روسیه و شرکت‌های غربی نفتی

مترجم: شادی آذری

به نظر می‌رسید ولادیمیر پوتین در مراسمی با حضور همگان در سال ۲۰۰۳ موافق بود که شرکت بریتیش پترولیوم (بی‌پی) و شرکای روسی آن توافقنامه‌ای را برای یک سرمایه‌گذاری مشترک به نام تی ان کی- بی‌پی به امضا رسانند. اما روز جمعه بیست و دوم ژوئن هیچ اثری از آقای پوتین و همراهانش هنگام موافقت تی‌ان‌کی- بی‌پی برای فروش اموالش به گاز پروم نبود. گاز پروم شرکت بزرگ دولتی گاز روسیه است. طی تنها چهار سال آقای پوتین از یک دولت شرکت‌های نفتی غربی به یکی از قابل توجه‌ترین دشمنان آنها تبدیل شده و این مساله عواقب شدیدی را برای این صنعت در پی داشته است.

از زمان فروپاشی شوروی سابق، شرکت‌های خارجی در نتیجه دسترسی به ذخایر عظیم و در حال استخراج نفت و گاز روسیه منافع زیادی عاید خود کردند. در دهه ۹۰ میلادی شرکت‌های اکسون موبیل و رویال‌ داچ‌شل، در میان سایر شرکت‌ها، توافقنامه شراکت در تولید را برای میادین مشخص نفت و گاز به امضا رساندند.

سایر شرکت‌های خارجی سهم کمتری در شرکت‌های نفتی روسیه داشتند. اما بریتیش پترولیوم تنها شرکت خارجی بود که قرار شد چنین سهمی عظیمی (نصف سهام) از یک شرکت نفتی بزرگ روسیه را خریداری کند.

اما راه‌اندازی شرکت تی‌ان‌کی- بی‌پی، که به نظر می‌رسید نشانه روند جدید کاهش سرمایه‌گذاری خارجی در صنعت نفت روسیه باشد، در حقیقت اوج این مساله را رقم زد.

ابتدا پوتین با یوکاس شروع کرد. این یک شرکت خصوصی نفتی بود که سهامداران خارجی بسیاری داشت و هدایت آنها را میخاییل خودروفسکی برعهده داشت.

خودروفسکی در‌حال مذاکره با اکسون موبیل و شورون در مورد فروش احتمالی سهام این شرکت بود.

اما مقامات این شرکت را به تقلب در پرداخت مالیات متهم کردند و خودروفسکی به جرم جعل و تقلب خود را در زندان یافت.

پس از آن دولت نگاه خود را به شل دوخت. این شرکت در حال توسعه چندین میدان نفت و گاز جزیره ساخالین واقع در شرق دور روسیه بود. پس از آنکه مقامات دولتی شکایاتی را درباره آلوده کردن محیط زیست از این شرکت مطرح کردند، شل و شرکایش معنای جو حاکم را دریافتند و بخش عمده سهام این پروژه را به گاز پروم دولتی فروختند.

چیزی شبیه به همین داستان برای تی‌ان‌کی- بی‌پی روی داد. این شرکت صاحب سهم عمده در کوویکتا بود. کوویکتا یک میدان بزرگ گازی در سیبری شرقی است. اما این شرکت قادر نبود میزان تولیدی را که مقامات برایش تعیین کرده بودند محقق کند و گاز پروم که در صادرات گاز به تنها قطب موجود تبدیل شده بود، از راه‌اندازی هرگونه لوله صادرات گاز امتناع کرد. پس از آنکه مقامات تهدید کردند که مجوز آنها را لغو خواهند کرد و دادگاه‌ها از مداخله در این جریان سرباز زدند، تی‌ان‌کی- بی‌پی موافقت کرد که سهام خود را به گاز پروم به مبلغ حدود ۸۰۰میلیون دلار بفروشد. البته تسویه حساب نهایی هنوز انجام نشده است. تی‌ان‌کی- بی‌پی مدت‌های مدیدی بود که با گاز پروم درباره کوویکتا مذاکره می‌کرد تا بخش اعظم سهام این پروژه را به آن بفروشد اما گاز پروم از هرگونه معامله‌ای اجتناب می‌ورزید. اکنون هم منتقدان بر این باورند که گاز پروم علاقمند است سهامداران روسی تی‌ان‌کی- بی‌پی یا سهامداران بریتیش پترولیوم را بخرد.

اما پس از این تحولات اخیر، آینده صنعت نفت روسیه هم در هاله‌ای از ابهام است.

شرکت‌‌های خارجی که در صدر آنها اکسون قرار دارد، سهم عمده پروژه بزرگ دیگری را در ساخالین کنترل می‌کنند، تا حدودی به این علت که از سوی شرکت رزنفت که سهم کمتری را در پروژه دارد مورد حمایت قرار می‌گیرد. سیاستمداران روسیه روشن کرده‌اند که در آینده همه میادین بزرگ نفت و گاز توسط شرکت‌های روسی مورد بهره‌برداری قرار خواهند گرفت. اما اغلب ناظران شک دارند که آنها توانایی چنین کاری را به تنهایی داشته باشند. شرکت شل‌هنوز در پروژه ساخالین که گاز پروم نمایندگی روسی آن را بر عهده دارد مداخله دارد. در مجموع گاز پروم و رزنفت، شریک دولتی گاز پروم در صنعت نفت، کندتر از شرکت‌های خصوصی میادین جدید را مورد بهره‌برداری قرار می‌دهند.

این کندی بر قیمت نفت تاثیر می‌گذارد. در اواسط دهه ۹۰ میلادی تولید نفت روسیه دچار رونق شد. از سال ۱۹۹۹ تا سال ۲۰۰۴ مازاد تولید روسیه بیش از یک‌سوم مجموع مازاد تولید جهانی را به خود اختصاص می‌داد. اما پس از آنکه کنترل بخش عمده دارایی‌های نفتی این کشور به دست دولت افتاد، رشد تولید دچار افت شدید شد.

تولید مایوس‌کننده روسیه و سایر کشورها همچنان در قیمت بالای نفت تاثیر دارد و تحولات اساسی در صنعت نفت روسیه می‌تواند تاثیر بسزایی بر ورای مرزهای این کشور گذارد.