ضرورت ارتقای روابط تهران-بغداد

سیروس برنا بلداجی کارشناس مسائل عراق اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهوری روز گذشته در راس یک هیات اقتصادی به عراق سفر کرد؛ بدون تردید مذاکره درباره چگونگی روابط دوجانبه ایران و عراق، در صدر اولویت‏های مورد مذاکره طرفین ایرانی و عراقی طی این سفر خواهد بود. در زمینه مناسبات دوجانبه، به نظر می‏رسد مهم‌ترین مسائل و مقولات ذی‌ربط و مربوطه عبارتند از: ۱- اقدام و تاکید بر ضرورت و اهمیت اجرایی کردن آن بخش از توافقات و قراردادهایی که در گذشته به امضا رسیده اما کاملا عملیاتی نشده است. ۲- مذاکره درخصوص ضرورت کنترل مرز طولانی میان دو کشور، توسعه بازارچه‎های مرزی و مسائل مربوط به میدان‎های مشترک نفتی در غرب استان ایلام. ۳- ارتقای سطح مشارکت ایران در بسترها و فرآیند نوسازی و بازسازی عراق از طریق شرکت‎های بخش‌خصوصی، دولتی یا تعاونی به‌خصوص در حوزه‎هایی مانند تامین انرژی(برق). ۴- پرداختن به مقوله توریسم و عتبات عالیات و به‌خصوص ظرفیت‎هایی که در حوزه توریسم سلامت مدنظر است. نظر به اینکه در زمینه سیاست و روابط خارجی ایران با عراق قطع نظر از نقش وزارت امور خارجه، مبادی دیگری مانند نیروی سپاه قدس، از نقش و تاثیر تعیین‌کننده‎ای برخوردار هستند، در یک ملاحظه کلی به نظر می‎رسد در سفر کنونی معاون اول حسن روحانی به عراق، اساسا بیشتر مسائل اجرایی از جمله مسائلی که ذکر شد، مدنظر طرفین باشد تا مقولات سیاسی و امنیتی. ضمن اینکه بدیهی است تاکید بر ضرورت و اهمیت مبارزه با تروریسم و حرکت‏های سلفی-تکفیری نیز مدنظر دو طرف خواهد بود. از حیث آسیب‌شناسی مناسبات ایران و عراق به‌خصوص در ایام و سال‎هایی که دولت ایران بر اهمیت توسعه روابط دو‌جانبه با کشورهای همسایه تاکید کرده است، باید گفت که نظر به همبستگی تاریخی، فرهنگی و مذهبی میان دو کشور و به بیان دیگر ظرفیت‎های قابل اعتنای دیپلماسی عمومی مانند قدرت نرم و ... در عراق، بدون تردید ارتقای سطح روابط دوجانبه در حوزه‎های امنیتی، اقتصادی، تجاری و بازرگانی برای هر دو طرف از جایگاه قابل توجهی برخوردار است. با این مقدمه از حیث شناخت نقاط ضعف و آسیب‏های روابط باید تاکید و یادآوری کرد که پیش‌زمینه متراکم ذهنی بخشی از مردم دو کشور و نیز نخبگان در زمینه چالش‎های مزمن مرزی و ارضی، افسانه یا واقعیت متهم کردن یکدیگر به دخالت در امور داخلی کشور مقابل، چگونگی و کیفیت حضور گروه‎های معارض ایرانی در عراق و در گذشته عراقی در ایران، به‌ویژه حضور سازمان مجاهدین خلق (منافقین) طی دهه‎های اخیر در عراق، و تاثیری که ساختار فدرال عراق بر ایران گذاشته و در میان‌مدت خواهد گذاشت، همچنین کم و کیف مساعدت‎ها و همکاری‎های امنیتی تحت عنوان کمک‎های مستشاری که ایران صراحتا بر آن اذعان کرده است، از جمله مقولات آشکار، پنهان و مزمنی هستند که به نظر می‎رسد چنانچه در بستر مذاکرات دوجانبه با شفافیت مورد بحث و تفاهم قرار نگیرند، می‎توانند تا سالیان سال، روابط دو کشور را تحت‌الشعاع خود قرار دهند. در نهایت بی‌ثباتی‎ها و نا امنی‎های اخیر ناشی از تحرکات گروه داعش که مساله بسیار مهمی است، آثار و پیامدهای میان‌مدت و بلندمدتی بر ساختار امنیتی منطقه بالاخص روابط دوجانبه تهران-بغداد باقی خواهد گذاشت که خود بحث مفصل دیگری را می‎طلبد.