نوذر شفیعی

سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس

دیپلماسی ایرانی: منطقه غرب آسیا بخش عمده‌ای از محیط منطقه‌ای ایران را تشکیل می‌دهد. امروزه تحلیل‌های ژئوپلیتیک قابل توجهی در مورد تحولات و چشم‌انداز این منطقه ارائه می‌شود که اکثرا متمرکز بر مفاهیم و رویکردهایی چون: «دوران گذار ژئوپلیتیکی»، «تغییر یا فروپاشی ساختار ژئوپلیتیکی» و... هستند.


در این راستا، شاخص‌هایی که برای اثبات و تبیین تغییرات ژئوپلیتیک منطقه غرب آسیا مورد توجه تحلیلگران قرار می‌گیرد، فرضیه شکست بازدارندگی استراتژیک در این منطقه را بیش از پیش تقویت کرده است. بدون تردید، تغییرات و تحولات ژئوپلیتیک کنونی در منطقه تاثیرات قابل توجهی بر راهبردهای منطقه‌ای ایران دارند که در ذیل تلاش خواهد شد ضمن شناخت این تغییرات (البته با فرض تقویت احتمال شکست بازدارندگی استراتژیک)، چگونگی تاثیرگذاری آنها را بر راهبردهای ایران و موقعیت مقاومت مورد بحث قرار دهیم.


الف-شناخت تغییرات

۱-منطقه به شدت دچار خلأ امنیتی است؛ به این معنی که نیروهای سنتی موازنه‌ساز مانند قدرت‌های فرامنطقه‌ای تمایل شدیدی به عدم مسوولیت‌پذیری در قبال منطقه دارند. در مقابل، نیروهای هویتی جدیدی مانند تروریسم ایجاد شده‌اند که با ساختارهای سیاسی کنونی منطقه در تعارض هستند.

۲-فضای آشوب و هرج و مرج به دلیل حضور مدیریت شده گروه‌های تروریستی در منطقه ایجاد شده و این مساله تا حدود بسیار زیادی منافع کوتاه‌مدت و بلندمدت اکثر بازیگران منطقه‌ای را تهدید می‌کند. در عین حال، برخی کشورهای منطقه و خارج منطقه از این امکان به‌عنوان فرصت برای توسعه جنگ‌های نیابتی استفاده می‌کنند.

۳-در چشم‌انداز ژئوپلیتیکی منطقه، انتظار فرسایش و فروپاشی حاکمیت‌ها هنوز وجود دارد. اکنون در بسیاری از کشورهای منطقه شاهد استقرار حاکمیت‌های ضعیف و شکننده هستیم و به نظر می‌رسد قرار است این حلقه در برخی کشورهای دیگر تکمیل شود.

۴-با توجه به انگیزه‌های متفاوت و متعارض بازیگران سیاسی در منطقه غرب آسیا، شاهد شکل‌گیری ائتلاف‌های سریع و ناپایدار در منطقه هستیم. چنین الگویی موجب تقویت و تشدید عدم تعادل‌ها و عدم توازن‌ها شده است.

۵-استراتژی‌ها در منطقه مبتنی بر رویکردهای ثابت و مسلط نیستند. رویکردهای بی‌ثبات‌کننده بیش از آنکه اهداف و مطلوبیت‌های سازنده و مثبت را تعقیب کنند، به دنبال ایجاد و تشدید تنش‌ها و تهدیدات هستند.

۶- امکان شکل دادن به روندهای سیاسی و فعال کردن دیپلماسی‌های چندجانبه و دوجانبه برای غلبه بر فضای امنیتی-نظامی کنونی منطقه تا آینده قابل پیش‌بینی ضعیف است.

بنابراین گزاره‌های مزبور به این معنی است که احتمال شکست بازدارندگی استراتژیک و برهم خوردن موازنه‌های سیاسی در حال تقویت شدن هستند.


ب-آثار و پیامدها

1-تهدیدات امنیت ملی ایران در سطح منطقه دچار تغییر ماهیت شده‌اند.

2-ایران امروزه در معرض درگیری‌های نظامی- امنیتی غیرمستقیم و حتی مستقیم با برخی رقبای ژئوپلیتیکی و منطقه‌ای خود قرار گرفته است.

3-میزان ضریب ایدئولوژیک در رفتار رقبای منطقه‌ای ایران بسیار افزایش یافته است.

4-در حال حاضر دیپلماسی نظامی نقش پررنگ‌تر و برجسته‌تری در اعمال راهبردهای منطقه‌ای ایران پیدا کرده است.

5-امروزه شاهد تاثیر تغییرات ژئوپلیتیکی منطقه بر الگوی تعاملی سیاست خارجی ایران هستیم؛ چرا که به نظر می‌رسد سیاست خارجی ایران نیازمند به کارگیری سطوح متنوع و جدیدی از دیپلماسی برای پیشبرد سیاست‌های منطقه‌ای است.

6-ائتلاف مقاومت با محوریت ایران امروزه به‌عنوان تنها نیروی جدی و بزرگ در جنگ با تروریسم شناخته می‌شود.

7-ائتلاف مقاومت به دلیل برخورداری از طیف متنوعی از همکاران و متحدان در سطوح فروملی، ملی و منطقه‌ای نیازمند افزایش قابلیت‌های بازیگری هوشمندانه است.

8-موقعیت مستحکم و ثبات‌بخش کنونی ایران و مقاومت در جنگ با تروریسم مورد اعتراف استراتژی‌های کلان قرار گرفته است.