و عرضه‌کنندگان داخلی نیز از این سرمایه‌گذاری‌ها منتفع می‌شوند. سه‌چهارم قطعات فولکس‌واگن از هند خریداری می‌شود. برخی از شرکت‌های خارجی، تولیدکننده واقعی نیستند و برای دور زدن عوارض گمرکی قطعات وارداتی را مونتاژ می‌کنند. با این وجود آنها از محصولات تولیدکنندگان هندی نیز استفاده می‌کنند. ۳۰ تا ۴۰ درصد از قطعات مرسدس هندی است. شرکت‌های هندی هم عملکرد موفقی داشته‌اند. شرکت تاتا دهه‌هاست که در منطقه پونا فعالیت دارد و یک کارخانه جدید مونتاژ خودروهای لندروور احداث کرده است. شرکت قطعه‌سازی بهارات فورج ۷۰ درصد از محصولات خود را به خارج صادر می‌کند. فروش این شرکت ۳/۱ میلیارد دلار است. کالیانی رییس این شرکت می‌گوید شرکت‌های محلی خیلی خوب کار می‌کنند. وجود قطب‌های صنعتی همچون پونا، چنای و گجرات تنها دلیل قدرت گرفتن بخش تولیدی هند نیست. بلکه از سال ۲۰۰۰ تاکنون سهم جهانی هند از صادرات کالا دو برابر شده و به ۵/۱ درصد رسیده است(با این وجود بسیار کمتر از سهم ۱۱ درصدی چین است).

چین بعدی یا چیزی بیشتر از آن؟

صادرات هند به محصولات مهندسی تبدیل شده است و این محصولات یک پنجم کل صادرات این کشور را تشکیل می‌دهند. شرکت‌های هندی در فروش انواع کالا از موتورسیکلت گرفته تا قطعات یدکی به آفریقا و خاورمیانه مهارت پیدا کرده‌اند.

نیروی کار هند نسبتا ارزان‌تر است. در سال ۲۰۱۰ بررسی دفتر آمار و اطلاعات کار آمریکا نشان داد که هزینه‌های نیروی کار(شامل هزینه بیمه و مالیات) کمتر از ساعتی یک دلار، یعنی مشابه چین و ۳ درصد از سطح هزینه در آمریکا است. از زمان تدوین این آمار ارزش روپیه در برابر یوآن به اندازه یک سوم و در برابر دلار به اندازه یک پنجم کاهش یافته و درنتیجه نیروی کار ارزان‌تر شده است. این آمار کارگران نمونه در بخش‌ رسمی را مورد بررسی قرار داده است، یک کارگر غیرماهر ممکن است روزانه چهار دلار دریافت کند. کارگران هندی که برای بهره‌وری آموزش ندیده‌اند، بسیار ارزان هستند.

البته کمبود زمین، مقررات دست و پا‌گیر، آموزش و زیرساخت ضعیف و قوانین سختگیرانه کار، ارزانی نیروی کار را تا حدی خنثی می‌کند. اما از اواخر سال ۲۰۱۱ دولت برای غلبه براین مشکلات سیاست ایجاد مناطق ویژه اقتصادی را درپیش گرفته است.

اول ژاپن، بعد کره‌جنوبی، بعد چین، آیا هند کارگاه بعدی جهان خواهد بود؟ بسیار زود است که این موفقیت هند را جشن گرفت. زیرا به نظر می‌رسد دولت حتی از طریق مناطق ویژه اقتصادی نیز نمی‌تواند مشکلاتش را حل کند. منطقه ویژه اقتصادی سیلواسا در حدود ۳۰۰ کیلومتری شمال غرب پونا واقع شده است. این منطقه مدت‌هاست که برای جذب صنایع معافیت‌های مالیاتی درنظر گرفته است و توسط دولت مرکزی اداره می‌شود. اما اکنون این منطقه به دلیل کارخانه‌های متروکش شناخته شده است و درحال حاضر تجارت آن فروش آب به گجرات، ایالت خشک مجاور، است.

آنچه در پونا درحال رخ دادن است پیچیده‌تر از شاهکار صنعتی است. درشرایطی که کارخانه فولکس‌واگن در این منطقه کارگر محورتر از کارخانه این خودروساز در آلمان است، اما بازهم بیش از انسان به کامپیوتر وابسته است. شرکت‌های داخلی همچون بهارات فورج، از کارگران غیرماهر کاسته‌اند و در تکنولوژی و ایجاد برند و توزیع در خارج سرمایه‌گذاری کرده‌اند. کالیانی، رییس بهارات فورج، دراین باره می‌گوید:«آن دسته از شرکت‌های هندی که تکنولوژی محور هستند بسیار موفقند. اما برخلاف چین، شرکت‌های هندی در تولید کالا موفق عمل نکرده‌اند. قوانین کار هند منسوخ شده است. هیچ کسی حاضر نیست کارخانه‌ای با ۱۰ هزار نیروی کار احداث کند.» او آرزو دارد شرکتش را به زیمنس یا جنرال‌ الکتریک دیگری تبدیل کند.

اما حتی با وجود شکوفایی مهندسی پیشرفته، مشاغل تولیدی بین سال‌های ۲۰۰۴ و ۲۰۱۰ کاهش یافته و به ۵۰ میلیون شغل رسیده است. صنایع پایه مثل نساجی و چرم که نیروی کار را جذب می‌کنند نیز نسبتا در حال کاهش هستند. هند در تولید کالا درحال پیشرفت است، اما نه به آن شکلی که رهبران این کشور آرزوی آن را داشتند. بازدیدکنندگان از مراکز صنعتی این کشور، همچون پونا، از جهش بزرگ شرکت‌های هندی شگفت‌زده می‌شوند، اما نگران پیامدهای دهه دیگری هستند که در آن این کشور برای اشتغال‌زایی با مشکل مواجه می‌شود.