یارانه سوخت، هزینه‌ای که به اقتصاد جهان تحمیل می‌شود

مونا مشهدی رجبی

به گزارش بانک جهانی در اوایل دهه ۱۹۹۰ میلادی ارزش یارانه‌های سوخت پرداختی توسط دولت‌های جهان بین ۲۳۵‌میلیارد دلار آمریکا و ۳۵۰‌میلیارد دلار متغیر بود. در آن زمان قیمت نفت در دنیا کمتر از نصف قیمت کنونی بود و اگر بخواهیم میزان یارانه‌ها را با توجه به رشد کنونی قیمت نفت محاسبه کنیم به ارقام بزرگ‌تر از ۷۰۰‌میلیارد دلار و گاهی یک هزار ‌میلیارد دلار در سال می‌رسیم. رشد قیمت نفت و به دنبال آن افزایش میزان یارانه‌های پرداختی توسط دولت‌ها سبب شد تا هر روز فشار اقتصادی بیشتری به دولت‌ها وارد شود. به گزارش بانک جهانی از سال‌های اولیه دهه ۱۹۹۰ میلادی تا به حال پرداخت یارانه‌های سوخت سهم زیادی از بودجه دولت‌ها را به خود اختصاص داده است و در عملکرد نیروهای بازار آزاد اختلال ایجاد کرده است. یارانه‌های سوخت در بسیاری از کشورهای جهان پرداخت می‌شود. دلیل اولیه پرداخت این یارانه‌ها کاهش فشارهای اقتصادی ناشی از افزایش قیمت نفت و به دنبال آن دیگر منابع انرژی روی مصرف‌کنندگان نهایی کشور اعلام شد. موسسه گلد من ساکس برآورد کرده است در سال ۲۰۰۸ میلادی نیمی از جمعیت ساکن روی کره زمین از منافع اقتصادی کوتاه‌مدت و ظاهری ناشی از دریافت یارانه‌های سوخت بهره‌مند شده‌اند، اما آیا این منافع کوتاه‌مدت برای مردم مطلوب است؟ یا آیا آنها در مورد این منافع و معایت طرح ارائه یارانه سوخت آگاهی دارند؟

این یارانه‌ها سبب می‌شود تاانگیزه مصرف و توان مصرفی در کشورهای مذکور بیشتر باشد. همچنین تمایل به کشف و توسعه منابع جایگزین انرژی و استفاده از آن در میان مردم این سرزمین‌ها کمتر از دیگر نقاط دنیا خواهد بود. به تعبیر بانک جهانی «تا زمانی‌که هزینه استفاده از فرآورده‌های نفتی در جهان اندک است هیچ انگیزه‌ای برای ایجاد منابع دیگر انرژی در دنیا وجود ندارد، زیرا این منابع برای کشورهای دریافت‌کننده یارانه هزینه بیشتری نسبت به فرآورده‌های نفتی به همراه دارد.»

مطالعات نشان می‌دهد در سال جاری میلادی یارانه سوخت در کشورهای ونزوئلا، مصر، سوریه، شیلی، عربستان سعودی، اندونزی، هند، چین، ایران، بنگلادش، مالزی، تایلند و چندین کشور دیگر جهان پرداخت می‌ شود. در سال جاری میلادی هزینه‌ای که دولت ایران برای پرداخت یارانه‌های سوخت متحمل شده است معادل ۳۸‌درصد از کل هزینه‌های کشور است. در همین سال ونزوئلا مبلغی معادل ۲۸‌درصد از کل هزینه‌‌های کشور، مصر ۲۵‌درصد از کل هزینه‌های کشور، سوریه ۱۷‌درصد و عربستان سعودی ۱۰درصد از کل هزینه‌های کشور و در نهایت کشور اندونزی معادل ۲درصد از کل هزینه‌های کشور را به پرداخت یارانه‌های سوخت اختصاص داد.

مطالعات نشان می‌دهد در صورت حذف یارانه سوخت در چین نرخ تورم در این کشور به بیشتر از ۱۵‌درصد خواهد رسید. شایان ذکر است هم اکنون قیمت هر گالن بنزین در کشور چین معادل ۶۱‌درصد قیمت آن در آمریکا، ۴۱‌درصد قیمت ژاپن و۲۸‌درصد قیمت انگلیس است و هر مدت زمان به‌کارگیری آن در اقتصاد بیشتر باشد هزینه‌ای که دولت برای از میان برداشتن آن باید بپردازد بیشتر و بیشتر است. کشورهای دیگر قاره آسیا از قبیل هنگ‌کنگ، سنگاپور و کره جنوبی نیز به ارائه یارانه سوخت به مصرف‌کنندگان نهایی مشغول هستند اگرچه این کشورها در اولین گام برای از میان بر داشتن یارانه‌ها سهم آنها را کاهش دادند و قیمت سوخت را در بازار داخل بیشتر کردند. این طرح درعرض دو ماه گذشته در این کشورها اجرا شد، زیرا دولتمردان این کشورها به این نکته پی برده بودند هر چه سهم یارانه‌های سوخت در اقتصاد بیشتر باشد، شانس تعدیل میزان مصرف و تقاضا در اقتصاد کمتر است و دنیا نمی‌تواند امیدی به تعدیل قیمت این منبع عظیم وپر مصرف انرژی داشته باشد. به فاصله چند هفته ازاجرای طرح افزایش قیمت‌ها در کشورهای ذکر شده کشورهای اندونزی، تایوان، سریلانکا، بنگلادش، هند و مالزی هم اقدام به افزایش قیمت بنزین در کشور کردند تا زمینه را برای از میان برداشتن یارانه‌های سوخت فراهم کنند. دولت اندونزی پیش از اجرای این طرح طبقات متوسط و پایین را متقاعد کرد که یارانه‌های سوخت بیشتر از طبقات پایین به نفع ثروتمندان است. زیرا این طبقه درآمد بیشتری به‌دست می‌آورند و اغلب تعداد زیادی وسیله نقلیه شخصی دارند که به دلیل بهره‌مندی از یارانه‌های سوخت هزینه کمتری برای استفاده از آن می‌پردازند. اندونزی نه تنها یارانه سوخت بلکه دیگر یارانه‌ها را نیز حذف کرد. این کشور اقدام به حذف یارانه برق، آب و دیگر خدمات اجتماعی کرد تا به این وسیله ثروتمندان را مجبور به پرداخت هزینه واقعی استفاده از آنها کند.

این در حالی است که دولت ۵/۱‌میلیارد دلار بودجه در نظر گرفت تا آن را میان طبقات متوسط و پایین تقسیم کند. این بودجه می‌تواند سهم زیادی از فشار اقتصادی ناشی از میان برداشته شدن یارانه‌ها روی طبقات پایین را از بین ببرد.این کشور که در طرح اخیر خود قیمت سوخت را سراسر کشور ۳۰‌درصد افزایش داده است سالانه بین ۱۵ تا ۲۰ درصد از بودجه خود را برای پرداخت یارانه سوخت صرف می‌کند. هم اکنون اندونزی سهمی از این یارانه‌ها را برای تحقیق در مورد تولید منابع جایگزین سرمایه‌گذاری کرده است و در نظر دارد تا سال ۲۰۱۰ میلادی ۱۰درصد از نیاز مصرف انرژی خود به سمت منابع دیگر انرژی هدایت کند. یکی از مسوولان طرح تولید منابع جایگزین انرژی در اندونزی در این مورد می‌گوید: «ما نمی‌توانیم تنها و تنها اقدام به افزایش قیمت بنزین در کشور کنیم و فقط یارانه‌هارا حذف کنیم، زیرا اجرای این طرح فشار اقتصادی زیادی به مصرف‌کنندگان وارد می‌کند. با افزایش قیمت‌ها بخشی از تقاضا که البته غیر ضروری بوده است از بین می‌رود و در کنار آن سرمایه‌گذاری در تولید سوخت‌های گیاهی افزایش می‌یابد تا در آینده‌ای نزدیک جایگرین نفت شود.»

تحلیل گران انرژی حذف یارانه‌های سوخت را به نفع اقتصاد کشوری می‌دانند که این طرح اصلاحی را اجرا می‌کند و برخی دیگر اجرای آن طرح را موافق خواسته‌های اقتصادی دنیا می‌دانند. این کارشناسان که نظرشان را با استناد به مطالعات اقتصادی خودارائه می‌دهند بر این باورند کشوری که طرح اصلاح سیاست پرداخت یارانه سوخت را اجرا می‌کند در اولین گام باید متحمل فشارهای موقتی شود، ولی بعد از گذشت مدت زمانی همسو با اقتصاد جهان از تبعات مثبت این طرح اصلاحی بهره‌مند خواهد شد. یکی از تحلیل گران می‌گوید: «زمانی که یک یا چند کشور جهان سیاست‌های اقتصادی نادرستی را تدوین می‌کنند و آن را در کشور خود به اجرا در می‌آورند نه تنها شهروندان و ساکنان آن کشور باید هزینه این سیاست نادرست را بپردازند بلکه کل جهان باید تاوان این اشتباه را بدهد.»