امیرعباس تقی‌پور*

شهر الکترونیک در معنای کلی شهری است که در آن ارائه بسیاری از خدمات شهری به صورت الکترونیکی و Online از طریق اینترنت، ارتباطات ماهواره‌ای و... صورت می‌گیرد. در شهر الکترونیک ارائه خدمات فقط به ساعات اداری محدود نمی‌شود بلکه به‌صورت ۲۴ ساعته ارائه خواهد شد. قبل از پرداختن به کلیت بحث باید به این نکته اشاره کنم که شهر الکترونیک، یک شهر مجازی نیست و این دو مقوله از یکدیگر مجزا هستند. شهر الکترونیک یک شهر واقعی است که دارای شهروند، اداره‌ها و سازمان‌های مختلف و... است که در آن فقط ارتباطات و برخی تعامل‌های اجتماعی و تامین بخش عمده‌ای از نیازهای روزمره از طریق اینترنت صورت می‌گیرد. بنابراین استفاده از اصطلاح شهر مجازی به جای شهر الکترونیک صحیح نیست.

اینکه شهر الکترونیک چقدر قابل اجراست، به پیشرفت‌های مخابراتی و ارتباطی در مناطق مختلف دنیا بستگی دارد. به عنوان مثال کشور دانمارک توانسته است پس از گذشت بیش از ۱۱ سال از شروع اجرایی کردن شهر الکترونیک، به موفقیت‌هایی در این زمینه دست‌یابد اما در ایران هنوز این مقوله چندان از حالت تئوریک و برنامه‌ای خارج نشده و قابلیت اجرایی چندان موفقی نداشته است.

البته آنچه در کشور و حتی در برخی شهرهای دنیا اجرا شده است، شهرداری الکترونیک است و این شهرداری‌ها بوده‌اند که بیش از دولت‌ها در اجرای الگوهای ارتباطی الکترونیک پیش‌قدم بوده‌اند.

به هر حال شاید بتوان گفت در کشور مشکلات متعددی در زمینه ایجاد شهر الکترونیک وجود دارد، اما این مشکلات مانع از اجرای طرح‌های کوچک‌تر مانند شهرداری الکترونیک نمی‌شود.

هم‌اکنون مشکلات زیرساختی در حوزه ارتباطات و برخی مشکلات دیگر در این زمینه وجود دارد. هنوز ضریب نفوذ اینترنت و کامپیوتر در شهرهای ما، حتی در تهران، خیلی بالا نیست. تکنولوژی ارتباطات در کشور نیز برای فراگیر کردن این موضوع در سطح مطلوبی قرار ندارد. به نظر می‌رسد شهر تهران در بین شهرهای مختلف از پتانسیل بیشتری برای تبدیل شدن به نخستین شهر الکترونیک کشور برخوردار است.

از سوی دیگر در کشور ما پیگیری کارها در بخش IT با تغییر دولت و مدیران ناتمام مانده و به طور کل سیاست‌‏ها تغییر می‌‏کند و در واقع مشکلات توقف پروژه‌‏ها و به نتیجه نرسیدن آنها نبود علم و صرف بودجه نیست، بلکه تغییر مدیران بخش IT کشور سبب ناموفق ماندن پروژه‌‏ها می‌‏شود.

چهار مرحله برای اجرایی کردن الگوی شهر یا شهرداری الکترونیک توصیه می‌شود. در مرحله اول که مرحله پیدایش نامیده می‌شود، لازم است سند راهبردی بر مبنای مطالعات میدانی از امکانات و پتانسیل‌های موجود تهیه شود. در این زمینه استفاده از تجربیات جهانی نیز موثر خواهد بود. توسعه زیرساخت‌ها و آموزش به کارکنان ادارات یا سازمان‌های وابسته به شهرداری صورت می‌گیرد.

در مرحله دوم که مرحله ارتقا نام دارد، شهرداری یا شهر الکترونیک فعالیت خود را با ارائه ابتدایی‌ترین خدمات بر روی شبکه اینترنت از طریق وب‌سایت‌های طراحی شده آغاز می‌کند.

در مرحله بعد، مرحله تعامل، فعالیت‌هایی برای آموزش به کاربران و شهروندان شهر الکترونیک انجام می‌شود و در مجموع تعاملی دوسویه میان مدیران شهری و شهروندان از طریق وب‌سایت‌ها ایجاد خواهد شد. در مرحله یکپارچگی که آخرین حلقه ایجاد شهر الکترونیک محسوب می‌شود، دامنه خدمات ارائه شده به شهروندان گسترش می‌یابد و خدمات متنوع‌تری عرضه می‌شود.

از مزایای اقتصادی پیاده سازی طرح شهر الکترونیک می‌توان به کاهش هزینه‌هاى تردد شهرى، افزایش سرمایه‌گذارى در نتیجه گسترش ارتباطات جهانى، صرفه‌جویى در مصرف سوخت‌هاى محدود، تسهیل انجام امور اقتصادى به خاطر ۲۴ ساعته بودن ارائه خدمات و... اشاره کرد. کاهش زمان اتلاف شده شهروندان در ترافیک، عرضه بهتر خدمات، توزیع عادلانه‌تر امکانات، کاهش آلودگى محیط زیست، افزایش اشتغال و بهبود مدیریت پایدار شهرى از ویژگی‌های اجتماعی شهر الکترونیک است.

مهم‌ترین اثرات فرهنگى این شهر نیز شامل اطلاع‌رسانى سریع، انتشار نشریات الکترونیک برای شهروندان، آموزش مجازى، ایجاد کتابخانه دیجیتالى، افزایش سواد و ایجاد نوعى جهان‌نگرى است که به افزایش رفاه و ارتقاى فرهنگ کمک می‌کند.

در شهر الکترونیک کلان شهرها، شهرهایى نیستند با آسمان خراش‌هاى بزرگ، سینماهاى عظیم، سالن‌هاى بزرگ به عنوان محل‌هایى براى تعامل و... بلکه شهرهایی هستند که با زندگی در آنها می‌توان فیلم‌هاى بزرگ را در صفحات کوچک دید، پشت میز خود در موزه‌ها گردش کرد و به طور کلی دیگر نیازى به چارچوب‌هاى شهرى گذشته نیست. در واقع شهر الکترونیک به معنای شهروند سالاری در مدیریت شهری است.

*کارشناس ارتباطات الکترونیک و نامزد سومین دوره شورای شهر تهران