دوراهی روسیه، اتحادیه اروپا

شادی آذری

۲۷ رهبر اتحادیه اروپا در روز دوشنبه اجلاس اضطراری یک روزه‌ای را برای بررسی جنگ اخیر منطقه قفقاز در بروکسل تشکیل دادند. در این روز دولت فرانسه اعلام کرد که اتحادیه اروپا روابط خود را با روسیه بر سر «دوراهی» می‌بیند و علت آن بحران گرجستان است. اما از شدت این هشدار با پایان اجلاس بسیار کاسته شد. اصولا چنین اجلاس‌هایی نادرند. آخرین اجلاس اضطراری از این دست، در سال ۲۰۰۳ در مورد جنگ عراق تشکیل شد. میزبان، نیکلا سارکوزی گفت دیدگاه بسیاری از رهبران حاضر در بحث رابطه با روسیه، مبنی بر فرستادن سیگنال‌های قوی به روسیه بود.مساله عجیب این‌است‌که ممکن است حق با او باشد. تا هنگامی که این اجلاس پایان یافت، یعنی پس از چهار ساعت مذاکره پشت درهای بسته، ۲۷ رهبر اتحادیه اروپا در برابر یک تهدید با هم متحد شدند (البته اتحادی از نوع معتدل) و اعلام کردندکه مذاکرات توافق برای یک همکاری جدید بین اروپا و روسیه را به حال تعلیق در خواهند آورد.

این تعلیق تا زمانی طول خواهد کشید که همه نیروهای روس از «مناطق آسیب دیده» گرجستان خارج شوند و به مواضعی که پیش از شروع درگیری‌ها در تاریخ ۷ اوت داشتند باز گردند.

این راهکار یک سقف زمانی را تعیین کرده است. سارکوزی که کشورش ریاست دوره‌ای اتحادیه اروپا را تا پایان سال‌جاری میلادی برعهده دارد، روز هشتم سپتامبر به مسکو پرواز خواهد کرد تا در مورد عقب‌نشینی نیروها و سایر راهکارهای مورد نیاز روسیه برای عمل به قرارداد شش ماده‌ای آتش‌بس مورد توافق رییس‌جمهوری فرانسه و روسیه به مذاکره بنشیند.

در این قرارداد نقاط تاریک و روشن زیادی وجود دارد. اتحادیه اروپا سپس از روسیه می‌خواهد به یک توافق همکاری جدید دست یابد. به‌علاوه همین قرارداد پیش از این دوبار به‌خاطر اختلاف روسیه و لهستان و روسیه و لیتوانی بدون آنکه روابط قطع شود، متوقف شده بود. آنگلا مرکل، صدر اعظم آلمان، نیز فاش کرد که روسیه خود به‌طور خصوصی توافق کرده بود نیروهایش را به وضعیت هفتم اوت بازگرداند و این توافق در یک مکالمه تلفنی بین رییس‌جمهوری فرانسه و روسیه در روز یکشنبه انجام شده بود.

اما هنوز توافق اتحادیه اروپا اهمیت دارد. ۲۷ کشور عضو اتحادیه اروپا به‌طور متفق‌القول به یک توافق رسیدند مبنی بر اینکه عملکرد روسیه در گرجستان خطی نامرئی ترسیم کرده است و بنابراین دولت‌های اروپایی نمی‌توانند «کسب‌وکار را به طور عادی» با روسیه ادامه دهند. اگر دقت کنیم، ماهیت دقیق تهدیدی که علیه روسیه انتشار یافت به اندازه خود انتشار آن اهمیت ندارد.واقعیت این است که انتشار چنین تهدیدی از اهمیت به سزایی برخوردار است. به علاوه زمان این اجلاس نیز مهم بود. کمتر از ۲۴ ساعت پیش از جلسه، مدودف به وضوح سایر جهانیان را به چالش کشید و نشان داد روسیه چگونه به منافع خود در خارج از مرزهایش نگاه می‌کند. از جمله حق حمایت از «زندگی و شان» شهروندان روس در هر کجای دنیا که هستند. مدودف افزود: روسیه تمایل دارد منافعش را در گوشه‌های «ممتاز» جهان، چه نزدیک مرزهایش و چه در حوزه تاریخی نفوذ خود افزایش دهد.در پایان اجلاس سارکوزی گفت: که مورد قبول نیست به ایده‌هایی چون «حوزه‌های نفوذ» دوباره رجعت کنیم. او گفت: «یالتا به پایان رسیده است». منظور او توافقاتی بود که پس از جنگ جهانی دوم اروپا بین متحدان پیروز غربی و اتحاد جماهیر شوروی به امضا رسید.

اگر چه حرف فقط حرف است، اماحداقل او یک گام برای اتحادیه اروپا برداشت. اما نتایج لایحه اجلاسی که ریاست دوره‌ای آن را فرانسه بر عهده داشت، ضعیف بود.

از اتحادیه اروپا خواسته شد که فقط توافق کند در برابر عملکرد روسیه بین زمان حال و جلسه‌ای که با رهبران روسیه در ماه نوامبر برنامه‌ریزی شده است، «هشیار» باشد. اگر روسیه به توافق صلح خود پایبند نباشد، این مساله منجر به «تصمیماتی برای ادامه بحث‌ها در مورد آینده روابط» خواهد شد.اما کشورهایی چون لهستان، انگلستان و دولت‌های حوزه بالتیک خواستار راه‌کارهایی جدی برای تنبیه روسیه شدند. بسیاری از سایر رهبران مانند نخست وزیر ایتالیا، سیلویو برلوسکنی با هر گونه مذاکره درباره تحریم روسیه مخالفت کرد. او به طرز ناراحت‌کننده‌ای روسیه را یک قدرت اتمی غنی از انرژی خواند که می‌تواند «ده برابر جمعیت کنونی» روی کره زمین را بکشد.هیچ ضمانتی وجود ندارد که روسیه تحت تاثیر این فشارهای نمادین اتحادیه اروپا قرار گیرد. اما سارکوزی معتقد است که زمان تحریم‌ها فرا می‌رسد.اگر این زمان فرا رسد، اتحادیه اروپا موثرتر از اتحاد معتدلی که امروز دارد ظاهر خواهد شد. زمان این موضوع را روشن خواهد کرد. اما فعلا رهبران اتحادیه اروپا ثابت کردند که در محکومیت عملکرد خشونت‌آمیز روسیه متحد شده‌‌اند و این واکنشی تازه است.