50 شاخص برای افزایش سطح مقاومت اقتصاد

دنیای اقتصاد: اقتصاد ایران در سال‌های اخیر با مشکلات فراوانی مواجه بوده که این موضوع افزایش سطح مقاومت اقتصاد ایران را به‌عنوان یک اصل غیر قابل انکار مطرح کرده است. مرکز پژوهش‌های مجلس برای برون رفت از این وضعیت، ۵۰ شاخص مهم اقتصادی را در بخش‌های مختلفی همچون توسعه اقتصاد دانش‌بنیان، اصلاح الگوی مصرف، اصلاح نظام پولی و مالی کشور، بازنگری در نحوه هزینه‌کرد در بودجه‌های سالانه، توسعه بخش نفت و گاز و شفافیت فعالیت‌های اقتصادی ارائه کرده است که می‌تواند به افزایش سطح مقاومت اقتصاد ایران در سال‌های پیش رو کمک کند. مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی به بررسی شاخص‌های ارزیابی تحقق سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی پرداخته و با توجه به فلسفه ابلاغ متن سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی و نیز با توجه به سایر اسناد بالادستی و با استفاده از نظرات کارشناسان و صاحبنظران حوزه‌های مختلف، ۵۰ شاخص برگزیده برای سنجش سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی ارائه کرده است. مرکز پژوهش‌ها در این گزارش پیشنهاد کرده است در صورتی که سیاست‌گذاران مجلس شورای اسلامی در ایفای نقش نظارتی خود این شاخص‌ها را مدنظر قرار دهند سطح مقاومت اقتصاد ایران افزایش خواهد یافت. اصلاح الگوی مصرف و هدفمندسازی یارانه‌ها، تامین امنیت مواد غذایی، اصلاح نظام پولی و مالی، صادرات، مناطق آزاد و دیپلماسی اقتصادی، راهکارهای کوتاه‌مدت و بلندمدت به منظور ساماندهی مسائل مربوط به حوزه نفت وگاز، مسائل مربوط به بودجه دولت از جمله هزینه‌ها و درآمدها و شفافیت اطلاعات اقتصادی و سالم‌سازی اقتصاد از جمله سرفصل‌های سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی است که مرکز پژوهش‌های مجلس نیز در گزارش خود مورد توجه قرار داده است.

توسعه اقتصاد دانش‌بنیان

بخشی از شاخص‌های ارائه شده از سوی مرکز پژوهش‌ها مربوط به اقتصاد دانش‌بنیان می‌شود که افزایش این شاخص به معنای توسعه برندهای دانش‌بنیان در کشور است که مورد نظر سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی است. همچنین مرکز پژوهش‌ها در این بخش از گزارش خود از سهم تحقیق و توسعه از تولید ناخالص داخلی به‌عنوان یکی از شاخص‌های مهم در راستای افزایش سطح مقاومت اقتصاد نام برده و تاکید کرده است افزایش این شاخص به معنای افزایش نیاز به تحقیق و توسعه برای تولید است که خود نشان‌دهنده تولید مبتنی بر دانش است. البته این شاخص در حال حاضر و با استفاده از آمارهای موجود قابل اندازه‌گیری نیست؛ چرا که آمارهای مربوط به تحقیق و توسعه در کشور چندان قابل اعتماد و دقیق نیست. بررسی‌های مرکز پژوهش‌ها نشان می‌دهد کاهش نسبت بیکاری فارغ‌التحصیلان دانشگاه به نرخ بیکاری کل از جمله شاخص‌های مهم در راستای افزایش نقش اقتصاد دانش‌بنیان است. به‌طوری که حرکت اقتصاد به سمت اقتصاد دانش‌بنیان به صورت ناگزیر از مسیر دانشگاهیان به وقوع می‌پیوندد و هر اندازه بار دانشی فعالیت‌های تولیدی افزایش یابد حضور دانشگاهیان در این عرصه نیز افزایش می‌یابد. مطالعه گزارش مذکور بیانگر آن است که یکی از مهم‌ترین بندهای سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی مرتبط با مقوله بهره‌وری در اقتصاد است، بهره‌وری به‌عنوان محور رشد اقتصادی هدف‌گذاری شده است و بر همین اساس می‌توان آن را محور اقتصاد مقاومتی دانست. علاوه بر این افزایش نرخ بهره‌وری نیروی کار و بهره‌وری سرمایه و همچنین تقویت رقابت‌پذیری اقتصاد از جمله شاخص‌هایی است که در گزارش مرکز پژوهش‌ها مورد تاکید قرار گرفته است.

هدفمندی یارانه‌ها و اصلاح الگوی مصرف

بندهای ۴ و ۸ سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی ناظر بر اصلاح الگوی مصرف و هدفمندی یارانه‌ها است. بر همین اساس مرکز پژوهش‌ها استفاده از ظرفیت‌های اجرای هدفمند‌سازی یارانه‌ها، از افزایش تولید، افزایش اشتغال، افزایش بهره‌وری، کاهش شدت انرژی و ارتقای شاخص‌های عدالت اجتماعی را در کنار مدیریت مصرف با تاکید بر اجرای سیاست‌های کلی اصلاح الگوی مصرف و ترویج مصرف کالاهای داخلی و افزایش کیفیت آنها، به‌عنوان شاخص‌های مهم در راستای رسیدن به اهداف مورد نظر در اقتصاد ایران یاد کرده است. بررسی گزارش مذکور نشان می‌دهد کاهش شدت انرژی و بهره‌وری و همچنین تولید و اشتغال به‌عوامل متعددی ارتباط دارند اما نکته مهم این است که هدفمندی یارانه‌ها تقریبا مهم‌ترین عامل برای کاهش شدت انرژی است و در مورد بهره‌وری نیز اگر توجه خود را به بهره‌وری بخش انرژی معطوف کنیم همین نکته قابل تکرار است. اما در مسائلی همچون تولید، اشتغال و شاخص‌های عدالت اجتماعی هدفمندی یارانه‌ها تاثیرگذار است اما در مقایسه با سایر فاکتورها از اهمیت کمتری برخوردار است. بررسی گزارش مذکور بیانگر آن است در بخش امنیت غذا و کالاهای اساسی که از آن به‌عنوان یکی از محورهای مهم در راستای افزایش سطح مقاومت اقتصاد ایران نام برده می‌شود، کاهش نسبت ارزش واردات غذاهای اساسی به ارزش کل مصرف آنها، کاهش نسبت ارزش واردات از بزرگ‌ترین مبدا واردات غذای اساسی به ایران، به کل ارزش واردات این اقلام، کاهش مجموع ارزش واردات نهاده‌ها و غذاهای اساسی از کشورهای خاص به مجموع واردات این اقلام و افزایش نسبت حجم ذخایر راهبردی به مصرف ماهانه غذاهای اساسی نقش اساسی را ایفا می‌کنند.

اصلاح نظام پولی و مالی

یکی دیگر از محورهایی که در گزارش مرکز پژوهش‌ها مورد بررسی قرار گرفته، نظام پولی و مالی کشور است که اصلاح آن می‌تواند تا اندازه قابل توجهی سطح مقاومت اقتصاد را افزایش دهد. در این بخش ایجاد ثبات در اقتصاد کلان و نظام بانکی و همچنین پاسخگویی به نیازهای اقتصاد ملی و پیشگامی در تقویت بخش واقعی اقتصاد سه بازیگر اصلی برای رسیدن به اهداف مدنظر هستند. البته در زیرمجموعه این عوامل کاهش نرخ تورم، کاهش واریانس نرخ تورم، کاهش اختلاف نرخ ارز حقیقی و نرخ ارز رسمی، افزایش سود حقیقی سپرده‌ها، کاهش اختلاف نرخ سود سپرده و تسهیلات و همچنین افزایش نسبت تسهیلات قرض‌الحسنه به سپرده‌های قرض‌الحسنه مورد تاکید قرار گرفته است. بررسی گزارش مذکور نشان می‌دهد برای افزایش سطح مقاومت اقتصاد ایران بازنگری در نحوه هزینه‌کرد بودجه دولت و صرفه‌جویی در هزینه‌های عمومی کشور و اصلاح نظام مالیاتی برای بهبود وضعیت درآمدهای دولت یک امر ضروری است. به‌طوری که باید نسبت درآمد مالیاتی به کل منابع بودجه عمومی افزایش یابد و در مقابل نسبت اعتبارات هزینه‌ای دولت به کل بودجه عمومی کاهش یابد. همچنین در بخش شفافیت اطلاعات و سلامت اقتصادی نیز شفافیت نظام ارزی، شفافیت نظام بانکی، شفافیت نظام مالیاتی، شفافیت گردش مالی دولت و سازمان‌های دولتی، شفافیت در حوزه زمین و اطاله دادرسی در پرونده‌های قضایی می‌توانند به افزایش سطح مقاومت اقتصاد ایران کمک کنند. به‌طوری که باید میانگین زمان رسیدگی به پرونده‌ها در مقایسه با سال پایه کاهش و در مقابل نسبت بودجه سازمان‌ها و شرکت‌های دولتی که صرفا نزد بانک مرکزی حساب دارند به کل بودجه سازمان‌ها و شرکت‌های دولتی افزایش یابد. بررسی‌های مرکز پژوهش‌ها بیانگر آن است که توسعه حوزه نفت و گاز نقش قابل توجهی در رسیدن به اهداف مورد نظر اقتصاد ایران دارد. به‌طوری که قطع وابستگی بودجه به درآمدهای نفتی در بلندمدت، کاهش ضربه‌پذیری درآمد حاصل از صادرات نفت و گاز در کوتاه مدت، تنوع‌بخشی به سبد صادراتی انرژی به منظور کاهش سهم نفت خام، توسعه‌ظرفیت تولید (اولویت میادین مشترک) و تکمیل زنجیره ارزش افزوده نفت و گاز ضرورت پیدا کرده است.