احمد فرهادی

کارشناس اقتصادی　

از زمان تنفیذ حکم ریاست‌جمهوری روحانی در (۱۲ مرداد ۱۳۹۲) تا (۳۰ آذرماه ۹۵) ۱۲۳۴ روز گذشته است و کمتر از ۲۰۰ روز دیگر دولت «تدبیر و امید» به انتها می‌رسد. حال می‌خواهیم بدانیم که آیا در این مدت صنعت خودرو به مثابه ترتیب همین اعداد روز گذشت یعنی (۱ و ۲و ۳و ۴) رو به تعالی بوده یا آنکه فرصت سوزی کرده و آورده‌ای در بر نداشته است؟ برای پاسخ به این سوال ابتدا نگاهی بیندازیم به آینه عقب و ببینیم وضعیت این صنعت قبل از دولت «تدبیر و امید» چگونه بوده است؟

آینه عقب:

با نگاهی به آمار و ارقام سال‌های گذشته متوجه می‌شویم که صنعت خودرو در حالی در یک سراشیبی تند، تحویل دولت دهم شد که خودروسازی ایران توانسته بود در سال ۹۰ جایگاه سیزدهمین خودروساز جهان را به خود اختصاص دهد و بالاتر از کشورهای مطرحی مانند انگلستان، تایلند، جمهوری چک و ترکیه قرار بگیرد. در سال‌های بعد به‌تدریج با کاهش تولید تنزل جایگاه داد. بنابر گزارش وزارت صنعت، حجم تولید خودروسازان داخلی در سال ۹۱ با ۳/ ۳۹ درصد کاهش مواجه شد و در نتیجه این افت شدید، رتبه صنعت خودرو ایران با پنج پله نزول نسبت به سال۹۰ به هجدهم رسید و در سال ۹۲ نیز با ۲۶ درصد افت مجدد رتبه «ایران» در جدول رده‌بندی خودروسازان بزرگ دنیا نیز دو پله سقوط کرد و در جایگاه بیستم دنیا قرار گرفت.

بنابراین در سال ۹۲ یکی از بدترین سال‌های صنعت خودروسازی ایران رقم خورد. دولت آمریکا سال ۹۲ تحریم‌های بی‌رحمانه جدیدی را علیه ایران تصویب کرد که زمان اجرای آن از اول ژوئیه ۲۰۱۳ (دوشنبه، ۱۰ تیر ۱۳۹۲) تعیین شده بود. پس از اعمال این تحریم، شرکت‌های خودروساز خارجی یکی پس از دیگری از کشور خارج شده و ارتباط خود را با ایران قطع کردند که در این میان زیان‌های مالی زیادی به دو طرف وارد شد.

نگاهی به آمار و ارقام صنعت خودرو در سال ۹۲ بیانگر وضعیت بسیار وخیم این صنعت است:

* در شاخص میزان تولید خودروی سواری در سال ۹۲ با افت ۲۶ درصدی نسبت به سال ۹۱ به ۶۲۴ هزار دستگاه رسید.

* در شاخص میزان صادرات در سال ۹۲ با کاهش شدید ۸۰ درصدی صادرات نسبت به سال ۹۱ به حدود ۱۰ هزار دستگاه کاهش یافت.‌

* در شاخص سودآوری در سال‌های ۹۱ و ۹۲ شرکت‌های خودروساز داخلی حدود چهار هزار میلیارد تومان زیان کردند.‌

* در شاخص اشتغال نیز در سال ۹۲ اگرچه شرکت‌های خودروسازی به‌صورت دستوری و برخی مصلحت‌ها از تعدیل نیروهای شاغل خودداری کردند، اما در صنعت قطعه شاهد افت حدودا ۳۰ تا ۴۰ درصدی اشتغال در این صنعت بودیم.‌

آینه سمت راست:

آینه سمت راست در خودرو از چند جهت کاربرد دارد، یکی اینکه زمانی که می‌خواهیم سبقت بگیریم و با سرعت از سایر خودروها عبور کنیم، دیگر اینکه زمانی که می‌خواهیم به سمت راست بچرخیم، «دولت مهرورز» از هر دو کارکرد استفاده کرده بود هم می‌خواست سبقت بگیرد و تمایل به سمت راست داشت؛ این دو چنان عمل کردند که قیمت خودروها جهش بی‌سابقه‌ای را تجربه کرد.بر این اساس بیشترین شتاب قیمت خودرو مربوط به سال‌های ۸۹ تا ۹۲ یعنی سه سال پایانی دولت نهم بوده است. چند دلیل عمده برای افزایش قیمت خودرو در دوره هشت ساله ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد از سوی کارشناسان برشمرده می‌شود که عبارتند از: «افت شدید تولید»، «اعمال سیاست تثبیت قیمت خودرو»، «بروز مشکلات مالی در صنعت خودرو»، «افزایش نرخ ارز» و «تحریم‌های بین‌المللی» که از سه تای آخر با نام کلی‌تر «رشد هزینه‌های تولید خودرو» یاد می‌شود. محمود احمدی‌نژاد، رئیس‌جمهوری پیشین در یکی از معروف‌ترین گفت‌وگوهای زنده تلویزیونی خود درخصوص روند صعودی وحشتناک قیمت خودرو خطاب به خودروسازان گفت: «چطور ممکن است خودروسازان پراید را ۲۰ یا ۱۸ میلیون بگویند و بعد اظهار کنند که ضرر می‌کنیم. پرایدی که ۸ یا ۵/ ۸ میلیون است. بالاخره کیلویی چند؟» هر چه بود پرایدی که تا سال ۹۰ با رقمی حدود ۱۰ میلیون تومان معامله می‌شد به یکباره روندی صعودی به خود گرفت و از ۱۰ میلیون تا مرز ۱۷ میلیون تومان رسید.

آینه سمت چپ:

اگر بخواهیم سرعت خود را کاهش دهیم یا مایل باشیم به سمت چپ بچرخیم چاره‌ای نداریم مگر اینکه به آینه سمت چپ نگاه کنیم، گویی جامعه ایرانی که قدری از تندی خسته شده بود تمایل داشت برای کاهش سرعت به سمت چپ بچرخد و حاصل آن دولت «تدبیر و امید» بود. کاهش سرعت، تورم را هم کاهش داد و فضای مساعدتری در عرصه اقتصادی ایجاد کرد. صنعت خودرو که تا مرز نابودی رفته بود یکبار دیگر در این فضای مستعد رشد کرد. به‌طوری که سال ۹۳ خودروسازان کشور توانستند با فاصله گرفتن از روزهای بحران، به‌تدریج بر مشکلات تولید فائق آمده و تیراژ خود را در مسیر صعود قرار دهند. آمارها حکایت از رشد ۴۶.۷ درصدی تولید خودرو در همین سال داشتند و خودروسازی ایران توانسته دوباره به جایگاه هجدهم خود در جمع سازندگان خودرو دنیا بازگردد.

نمای روبه‌رو:

یکی از خصائل صنعت خودرو این است که رشد و توسعه آن منوط به محیط بین‌المللی است، به‌عبارت دیگر هیچ صنعت خودرویی در هیچ کجای دنیا تنها براساس یک افق دید محلی و محدود به بازارهای داخلی و محدود به جغرافیای منطقه‌ای رشد نکرده است. صنعت خودرو وقتی به بالندگی می‌رسد که در تعامل معناداری با محیط بین‌المللی قرار بگیرد، یکی از مهم‌ترین دستاوردهای دولت «تدبیر و امید» برای خودروسازی ایران همین گسترش تعاملات بین‌المللی بوده است. ایجاد ارتباطات از دست رفته، حل مشکلات مالی، دستیابی به تنوع در محصول، دور کردن سایه سیاست از مدیریت صنعتی و ... از مهم‌ترین تدابیر و اقدامات به‌کار گرفته شده در حوزه صنعت خودرو بود است.

بنابراین در یک جمع‌بندی کلی می‌توانیم رفتار صنعت خودرو در این ۱۲۳۴ روز را در دو بعد ارزیابی کنیم:

• در بعد بیرونی صنعت خودرو: اتفاقات خوب و بسترهای مناسبی برای این صنعت فراهم شده است که نمونه بارز آن انعقاد قراردادها و توافقنامه‌هایی با خودروسازان مطرح جهانی است.

• اما در بعد درونی صنعت خودرو هم باید اتفاقات مهمی رخ دهد که مهم‌ترین آن توجه خودروسازان به حوزه «اخلاق تولید» است و مهم‌ترین رکن «اخلاق تولید» توجه به این اصل مهم است: «چنان تولید کنیم که رفاه را به مشتریان هدیه دهیم» و چنان تولید کنیم که «گویی خودمان همان محصول را استفاده خواهیم کرد»

بنابراین می‌توانیم بگوییم که خودروسازی نماد واقعی اقتصاد یک کشور است به طوری که با مرور وضعیت خودروسازی هر کشوری می‌توان به وضعیت اقتصادی آن کشور و به طریق اولی به وزن وجودی آن کشور در عرصه اقتصاد بین‌المللی پی‌برد. شاخص‌های مختلف به ما نشان می‌دهند که حال خودروسازان ما در این ۱۲۳۴ روز خیلی بهتر از قبل شده است و باید منتظر اتفاقات بهتر هم بود.