گروه خبر- معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی ریاست‌جمهوری «فهرست- بهای واحد» برای اجرای پروژه‌های عمرانی را منتشر کرده است. این فهرست که مشتمل بر ۴۲ فصل است و پس از ۴ سال منتشر شده است؛ قیمت بهای هر واحد پایه در ۴۲ رشته مرتبط با پروژه‌های عمرانی را مشخص می‌کند تا بر اساس آن، امکان برآورد هزینه‌ها برای پیمانکاران و شرکت آنها در مناقصه‌های مربوطه فراهم شود. بر اساس تحلیل مقایسه‌ای «فهرست- بهای واحد» برای پروژه‌های عمرانی، هزینه اجرای این گونه پروژه‌ها در بخش‌های‌ مختلف برای پیمانکاران، بین ۷۰ تا ۲۳۰ درصد رشد پیدا کرده است. اما این ارقام چه معنایی دارد؟ «مناقصه» روشی برای خرید کالا یا خدمات است که در آن تمامی پیشنهادهای رسیده در یک زمان و در حضور پیشنهاددهندگان بررسی شده و پایین‌ترین قیمت قبول می‌شود. به عبارت دیگر «مناقصه» فرآیندی «رقابتـی» دارد و در آن برای تامین کیفیت مـورد نظر (طبق اسـناد مناقصه)، موضـوع معـامله بـه مناقصه‌گری که کمترین قیمت را پیشنهاد کرده باشد، واگذار می‌شود و مناقصه برای دسترسی به دو مولفه اساسی در خرید کالا و خدمات، به اجرا گذاشته می‌شود. تفاوت مناقصه با مزایده در همین جاست: وقتی که جای خریدار و فروشنده عوض می‌شود و خریدار تقاضای خود را برای کالا یا خدماتی اعلام می‌کند و فروشنده پیشنهاد قیمت فروش را اعلام می‌کند. در نهایت این قیمت برای به دست آوردن معامله مرتبا کاهش می‌یابد. در پایان، پایین‌ترین قیمت، برنده مناقصه خواهد بود. پیمانکاران بخش‌های مختلف برای حضور در مناقصه‌ها، نیاز به «برآورد» هزینه‌های خود دارند تا بتوانند نمایی کلی از هزینه و سود داشته باشند.

برای به دست آوردن این «برآورد» سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی (این سازمان در سال ۱۳۸۶ منحل شد و به معاونت ریاست‌جمهوری تغییر ساختار داد) «فهرست- بهای واحد پایه» برای اجرای پروژه‌های عمرانی را تنظیم می‌کند و در اختیار پیمانکاران قرار می‌دهد. «بهای واحد» که در این فهرست برآورد می‌شود، ساز و کار تعیین قیمت تمام‌شده پروژه مورد نظر در مناقصه می‌شود. در واقع «فهرست- بهای واحد پایه» اولین گام در محاسبه و اندازه‌گیری مقادیر مصالح مورد نیاز، برای اجرای یک پروژه یا محاسبه مقادیر مصالح به کار رفته و مصرف‌شده در یک پروژه اجرا‌شده است و می‌تواند وضعیت اتمام پروژه‌های عمرانی را در مقیاس کلان نشان دهد. در واقع این فهرست، نشانگر هزینه‌های پروژه‌های عمرانی است. اگر «بهای پایه» در هر سال نسبت به سال گذشته افزایش پیدا کند؛ نشان از بالا رفتن هزینه‌های اجرای پروژه‌ها دارد.

رشد شدید فهرست بها

تا پیش از سال ۱۳۸۸، فهرست بهای پایه برای رشته‌های مختلف عمرانی، به طور منظم از سوی معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی ریاست‌جمهوری اعلام می‌شد. اما از این سال به بعد، همزمان با به حاشیه رفتن فعالیت‌های سازمان مدیریت (سابق) مناقصه‌ها بدون این «فهرست - بها» برگزار می‌شود و البته اجرای خیلی از پروژه‌های عمرانی نیز با ترک تشریفات به نهادهایی خاص واگذار شد. اما به تازگی وب‌سایت این معاونت، ارقام خود از «قیمت پایه» فعالیت‌های عمرانی را به روز کرده است.

ظاهرا نمی‌توان ارتباطی بین روزهای پایانی دولت احمدی‌نژاد و به‌روز‌رسانی قیمت پایه فعالیت‌های عمرانی پیدا کرد؛ اما نگاهی به این فهرست نشان از رشد شدید قیمت پایه در هر ۴۲ فصل مربوط به فعالیت‌های عمرانی نسبت به سال ۱۳۸۸ دارد. بهای پایه از پروژه‌های مرتبط با کشاورزی گرفته تا ساختمان‌سازی و تخریب اماکن و ابنیه، عملیات خاکی (تسطیح و لایه‌برداری خاک)، بنایی و ... در اقلام مختلف این فصل‌ها نسبت به سال ۱۳۸۸ رشد شدیدی داشته است.

مثال‌هایی برای افزایش قیمت پروژه‌ها

با اینکه نمی‌توان هر ۴۲ فصل «فهرست بهای پایه» در پروژه‌های‌ عمرانی را در این گزارش ذکر کرد، اما می‌توان به مقایسه قیمت‌ها در بخش‌هایی از این فصل‌ها پرداخت. در این گزارش به اطلاعاتی که وب سایت معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی ریاست‌جمهوری از «فهرست بهای پایه» در فصل «ابنیه» منتشر کرده است؛ اشاره می‌شود.

در سرفصل ششم از این فهرست که مربوط به «قالب‌بندی فلزی» است؛ بهای واحد پایه در «تهیه وسایل و قالب‌بندی با استفاده از قالب‌های فلزی» در سال ۱۳۸۸ به ازای هر متر مربع ۵۵۰۰ تومان بوده است. در سال ۱۳۹۲ این رقم با رشدی بیش از ۱۲۵ درصدی به هر متر مربع ۱۲ هزار و ۴۰۰ تومان رسیده است. یا در سر‌فصل «کارهای فولادی با میلگرد»، بهای واحد پایه «بریدن، خم کردن و کار گذاشتن میلگرد ساده به قطر ۱۰ میلیمتر برای بتن» در سال ۱۳۸۸ به ازای هر کیلوگرم ۸۹۸ تومان بوده است؛ اما این رقم با رشد شدید بیش از ۲۲۷ درصدی به هر کیلوگرم ۲۹۴۰ تومان افزایش پیدا کرده است. یا در بخش کاشی و سرامیک کاری، که فهرست بهای پایه بیش از ۲۳۰ درصد رشد پیدا کرده است. این افزایش هزینه‌ها در بخش کارهای فولادی سبک حدود ۱۴۹ درصد، در بخش عملیات بنایی با سنگ بیش از ۱۰۲ درصد و در بخش آسفالت کاری بیش از ۲۱۴ درصد بوده است.

انتقادها

در چهار سال اخیر برخی کارشناسان و نمایندگان مجلس بارها نسبت به افزایش هزینه پروژه‌های‌ عمرانی هشدار داده و این موضوع را به عنوان یکی از دلایل نیمه تمام ماندن پروژه‌های‌ عمرانی عنوان می کردند.

برخی نمایندگان مجلس معتقدند بسیاری از پروژه‌های عمرانی عمدتا به واسطه نبود اعتبار لازم و کمبود منابع به اتمام نرسیده و به اصطلاح خوابیده است. به نظر می‌رسد بخش بزرگی از این پروژه‌ها، وعده‌هایی بوده که دولت هنگام حضور در سفرهای استانی به مردم داده بود؛ اما با افزایش هزینه‌های تکمیل این پروژه‌ها، که مستند آن در گزارش اخیر معاونت برنامه‌ریزی ریاست‌جمهوری آمده است، بهره‌برداری از آنها، فعلا آرزویی محال است.

افزایش شدید هزینه پروژه‌های عمرانی