جمهوری اسلامی ایران و نقش‌آفرینی در مجامع بین‌المللی هوانوردی
دکتر عباس نیک‌نژاد* بعد از پایان جنگ جهانی دوم و تاسیس سازمان ملل متحد در سال ۱۹۴۵ و جایگزینی آن با جامعه ملل، سازمان‌های تخصصی بین‌المللی به عنوان بازوهای شورای اقتصادی و اجتماعی آن سازمان در عرصه‌های مختلف تخصصی در سطح بین‌المللی فعالیت می‌کردند. تاسیس سازمان ملل و سازمان‌های بین‌المللی، در عرصه روابط بین‌الملل نقطه عطف حاکمیت پارادایم ایده آلیسم به‌جای قدرت گرایی دیدگاه رئالیسم موجود در نظام بین‌المللی محسوب می‌شوند. سازمان ملل متحد با سه شورای امنیت، اقتصادی-اجتماعی و قیمومیت در عرصه‌های مختلف روابط بین‌الملل و فعالیت‌های بین‌المللی ورود کرده است. جالب است بدانید مقر سازمان‌های تخصصی وابسته به سازمان ملل در این شهرها می باشند: رم، وین، مونترآل، ژنو، لندن، واشنگتن، پاریس، مادرید و برن که کشور سوئیس با ۶ میزبانی در ژنو و برن، بیشترین سازمان‌های بین‌المللی را در خود پذیرا است. نگاهی به ترکیب شورای امنیت که مهم‌ترین شورای سازمان ملل است، توزیع مقر سازمان‌های بین‌المللی و ترکیب اعضای شوراهای این سازمان‌ها، بیانگر جریانی در این سازمان‌ها است که قدرت‌های جهانی در هدایت آن نقش داشته‌اند. بد نیست یادآوری شود، پایه‌ریزی سازمان ملل متحد در اکتبر ۱۹۴۴ در کنفرانس دامبارتن اوکس در واشنگتن دی.سی توسط پنج کشور برنده جنگ جهانی دوم (ایالات متحده، شوروی، انگلستان، فرانسه و چین) شکل گرفت و تکلیف حق وتوی این پنج کشور در فاصله زمانی کمتر از ۶ ماه بعد در سانفرانسیسکو تعیین شد. هر چند نظام موجود روابط بین‌الملل به نظر چندان موافق نظریه ایده‌آلیسم که مبتنی بر حقوق بین‌الملل و حقوق مساوی کشورها در سازمان‌های بین‌المللی بوده و مستندات سازمان ملل نیز از جمله منشور ملل متحد، اعلامیه جهانی حقوق بشر و نظایر آن منعکس‌کننده آن می‌باشد، نبوده و به نوعی تداوم نظام رئالیستی مبتنی بر قدرت است، لیکن در فضای موجود، راهکار محتمل برای نفوذ در عرصه قدرت جهانی و مقابله با انزوا در این سازمان‌ها، گسترش ارتباطات بین‌المللی و حضور تاثیرگذار در این مجامع است. شورای اقتصادی- اجتماعی با هدایت فعالیت ۱۶ سازمان بین‌المللی از جمله سازمان آموزشی- علمی- فرهنگی (یونسکو)، سازمان بهداشت جهانی، گروه بانک جهانی، سازمان هواشناسی جهانی، سازمان جهانی مالکیت معنوی و ... عهده‌دار تنظیم فعالیت‌های تخصصی در زمینه‌های مختلف اجتماعی و اقتصادی در جهان است. یکی از سازمان‌های بین‌المللی حائز اهمیت، سازمان بین‌المللی هواپیمایی کشوری- ایکائو می‌باشد. ایکائو در ۱۷ دسامبر سال ۱۹۴۴ به واسطه پیمان شیکاگو تاسیس شد و مقر آن در مونترآل کانادا می‌باشد، البته تاریخچه تاسیس این سازمان به سال ۱۹۰۳ و ایجاد کمیسیون بین‌المللی ناوبری هوایی بازمی‌گردد. ایکائو سه سال پس از تشکیل سازمان ملل به این سازمان ملحق شد.
هدف اساسی سازمان ایکائو تنظیم فعالیت‌های هواپیمایی غیرنظامی در جهان در راستای ارتقای ایمنی، امنیت، اقتصاد و توسعه پایدار هوانوردی و رعایت الزامات زیست‌محیطی می‌باشد. ساختار تصمیم‌سازی این سازمان همانند همه سازمان‌های بین‌المللی وابسته به سازمان ملل به این صورت می‌باشد: مجمع عمومی متشکل از کلیه ۱۹۰ کشور عضو، شورای ایکائو متشکل از ۳۶ کشور که توسط مجمع انتخاب می‌شوند، دبیر کل سازمان که مدیریت بخش اداری و دبیرخانه را به عهده دارد و هفت دفتر منطقه‌ای (قاهره، نایروبی، بانکوک، داکار، لیما، مکزیکوسیتی و پاریس) که امور هوانوردی را در مناطق هفت‌گانه دنیا پیگیری می‌نمایند.
ایران به عنوان یکی از قدیمی‌ترین اعضای سازمان ایکائو و عضو موسس آن در سال ۱۹۴۴، دارای قدمت بی‌بدیل در عرصه هواپیمایی کشوری در منطقه خاورمیانه و حتی جهان است. اکثر کشورهای منطقه ده‌ها سال پس از ایران دارای فرودگاه بین‌المللی و ایرلاین جهانی شده‌اند. به عنوان مثال تاسیس شرکت هواپیمایی امارات بزرگ‌ترین شرکت هواپیمایی منطقه با بیش از ۳۰۰۰ پرواز در هفته به بیش از ۱۵۰ شهر و ۷۴ کشور دنیا، به دهه ۱۹۸۰ بازمی‌گردد. ولی در همین سال‌ها از چنان رشدی برخوردار بوده که در حال حاضر ناوگان این شرکت از مجموع ناوگان کلیه شرکت‌های هواپیمایی ایران بیشتر است. همچنین کشور امارات به دلیل فعالیت‌های گسترده در هواپیمایی کشوری و سرمایه‌گذاری‌های کلان و حضور تاثیرگذار در مجامع هوانوردی منطقه‌ای و جهانی، در چند دوره به عنوان یکی از اعضای شورای ایکائو انتخاب شده است.
مروری بر تاریخچه هواپیمایی کشوری در ایران، تعداد فرودگاه‌های حال حاضر در کشور، گستره فضای کشور، متخصصین خبره صنعت هوانوردی ایران و مقایسه آن با کشورهای منطقه از جمله امارات، بحرین، اردن و حتی مصر و عربستان، چیزی جز آه حسرت بر دل دلسوزان صنعت هوانوردی کشور باقی نمی‌گذارد. به عنوان نمونه کشور مصر با بهره‌گیری از فضای ایجاد شده در تاسیس دفتر منطقه‌ای خاورمیانه و تشکیل وزارت هواپیمایی کشوری، مقر دفتر هفتم ایکائو در قاهره قرار دارد و در حال حاضر نیز به همراه عربستان و امارات از اعضای ۳۶گانه شورای ایکائو که از آن می‌توان به عنوان تاثیرگذارترین ارگان ایکائو نام برد، می‌باشد. آنچه در سابقه تاریخی و ذهنی محقق و مستندات یافت شده موجود است، ایران به‌رغم تلاش‌هایی که به‌صورت نامنسجم و غیر یکپارچه در طول سال‌ها انجام شده است، حداقل در طول دو دهه گذشته عضو شورای ایکائو نبوده است.
روند موجود در دفتر منطقه ای ایکائو در قاهره نیز که شامل ۱۳ کشور عرب زبان (به جز ایران که زبان رسمی آن فارسی است) و ترکیب اعضای این دفتر که همگی به جز یک نفر از کشورهای عربی انتخاب شده‌اند، نشانه‌های خوبی از جایگاه ایران در مجامع بین‌المللی هوانوردی به دست نمی‌دهد. شاید یکی از صدها دلیل آن، پارادایم حاکم بر نظام بین‌الملل و به تبع آن بر سازمان ایکائو باشد، لیکن دلایل اصلی آن را باید در محدودیت‌های داخلی جست‌وجو نمود.
بحمدالله جمهوری اسلامی ایران با ترکیبی مناسب متشکل از رییس سازمان هواپیمایی کشوری، مدیر عامل شرکت فرودگاه‌های کشور، معاونت عملیات هوانوردی و کارشناسان ذی‌ربط در سیوهشتمین مجمع عمومی ایکائو که اوائل مهرماه سال‌جاری در مونترآل برگزار شد، حضور یافتند و علاوه بر چندین نشست و مذاکره، بیانیه و نیز چند ارائه در دفاع از هواپیمایی کشوری در جمهوری اسلامی ایران در راستای پیشبرد اهداف هوانوردی کشور ارائه دادند و از حق مسلم خود برای اعلام مواضع از این تریبون جهانی بهره‌برداری نمودند؛ حقی که در برخی از دوره‌های قبل به دلایل مختلف استفاده نمی‌شد و ایران در مجمع ایکائو حضور نمی‌یافت، همان‌طوری که طی سال‌های گذشته در بسیاری از اجلاس‌های منطقه‌ای نیز عمدتا به دلیل محدودیت‌های داخلی شرکت نکرده است. لیکن نفوذ در عرصه هوانوردی بین‌المللی مستلزم نگاه خاص و ویژه در سطح ملی و فراتر از سطح سازمان هواپیمایی کشوری و شرکت فرودگاه‌های کشور می‌باشد. جای بسی تاسف است که حضور کارشناسان و متخصصان هوانوردی در اجلاس‌های بین‌المللی ایکائو و نهادهای وابسته در بسیاری از موارد به سدی به‌نام مجوزهای داخلی ماموریت یا صدور روادید برخورد نموده است.
تربیت افرادی با مهارت‌های ارتباطات بین‌المللی، تسلط کامل به زبان انگلیسی، تفویض اختیار صدور مجوز ماموریت نمایندگان جمهوری اسلامی در اجلاس‌های سازمان‌های بین‌المللی از جمله ایکائو به وزارت خانه‌ها و سازمان‌های مربوطه، تقویت مهارت‌های ارتباطات میان فرهنگی و دیپلماسی به نمایندگان، حمایت ملی و سطح بالا از نمایندگان ایران در مجامع بین‌المللی و نگاه سیستمی و راهبردی در چارچوب یک استراتژی ارتباطی بین‌المللی جامع کشوری از کلیدهای ورود و نفوذ به عرصه مجامع بین‌المللی است. بنابراین در سطح کلان، تدوین و ابلاغ استراتژی‌های ارتباطی بین‌الملل برای وزارتخانه‌ها و سازمان‌های زیرمجموعه دولت الزامی و کارگشا می‌باشد. البته در حوزه هواپیمایی کشوری، نگاه ویژه به این بخش از حمل و نقل و سرمایه‌گذاری در جهت رشد و توسعه فرودگاه‌ها، ناوگان هواپیمایی، سیستم ناوبری هوایی کشور و سایر زیربخش‌های وابسته، از دیگر الزامات نفوذ کشور در عرصه هواپیمایی کشوری بین‌المللی می‌باشد.
در پایان انتخابات شورای ایکائو در خلال سیوهشتمین مجمع عمومی ایکائو در روز دهم مهرماه ۱۳۹۲ انجام گرفت و از منطقه خاور میانه سه کشور عربستان سعودی، مصر و امارات متحده عربی مجددا انتخاب شدند.
*عضو هیات علمی دانشگاه تهران، مدرس ارتباطات بین‌المللی، کارشناس هوانوردی و نایب رییس کارگروه اطلاعات هوانوردی دفتر منطقه‌ای ایکائو-قاهره
ارسال نظر