منصور بیطرف برندگان و بازندگان کاهش قیمت نفت چه کشورهایی هستند؟ به‌نظر می‌آید اعضای اوپک و البته نه همه اعضای اوپک بازنده بازی کاهش قیمت هستند. هفته‌نامه اکونومیست در آخرین شماره خود به بررسی تاثیر کاهش قیمت نفت بر اقتصاد جهان و نیز اقتصاد کشورهای تولید‌کننده نفت پرداخت. بنابر گزارش اکونومیست، قیمت نفت بعد از یک کاهش تدریجی سه ماهه، ناگهان در روز چهاردهم اکتبر به یکباره ۴ دلار کاهش یافت. این بیشترین سقوط یک روزه نفت در یک‌سال گذشته بود؛ به‌طوری‌که قیمت نفت برنت خام را در سطح بین‌المللی به ۸۵ دلار در هر بشکه کاهش داد. اوج قیمت نفت در ماه ژوئن بود؛ ۱۱۵ دلار. اکونومیست با اشاره به این نکته که طبیعتا کاهش قیمت نفت رشد جهانی را درپی خواهد داشت، می‌افزاید: کاهش ۱۰ دلاری قیمت نفت، نیم درصد از رشد تولید ناخالص داخلی را از صادرکنندگان نفت به واردکنندگان نفت منتقل خواهد کرد. مشتریان نفت در کشورهای وارد‌کننده خیلی تمایل دارند که پول را سریع‌تر از صادرکنندگان ثروتمند نفت خرج کنند. بنابراین با بیشتر هزینه کردن نفت ارزان‌تر؛ تولید جهانی هم رونق خواهد یافت. این هفته‌نامه در ادامه می‌افزاید: اما این بار به‌نظر موضوع قدری پیچیده‌تر می‌آید. سوال بزرگ اقتصادی در اینجا این است که آیا کاهش قیمت‌ها ناشی از کاهش تقاضا است یا آنکه ناشی از افزایش عرضه نفت خام است. اگر کاهش تقاضا مقصر است در این صورت جای نگرانی دارد: این به معنای آن است که قیمت نفت، کاهش رشد اقتصادی را دارد علامت می‌دهد، اما اگر منشا کاهش قیمت نفت، مالی است (موضوع بدهی‌ها و...) در این صورت نفت ارزان خیلی در رشد اقتصادی نقش نخواهد داشت؛ مصرف‌کنندگان به‌راحتی از مابه‌التفاوت سود برای پرداخت بدهی‌شان استفاده می‌کنند. در واقع در برخی از کشورها نفت ارزان ممکن است حتی ریسک کاهش قیمت‌ها (یا ضد تورم) را بدتر کند. از طرف دیگر، اگر وفور عرضه قیمت‌ها را پایین آورده است، بالقوه این خبر خوبی است: نفت ارزان‌تر در نهایت تولید را در بزرگ‌ترین اقتصادهای دنیا رونق خواهد داد. اقتصاد جهانی یقینا ضعیف است. تولید ناخالص داخلی ژاپن در سه ماهه دوم سال جاری میلادی پایین آمد. آلمان هم همچنین و شاید اقتصاد این کشور به سمت رکود برود. رشد اقتصادی آمریکا اخیرا بهبود یافته، اما این بهبود طبق استانداردهای تاریخی ضعیف است. درست قبل از آنکه قیمت نفت در هفته گذشته کاهش یابد، صندوق بین‌المللی پول برای سومین بار در برآورد خود برای رشد جهانی اقتصاد تجدید نظر کرد و آن را به ۳/۳ درصد کاهش داد. ترجمان رشد ضعیف به معنای کاهش تقاضا در انرژی است. در هفته گذشته، آژانس بین‌المللی انرژی که کلوب واردکنندگان نفتی است، اعلام کرد که انتظار دارد تقاضای جهانی، ۷۰۰ هزار بشکه در روز افزایش یابد که ۲۰۰ هزار بشکه در روز کمتر از برآورد ماه گذشته است. تقاضا برای مدت کوتاهی کاهش داشت، اما کاهش اخیر به‌ویژه در آلمان، بازار را با حیرت مواجه ساخت و در نتیجه کاهش تند قیمت‌ها را در پی داشت. اکونومیست با اشاره به این نکته که تقاضای کم تنها توضیح این مساله نیست، ادامه می‌دهد: در اینجا یک شوک بزرگ عرضه هم هست. از آوریل سال گذشته، کل تولید نفت جهان به شدت رو به افزایش بود. تولید اکثر ماه‌ها یک تا دو میلیون بشکه در روز بالاتر از دوره مشابه سال قبلش بود. در ماه سپتامبر این افزایش بسیار چشمگیر بود به‌طوری‌که در این ماه تولید نفت جهان ۸/۲ میلیون بشکه در روز بیشتر از سپتامبر سال ۲۰۱۳ بود. اکثر عرضه اضافی بیشتر از سمت کشورهای غیر‌اوپک به‌خصوص آمریکا بود که این را باید مدیون تولید شیل نفت دانست. ایالات‌متحده در ماه سپتامبر ۸/۸ میلیون بشکه در روز نفت تولید کرد که ۱۳ درصد بیشتر از سپتامبر سال ۲۰۱۳ و ۵۶ درصد بالاتر از سال ۲۰۱۱ بود. تولید نفت روسیه هم بالاست که به‌نظر می‌آید هنوز تحریم‌ها کارگر نیفتاده است. تولید نفت روسیه در ماه سپتامبر به ۶/۱۰ میلیون بشکه در روز رسید که تقریبا بالاترین آمار تولید از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی است. این هفته‌نامه چاپ بریتانیا می‌نویسد: با آنکه تولید غیر‌اوپک برای مدتی رو به افزایش بود اما بزرگ‌ترین تغییر درون کارتل اوپک رخ داد. تولید نفت لیبی در ماه آوریل به ۲۰۰ هزار بشکه در روز رسید که ناشی از جنگ داخلی در آن کشور بود؛ تا پایان ماه سپتامبر تولید این کشور به ۹۰۰ هزار بشکه در روز رسید و می‌رود که به تولید ۵/۱ میلیون بشکه در روز پیش از جنگ برسد. همچنین تولید نفت عراق هم رو به افزایش است. مهم این است که تولید نفت اوپک در ماه سپتامبر بعد از دوسال کاهش شروع به افزایش کرد که این را باید در کنار افزایش عرضه غیر‌اوپک هم قرار داد. کشورهای ثروتمند همراه با تقاضای ضعیف اکثر مازاد تولید را به سمت انبارهای نفتی هدایت می‌کنند، اما این کار نمی‌تواند به‌طور نامحدود ادامه داشته باشد. همچنان که احتکار کاهش می‌یابد، قیمت‌ها هم به احتمال تضعیف می‌شوند آنقدر که تقاضای جهانی افزایش یابد یا آنکه تولید نفت قطع شود. به‌نظر می‌آید که هیچ‌کدام از این دو رخ ندهد. آنتوینی ‌هالف، رئیس تحلیلگران نفتی آژانس بین‌المللی انرژی می‌گوید که تولید نفت حتی در ۸۰ دلار در هر بشکه هم اقتصادی است. نقطه شکننده قیمت اکثر تولیدکنندگان شیل نفت آمریکا ۷۰ دلار در هر بشکه است؛ بنابراین اگر آنها به‌دنبال این باشند که تولیدکنندگان حاشیه‌ای نفت را از دور تجارت خارج کنند، قیمت‌ها را باید پایین‌تر از این بیاورند. الگوی جدید تجارت این است که به قیمت‌ها فشار وارد کنند تا پایین بیاید. زمانی صادرکنندگان اوپک به‌طور غیر‌رسمی بازار دنیا را بین خود تقسیم کرده بودند. نیجریه و ونزوئلا به آمریکا نفت می‌فروختند و دولت‌های کوچکتر خلیج فارس به ژاپن و ...، اما واردات نفت آمریکا از ۳۰۹ میلیون بشکه در ماه در سال ۲۰۱۰ به ۲۳۶ میلیون بشکه در ماه در حال حاضر رسیده است. اروپا هم تقاضای ضعیفی دارد؛ بنابراین همه به‌دنبال رقابت برای گرفتن سهم بازار در آسیا هستند.

عربستان سعودی با پایین آوردن قیمت نفت برای حمل به کشورهای آسیایی و با افزایش اندکی تولید نفت در ماه سپتامبر (۱۰۷ هزار بشکه در روز) آن هم در زمانی که دیگر صادرکنندگان به‌دنبال قطع صادرات نفتی بودند، شوکی به دیگر اعضای اوپک وارد کرد. اعضای سازمان قرار است که در ماه نوامبر دور هم جمع شوند، اما همچنان که وزیر نفت کویت اخیرا خاطرنشان کرده است؛ «من فکر نمی‌کنم امروزه دیگر اعضای اوپک شانسی برای کاهش تولید خود داشته باشند.» اینکه این موضوع چه زمانی قرار است اتفاق بیفتد و چقدر باید باشد، موردی است که قیمت‌های پایین‌تر نفت آن را در افزایش تقاضای جهانی ترجمه خواهد کرد... زیاد دور نیست.