ممکن نیست

مجید اعزازی

خبر کوتاه و کوبنده است: «نرخ بیکاری تک رقمی شد.» در همین حال اما بسیار قابل تامل! دو روز پیش مرکز آمار ایران در گزارشی اعلام کرد: «براساس نتایج طرح آمارگیری نیروی کار در تابستان ۸۶ نرخ بیکاری در کل کشور ۹/۹درصد بوده است که تک رقمی شدن نرخ بیکاری در دهه اخیر نشان می‌دهد.» اینک تنها یک سوال در ذهن می‌نشیند: آیا واقعا این خبر صحیح است؟ و با واقعیت‌های دیگر اقتصاد کشور همخوانی دارد؟ دکتر عادل آذر استاد دانشگاه عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس دیروز در گفت‌وگو با یک روزنامه صبح تاکید کرده بود: «امکان ندارد نرخ بیکاری تک رقمی شده باشد.»

وی افزوده بود: «تجربه نشان می‌دهد که بهبود سالانه نرخ بیکاری یک سال و به طور مشخص در سال ۸۵ نمی‌تواند بیش از نیم و حداکثر یک درصد باشد. به بیان دیگر در خوش‌بینانه‌ترین حالت نرخ بیکاری می‌تواند در سال جاری به ۵/۱۱درصد برسد و امکان ندارد این نرخ تک رقمی شده باشد. محاسبات واقعی، مشاهدات ما و نمونه‌گیری‌های تصادفی هم این نظر را تایید می‌کند.»

به باور دکتر محمدحسین ادیب، عضو هیات علمی گروه اقتصاد دانشگاه اصفهان تک رقمی شدن نرخ بیکاری «بزرگ‌ترین دروغ در اقتصاد ایران از زمان مشروطه تاکنون» بوده است.

ادیب به خبرنگار ما می‌گوید: «در محاسبه نرخ بیکاری در ایران خانه‌داری را شغل فرض می‌کنند و بر این بنیاد تعداد بیکاران را اعلام می‌کنند. اگر براساس عرف بین‌المللی خانه‌داری را نیز شغل تلقی نکنیم تعداد بیکاران ایران به تحقیق از ۳۰درصد عبور می‌کند. در همین حال در ماه گذشته میلادی در آمریکا فقط ۱۰۰هزار شغل جدید ایجاد شده است و اگر تعداد مشاغل جدید ایجاد شده در آمریکا طی همه ماه‌های یک سال آینده با ماه گذشته برابر باشد، تعداد کل اشتغال جدید ایجاد شده در آمریکا یک میلیون و ۲۰۰هزار نفر خواهد بود. وی می‌افزاید: می‌‌دانیم در سال جدید یک‌میلیون و ۸۰۰هزار نفر از جمعیت کشور از سن ۲۴ سالگی عبور کرده‌اند، به عبارت دیگر در سال‌جاری باید برای یک‌میلیون و ۸۰۰هزار نفر شغل ایجاد می‌شده است. در این میان اعلام کاهش میزان بیکاری به کمتر از ۱۰درصد گواه آن است که بیش از یک‌میلیون و ۸۰۰هزار شغل در یکسال گذشته در ایران ایجاد شده است. توجه داشته باشیم که در آمریکا با تولید ناخالص ملی ۱۱۲هزار و ۵۰۰میلیارد دلاری فقط یک‌میلیون و ۲۰۰هزار شغل جدید ایجاد شده است. در این حال چگونه ممکن است در کشوری با کمتر از ۳۰۰میلیارد دلار تولید ناخالص ملی (یک چهلم آمریکا) بیش از یک‌میلیون و ۸۰۰ فرصت شغلی ایجاد شده باشد.

استاد دانشگاه اصفهان با بیان این‌که تک‌رقمی شدن نرخ بیکاری با داوری‌های عقلی سازگار نیست، اظهار می‌کند: موفق‌ترین کشور جهان سوم در افزایش رشد اقتصادی در سال گذشته چین بوده است. کل اشتغال ایجاد شده در چین در سال گذشته ۶میلیون فرصت شغلی بوده است. اگر ایران با الگوی چین رشد اقتصادی می‌یافت، به نسبت جمعیت خود تنها می‌توانست ۴۰۰هزار شغل ایجاد کند. اعلام کاهش نرخ بیکاری به کمتر از ۱۰درصد گواه آن است که بهره‌وری در ایران و رشد اقتصادی بیش از ۴برابر چین بوده است که چنین چیزی با مشاهدات سازگار نیست. اعلام کاهش نرخ بیکاری به کمتر از ۱۰درصد بزرگ‌ترین دروغ در اقتصاد ایران از زمان مشروطه تاکنون بوده است.

ادیب در خصوص تاثیر فصول سال روی میزان اشتغال می‌گوید: یکی از شاخص‌های معتمد برای محاسبه اشتغال ایجاد شده که ضریب خطای کمتری دارد، تعداد بیمه‌شدگان شاغل در سازمان تامین ‌اجتماعی و دیگر نهادهای بیمه‌گر در ایران است. در همین حال در یکسال گذشته تنها ۴۰۰هزار نفر به شاغلان بیمه‌شده تامین اجتماعی اضافه شده است. آیا تعداد شاغلانی که بیمه نشده‌اند، ۴برابر شاغلانی بوده است که مشمول نظام بیمه‌ای بوده‌اند؟ این آمار نیز نشان می‌دهد که تعداد اشتغال ایجادشده در بهترین حالت بیشتر از ۵۰۰هزار نفر نبوده است و نوسانات فصل مثل تابستان نیز در این امر تاثیر تعیین‌کننده نداشته است.

وی می‌افزاید: ضمن اینکه بودجه عمرانی تخصیص‌یافته در چهار ماهه نخست سال‌جاری فقط ۳هزار میلیارد تومان بوده است. اگر بودجه عمرانی در ۱۲ماه سال مساوی با چهار ماهه آغاز سال باشد، در سال‌جاری فقط ۹هزار میلیارد تومان بودجه عمرانی تخصیص می‌یابد. در حالی که بودجه مصوب عمرانی بیش از ۱۸هزار میلیارد تومان است. به عبارت دیگر تخصیص بودجه عمرانی فقط حدود ۵۰درصد بودجه مصوب بوده است یا تخصیص بودجه عمرانی به میزان بودجه تخصیصی سال ۸۳ بازگشته است. ادیب می‌گوید: به عبارت دیگر برای بیش از ۹۰درصد مصوبات استانی آقای رییس‌جمهوری و سفرهای استانی ایشان هیچ بودجه‌ای در چهار ماهه نخست سال‌جاری تخصیص نیافته است. متوقف ساختن بودجه عمرانی سفرهای استانی رییس‌جمهوری به شدت ضد اشتغال بوده و بعید است که در حالتی که بودجه سفرهای استانی تقریبا متوقف شده است. بیکاری در ایران یک رقمی شده باشد.

منطقی نیست

غلامعلی فرجادی استاد دانشگاه نیز در گفت‌و‌گو با خبرنگار ما، با مقایسه تعداد کل جمعیت فعال کشور که براساس جدیدترین سرشماری در آبان‌ماه سال گذشته از سوی مرکز آمار ایران اعلام شد و با فرض اینکه نرخ بیکاری ۱۰درصد باشد، نتیجه می‌گیرد که طی ۱۱ماه گذشته، یعنی از پس از اعلام نتایج سرشماری تاکنون، باید یک میلیون و ۶۰۰هزار فرصت شغلی یا به عبارتی ماهانه ۱۵۰هزارنفر فرصت شغلی در کشور ایجاد شده باشد.

وی معتقد است: ایجاد یک میلیون و ۶۰۰هزار فرصت شغلی با هیچ منطقی پذیرفتنی نیست، چراکه این رقم حتی از عملکرد کشورهای پیشرفته در ایجاد فرصت‌های شغلی افزون‌تر است.

فرجادی می‌گوید: طبق نتایج سرشماری سال ۱۳۸۵ که در آبان‌ماه سال گذشته اعلام شد، کل جمعیت فعال کشور ۲۳میلیون و ۴۶۶هزار نفر است. از این تعداد ۲۰میلیون و ۴۷۴هزار نفر شاغل و ۲میلیون و ۹۹۲هزار نفر بیکار بوده‌اند. همچنین براساس نتایج سرشماری سال گذشته که رسمی و مستند است، نرخ بیکاری ۷۵/۱۲درصد بوده است. وی می‌افزاید: از آذرماه سال گذشته تاکنون حداقل کل جمعیت فعال کشور ۳درصد افزایش یافته است. بدین ترتیب می‌توان گفت، جمعیت فعال با افزایش رقمی حدود ۷۰۰هزار نفر از ۲۳میلیون و ۴۶۶هزار نفر به ۲۴میلیون و ۵۰۰هزار نفر رشد یافته است. اگر فرض کنیم از این جمعیت تنها ۱۰درصد بیکار باشند، تعداد بیکاران ۲میلیون و ۴۵۰هزار نفر و تعداد شاغلان ۲۲میلیون و ۵۰هزار نفر در سال جاری خواهد بود. در این حال، اگر تعداد شاغلان سال گذشته یعنی ۲۰میلیون و ۴۷۴هزار نفر را از تعداد شاغلان امسال یعنی ۲۲میلیون و ۵۰هزار نفر کسر کنیم، اختلاف یک‌میلیون و ۶۰۰هزار نفری حاصل آمده به معنی این است که طی ماه‌های گذشته یک‌میلیون و ۶۰۰هزار فرصت شغلی ایجاد شده که این با هیچ منطقی پذیرفتنی نیست. این استاد دانشگاه همچنین اظهار می‌کند: میانگین ایجاد اشتغال کشور در دهه ۷۰ حداکثر ۴۰۰هزار نفر در سال و در سال‌های دهه ۸۰، حداکثر ۶۰۰هزار نفر در سال بوده است. این میانگین‌ها نیز با رقم یک‌میلیون و ۶۰۰هزار فرصت شغلی همخوانی ندارد و معلوم نیست که چگونه می‌توان طی ۱۱ماه یک‌میلیون و ۶۰۰هزار شغل ایجاد شده باشد.