رایزنی ایران و عربستان برای افزایش قیمت نفت

گروه دیپلماسی-کامران کرمی: کاهش شدید قیمت نفت در بازارهای جهانی و باز هم طرح موضوع «سلاح نفتی عربستان». افت قیمت به بشکه‌ای کمتر از ۶۰ دلار سبب شده تا در ماه‌ها و هفته‌های اخیر، تحلیل‌های متفاوتی درخصوص نقش سنتی عربستان سعودی به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده و صادرکننده نفت در جهان مطرح شود. موضوعی که پیشتر رئیس‌جمهوری ایران با اشاره ضمنی، کاهش قیمت نفت را توطئه‌ای علیه مردم منطقه خواند و گفت که مردم چنین توطئه‌هایی را فراموش نخواهند کرد. در تازه‌ترین اظهارنظر نیز معاون عربی و آفریقای وزارت خارجه ایران در گفت‌وگو با رویترز، سکوت عربستان از ماه‌های گذشته تاکنون در جلوگیری از کاهش قیمت نفت را یک اشتباه جدی و استراتژیک خواند و تاکید کرد که این مساله آثار منفی بر همه کشورهای منطقه خواهد داشت. حسین امیرعبداللهیان همچنین به رایزنی مقامات ایران با عربستان درباره قیمت نفت اشاره کرد. حال فارغ از دلایل اقتصادی عربستان برای کاهش قیمت نفت، باید گفت که عربستان در مقاطعی از سلاح نفت در جهت منافع سیاسی خود چه در سطح بین‌المللی و چه در سطح منطقه‌ای و به‌خصوص در رقابت با ایران استفاده کرده است.

قیمت نفت همچنان در معاملات جهانی روند کاهشی خود را دنبال می‌کند. روز چهارشنبه گذشته، قیمت نفت به کمتر از ۵۵ دلار در هر بشکه رسید که پایین‌ترین حد در پنج سال و نیم گذشته است. روند کاهشی قیمت اگرچه برای عربستان که پشت گرم به ذخایر ارزی عظیم میلیارد دلاری است، در کوتاه مدت و حتی میان مدت نمی‌تواند خطر عمده‌ای باشد، اما این مساله برای بیشتر تولیدکنندگان نفت اوپک خبر ناخوشایندی است. در همین ارتباط حسین امیرعبداللهیان معاون وزارت خارجه ایران با بیان اینکه کاهش قیمت نفت به کشورهای خاورمیانه لطمه خواهد زد، گفت: «مگر آنکه عربستان برای خنثی کردن این روند نزولی قیمت، اقدامی انجام دهد.»

معاون عربی و آفریقای وزیر خارجه افزود: «کاهش قیمت نفت دلایل زیادی دارد، اما عربستان سعودی می‌تواند برای ایفای نقشی سازنده در این وضعیت اقداماتی را انجام دهد.» امیرعبداللهیان به رویترز گفت: «ایران از طریق مقام‌های اوپک و وزارت امور خارجه، گفت‌وگوهای بیشتری با عربستان درباره قیمت نفت انجام خواهد داد.» پیشتر امیرحسین زمان‌ نیا،

عضو حقوقی تیم هسته‌ای و معاون بین‌الملل وزارت نفت در گفت‌وگو با یکی از روزنامه‌های نزدیک به اصلاح‌طلبان گفت که هم در مباحث سیاسی و هم در مسائل مربوط به نفت به‌دنبال وجوه مشترک با عربستان هستیم. زمانی‌نیا افزود: «می‌خواهیم بر مبنای وجوه مشترکمان آینده را بسازیم. بنا داریم به فرمولی برسیم که منافع هر دو کشور ایران و عربستان سعودی هم از نظر استراتژیک و منطقه‌ای و هم از نظر نفتی و تجاری حفظ شود.»

فارغ از دلایل بیشتر اقتصادی عربستان برای کاهش قیمت و عدم تمایل به کاهش تولید نفت در اوپک که در استدلال سعودی‌ها در حفظ سهم بازار و همچنین زمین زدن نفت شیل آمریکا نهفته است، می‌توان به دلایل سیاسی که در کوتاه مدت برای عربستان مهم است، هم اشاره کرد. «اندرو اسکات کوپر» کارشناس مسائل بین‌المللی در تحلیلی در نشریه «فارن پالیسی»، که در سایت «دیپلماسی ایرانی» انتشار یافت، با اشاره به نقش عربستان در استفاده از سلاح نفت معتقد است که از دهه ۱۹۷۰ تاکنون، استفاده عربستان سعودی از نفت خام به‌عنوان سلاحی در برابر رقیب خود ایران، بی‌سابقه نبوده است.

او در این تحلیل با ذکر نمونه‌هایی از اظهارات مقامات سعودی به گرایش آنها برای استفاده از سلاح نفت علیه رقبای منطقه ای پرداخته است. او معتقد است: « در ماه نوامبر سال ۲۰۰۶، نواف عبید یکی از مشاوران امنیتی عربستان سعودی در مقاله‌ای در واشنگتن پست نوشت: «اگر عربستان سعودی تولیدات نفت خام را افزایش و قیمت را تا ۵۰ درصد کاهش دهد، این مساله برای ایران نگران‌کننده خواهد بود و توانایی‌های ایران را در هدایت اوضاع در عراق کاهش خواهد داد.»

همچنین شاهزاده «ترکی الفیصل» نیز پیش‌تر در گفت‌وگو با مقامات ارشد آمریکایی و بریتانیایی در یک پایگاه عملیاتی ناتو، به ایران هشدار داده بود که از ناآرامی‌های منطقه ناشی از بهار عربی استفاده نکند. فارغ از اینکه این اظهارات صریح را بپذیریم یاخیر، آنچه که تا حدی ملموس است، این موضوع است که سعودی‌ها به این ادراک رسیده‌اند که باید در فضای جدید منطقه‌ای و در زمانی که مسیر تحولات پیرامونی به نوعی به سمت ایران در حرکت است، از این ابزار به‌عنوان فشار بر ایران استفاده کنند. سوریه، یمن، لبنان و عراق را می‌توان در دل این سناریو مورد تحلیل قرار داد.

از سوی دیگر و به‌خصوص در زمانی که ایران به درآمدهای نفتی برای موفقیت سیاست‌های خروج از رکود و رشد اقتصادی در داخل نیاز دارد، این انگیزه عربستان را قابل فهم‌تر می‌کند. همچنین فهمی که سعودی‌ها از هسته‌ای شدن ایران دارند و موفقیتی که تهران در اقناع قدرت‌های بزرگ به پذیرش حق غنی‌سازی خود داشته است، به ادراک امنیتی عربستان شکل جدیدی داده است و آنها را وارد فرآیندهای عکس‌العملی و تقابل‌جویانه کرده است.

همچنین روزنامه الرای الیوم در گزارشی به بررسی صحبت‌های اخیر رئیس‌جمهور آمریکا درباره استفاده از سلاح نفت علیه روسیه و ایران پرداخته است. اوباما تاکید کرده که کاهش قیمت نفت با هدف فشار بر اقتصاد روسیه بوده است. به گزارش «خبرگزاری تسنیم»، الرای الیوم نوشت: «باراک اوباما در گفت‌وگو با «ان‌بی‌آر» گفت کاهش قیمت نفت به میزان ۵۰ درصد، تصمیم سیاسی با هدف فشار بر اقتصاد روسیه و تضعیف آن بوده و هیچ ارتباطی به مقابله با افزایش تولید از نفت شل که همواره تهدید مستقیمی برای نفت اوپک به شمار می‌آید، ندارد. رئیس‌جمهور آمریکا در این مصاحبه نگفته که از مقامات سعودی خواسته شده تا با هر درخواستی برای کاهش تولید با هدف افزایش قیمت‌ها مقابله کند، اما «جان مک‌کین» سناتور جمهوری‌خواه صراحتا اعلام کرده که آمریکا باید از عربستان سعودی برای تلاش‌هایش در کاهش قیمت نفت که به آسیب رساندن به اقتصادهای روسیه و ایران منتهی می‌شود تشکر کند. در مقابل، اما «مازن السدیری» رئیس بخش پژوهش‌ها در شرکت سرمایه‌گذاری کاپیتال عربستان سعودی گفت که دلیل افزایش تولید نفت سعودی، صرفا اقتصادی است و ارتباطی به مسائل سیاسی ندارد. این سیاست ریاض در بیش از یک دهه گذشته است. آنچه برای عربستان سعودی اهمیت دارد، تحقق ثبات اقتصادی است، زیرا نفت مهم‌ترین درآمد این کشور است. نفت نزدیک به ۹۰ درصد از درآمدهای عربستان را تشکیل می‌دهد. پیش‌تر هم ابراهیم العساف، وزیر دارایی عربستان گفته بود که این کشور در بودجه سال آینده با کسری ۳۸ درصدی روبه‌رو است. تحلیلگران تکیه عربستان بر درآمدهای نفت و همچنین هزینه‌های رو به افزایش داخلی را از عمده مسائلی می‌دانند که نمی‌تواند تکیه‌گاه ثابتی برای سعودی‌ها در دنبال کردن اهداف سیاسی در رهگذر تحولات بازار نفت باشد.