نشانه‌های امید و ابهام در مذاکرات وین 6

دکتر ابراهیم متقی استاد دانشگاه تهران دور ششم مذاکرات وین در دوم جولای ۲۰۱۴ برگزار شد. در این مذاکرات وزیر امورخارجه ایران به همراه کاترین اشتون و وندی‌ شرمن، مدیرکل وزارت امورخارجه آمریکا دور جدید گفت‌وگوهای راهبردی ایران و گروه ۱+۵ را آغاز کردند. در برنامه اجرایی و زمان‌بندی‌شده مربوط به روند نهایی‌سازی «طرح اقدام مشترک» مقرر شده بود که متن اولیه در دور پنجم مذاکرات هسته‌ای وین تنظیم شود. اگرچه بسیاری از کارگزاران و مقامات اجرایی ایران تلاش داشتند روندهای همکاری‌جویانه را در فضای دور پنجم مذاکرات وین گسترش دهند، اما تفاوت‌های ادراکی ایران، آمریکا، کشورهای اروپایی، روسیه و چین به اندازه‌ای بود که امکان دستیابی به قالب‌های کلی در روند تنظیم پیش‌نویس توافق‌نامه با دشواری روبه‌رو شد. در روند مذاکرات وین ۵ «ویلیام برنز» معاون سیاسی وزارت امورخارجه آمریکا نیز برای ایجاد همپایگی دیپلماتیک در زمان محدودی حضور یافت. چنین تلاش‌هایی نتوانست نتایج موثری را برای نهایی‌سازی پیش‌نویس موافقت‌نامه فراهم آورد. جان‌کری نیز امیدوار است مذاکرات وین ۶ بتواند اهداف مورد نظر جهان غرب را تامین کند. به همین دلیل گفته است اگر روند مذاکرات ماهیت همکاری‌جویانه داشته باشد و زمینه برای توافق نهایی فراهم شود، نامبرده نیز همانند اجلاسیه ژنو، ۲۴ نوامبر ۲۰۱۳، در وین حضور پیدا خواهد کرد. براین اساس، می‌توان نشانه‌های ابهام و امید در روند مذاکرات را مورد ارزیابی قرار داد. ابهام به این دلیل است که هنوز قالب‌های ادراک راهبردی ایران و کشورهای ۱+۵ در وضعیت تفاوت بنیادین قرار دارد. امید را باید در قالب گفتمانی دولت و وزارت امورخارجه مورد توجه قرار داد. مقامات وزارت امورخارجه ایران روند مذاکرات را همکاری‌جویانه توصیف کرده که هرگونه توقف مقطعی و مرحله‌ای، از طریق سازوکارهایی همانند «مساعی جمیله» می‌تواند به نتایج موثری در روند همکاری‌گرایی منجر شود. وین که در زمره نهادهای فرعی سازمان ملل برای حل و فصل موضوعات راهبردی از طریق همکاری‌های دیپلماتیک است، دوره ششم مذاکرات هسته‌ای را آزمون می‌نماید. مذاکراتی که زمینه‌های اجرایی آن در دور پنجم مذاکرات وین و در روند دیدارهای دوجانبه مقامات وزارت امور خارجه ایران با نمایندگان آمریکا، آلمان، فرانسه و روسیه حاصل شده است. هدف اصلی تیم دیپلماتیک و سیاست خارجی ایران در مذاکرات دوره چهارم و پنجم وین را باید پیدا کردن راه‌حل‌های اجرایی برای عبور از بن‌بست دیپلماتیک دانست. بن‌بستی که در روند دور چهارم مذاکرات هسته‌ای وین آغاز شده و با محدودیت‌هایی از سوی تیم مذاکره‌کننده آمریکا روبه‌رو شده است.

بخشی از محدودیت‌های آمریکا در برابر تیم هسته‌ای ایران مربوط به تعداد و قابلیت سانتریفیوژها است. به هر میزان که مذاکرات گسترش پیدا می‌کند، شکل جدیدی از سازوکارهای دیپلماتیک، نهادی و راهبردی فراروی تیم مذاکره‌کننده قرار می‌گیرد. روندهایی که می‌تواند بر سرنوشت موافقت‌نامه جامع هسته‌ای تاثیرگذار باشد. بن‌بست‌های گذشته به‌عنوان آغازی برای دور جدید مذاکرات است.

بحث اصلی تیم مذاکره‌کننده آمریکایی مربوط به موضوعاتی ازجمله تعداد سانتریفیوژها، قابلیت سانتریفیوژها، امکان جابه‌جایی و تعویض سانتریفیوژها و همچنین چگونگی توانمندی و قابلیت‌های موشکی ایران است. یکی دیگر از انتظارات هیات آمریکایی و گروه ۱+۵ آن است که ایران به جای بهره‌گیری از ابزارها، قابلیت‌ها و سازوکارهای مربوط به تولید آب‌سنگین، فعالیت خود را در حوزه آب سبک متمرکز کند.

دیپلمات‌های آمریکایی بر این موضوع تاکید دارند که حل‌وفصل مسائل موشکی ایران در قطعنامه ۱۸۳۵ و ۱۹۲۹ شورای امنیت سازمان ملل متحد مورد تاکید قرار گرفته است. بنابراین بخشی از مفاد مربوط به توافقات ایران با گروه۱+۵ خواهد بود.

در شرایطی که نگرش ایران بر این موضوع قرار گرفته است که مذاکرات صرفا مربوط به فعالیت هسته‌ای ایران است. از سوی دیگر، دیپلمات‌های ایرانی امیدوار هستند که زمینه‌های حفظ قابلیت هسته‌ای جمهوری اسلامی به‌وجود آید.

در این فرآیند، اتاق‌های فکر و کنگره آمریکا نیز بر تداوم محدودسازی اقتصادی ایران در صورت عدم دستیابی به نتیجه نهایی تاکید داشته‌اند. بازیگران یادشده بر این موضوع اصرار می‌ورزند که تداوم تحریم‌های اقتصادی ایران زمینه «انتخاب همکاری‌جویانه» هیات دیپلماتیک ایرانی را به‌وجود می‌آورد. به همین دلیل است که خبرگزاری‌ها از احتمال سفرهای رفت و برگشت ظریف به تهران برای رایزنی و کسب مجوزهای لازم برای تصمیم‌گیری تاکید دارند.

در شرایط موجود نشانه‌هایی مشاهده می‌شود که ساختار داخلی و تیم دیپلماتیک آمریکا از الگوهای همکاری‌جویانه بهره نمی‌گیرند. جان‌کری در اول جولای ۲۰۱۴ بر این موضوع تاکید داشت که ایران باید انتخاب و تصمیم‌گیری کند. شاید ادبیات جان‌کری نشانه آن است که ایالات متحده از الگوی کنش دیپلماتیک در لبه پرتگاه بهره می‌گیرد. در شرایطی که تیم ایرانی امیدوار است به توافق سازنده براساس الگوی تعادلی نائل شود. طبیعی است که تحقق چنین اهدافی در شرایط دیپلماسی اجبار ایالات متحده کار دشواری خواهد بود. بهره‌گیری از تیم فنی، حقوقی و دیپلماتیک می‌تواند نتایج بهتری را برای هیات مذاکره‌کننده ایجاد کند.