کامران کرمی: از زمانی که دولت جدید ایران گسترش روابط با همسایگان ساحلی خلیج فارس را در دستورکار خود قرار داده است، شاهد رفت‌و‌آمدهای دیپلماتیک برای بهبود و گرم کردن روابط متقابل هستیم. از سفر سلطان قابوس به تهران تا سفر متقابل حسن روحانی رئیس‌جمهوری ایران به سلطان نشین عمان. پس از آن هم سفرهای منطقه‌ای محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه ایران به مسقط، ابوظبی، دوحه و کویت و در روزهای آتی به جده. به‌نظر می‌رسد که با تغییر فضا در منطقه و در سطح بین‌المللی، اراده سیاسی طرفین بیش از پیش در مسیر تحول قرار گرفته است.

در این میان مسائل اقتصادی و اهمیت آن برای طرفین شاید بیش از پیش می‌تواند مبنایی برای گسترش روابط باشد. در این زمینه پرداختن به روابط ایران و امارات به دلیل پتانسیل‌های اقتصادی نهفته، می‌تواند از اهمیت دوچندانی برخوردار باشد. به‌ویژه در چند سال اخیر که فشار تحریم‌ها بر اقتصاد ایران فزونی گرفت، امارات و در رأس آن حاکم دبی همواره به این وضعیت اعتراض داشته و در اظهاراتی گفت که ما هم از تحریم‌ها متضرر شده‌ایم. امارات‌متحده عربی کشوری متشکل از هفت امارت یا شیخ‌نشین در حاشیه جنوبی خلیج فارس است. هر چند این کشور در مقیاس‌های جغرافیایی و جمعیتی کوچک محسوب می‌شود، اما اهمیت سیاسی و اقتصادی آن در چند دهه گذشته به‌تدریج افزایش یافته است. با توجه به نوع روابط امارات با ایران در ابعاد سیاسی، اقتصادی و اجتماعی، اهمیت این کشور برای ایران بسیار زیاد محسوب می‌شود. بر این اساس، فهم تحولات داخلی و خارجی امارات جهت سیاست‌گذاری مناسب در قبال آن کشور، ضروری به نظر می‌رسد.

اگرچه طرح جزایر سه‌گانه همواره بر روابط ایران و امارات سایه افکنده است، امارات، پیمان‌نامه‌های اقتصادی نزدیکی را با ایران برقرار کرده است. در این کشور عربی همچنین جامعه‌ای به نام جامعه ایرانیان امارات وجود دارد. ایرانیان امارات نخستین دسته از مهاجرانی بوده‌اند که در کشور امارات‌متحده عربی، ساکن و مستقر شده‌اند.

سرمایه‌گذاران ایرانی و ایرانیان امارات‌متحده عربی ۱۰ درصد جمعیت این کشور یعنی (تقریبا ۴۰۰ هزار نفر) را تشکیل می‌دهند. ایرانیان امارات چندین هزار شرکت بزرگ و کوچک را در این کشور می‌گردانند. دادوستد تجاری و مبادله کالا بین ایران و امارات‌متحده عربی از سال ۲۰۰۵ تا سال ۲۰۰۹ ، سه برابر شده است و به سقف ۱۲ میلیارد دلار رسیده است. در همین زمینه مسعود دانشمند رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و امارات در زمینه ارتباطات دو کشور ایران و امارات می‌گوید که در چند سال گذشته روابط ایران و امارات شاهد رشد قابل‌ملاحظه‌ای بوده و این رشد ادامه دارد، زیرا حفظ و ادامه این روابط نیاز مشترک دوکشور است. پنج سال پیش حجم روابط دو کشور پنج میلیارد دلار بود ولی امروز به پانزده میلیارد دلار رسیده است و ارزش صادرات ایران به امارات هم سه میلیارد دلار است و امارات نیز دوازده میلیارد دلار کالا به ایران صادر می‌کند. از زمان استقلال امارات در سال ۱۹۷۱ (۱۳۵۰ شمسی) و در طول این سال‌ها موضوع جزایر تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی از سوی حاکم شارجه مطرح شده است و هر از گاهی موضوع این جزایر در شورای همکاری خلیج فارس به‌عنوان اهرم فشار مطرح می‌شود. درخصوص برنامه هسته‌ای ایران نیز امارات همواره این استراتژی را در دستورکار قرار داده که مادامی که ایران جامعه جهانی را از برنامه هسته‌ای خود مبنی بر صلح‌آمیز بودن آن در اطمینان نگاه دارد، امارات از رویکرد صلح‌آمیز هسته‌ای ایران حمایت می‌کند. این شیخ‌نشین همواره تاکید داشته است که سلاح‌های کشتار جمعی در دنیا و خاورمیانه باید زدوده شوند. با تشدید تیرگی روابط ایران و بریتانیا در سال ۲۰۱۰، ایرانی‌هایی که قصد سفر به بریتانیا را داشتند، مجبور بودند به سفارت بریتانیا در امارات رفته و از آنجا ویزای بریتانیا را تهیه کنند. هر چند که موضوع اخراج ایرانیان در سال گذشته نیز سوژه رسانه‌ها شد و بر روابط دو کشور سایه افکند، اما باز این مانعی جدی در مسیر روابط دو همسایه نبود.

در این زمینه محمدرضا فیاض‌پور سفیر ایران در امارات درخصوص اخراج برخی ایرانیان از این کشور گفت که پدیده اخراج برخی از افراد، مختص ایرانیان نبوده و نیست، هر از گاه این پدیده تکرار می‌شود و علت اصلی و واقعی آن هم بر ما پوشیده است. او ابراز امیدواری کرد که پدیده اخراج ایرانیان از امارات‌متحده عربی با رایزنی‌های بیشتر محدود و متوقف شود.

گسترش روابط دو کشور اگرچه تاحدی تحت‌تاثیر روابط با عربستان و شورای همکاری خلیج‌فارس قرار دارد، اما ایران توانسته است با تاکید بر روابط دوجانبه بر منافع حاصل از آن تاکید کند، موضوعی که وزیر امور خارجه ایران پس از توافق هسته‌ای ژنو در ۳ آذر ۹۲، در ادامه سفرهای منطقه‌ای خود به‌منظور تداوم راهبرد همگرایی ایران در ۱۳ آذر ۹۲ و ۲۶ فروردین ۹۳ به امارات، با حاکم دبی و وزیر امورخارجه دیدار کرد و از آمادگی ایران برای تقویت روابط و همکاری‌ها در بخش‌های مختلف خبر داد. شیخ محمدبن راشد آل مکتوم حاکم دبی نیز در جمله معروف خود پس از توافق هسته‌ای، از جامعه بین‌المللی خواست که تحریم‌ها علیه ایران را لغو کند؛ چراکه بخش اعظم تجارت بین ایران و همسایه‌های عربی‌اش در حاشیه‌ خلیج فارس ازطریق دبی انجام می‌شود که میزبان ده‌ها هزار ایرانی و شرکت‌های تجاری آنها است. در این دیدارها همچنین دومین کمیسیون عالی مشترک همکاری‌های اقتصادی به ریاست وزرای امور خارجه دو کشور در حوزه‌های مختلف اقتصادی، تجاری، انرژی، فرهنگی و محیط زیست برگزار شد.

از این رو با توجه به روابط پیچیده و چندبعدی ایران و امارات، می‌توان گفت که به دلیل ظرفیت‌های سیاسی و اقتصادی مستتر، تقویت روابط دو دولت ساحلی خلیج‌فارس موضوع مهمی است؛ چراکه امارات را می‌توان حداقل یکی از ۱۰ کشور بااهمیت نخست برای ایران محسوب کرد. بنابراین حل و فصل مسائل و پیشبرد روابط، نیازمند اتخاذ راهبردهایی در سطوح مختلف سیاسی، اقتصادی و اجتماعی است.