چگونه نیروهای ایرانی جایگزین خارجیان در صنعت نفت شدند

گفت‌وگو از: حسین فقانی

آشنایی با گروه مهندسی و ساختمان صنایع نفت (OIEC) که یکی از فعال‌ترین شرکت‌های مهندسی در حوزه نفت و گاز کشورمان است، یقینا برای خوانندگان ما جالب خواهد بود، در واقع آشنایی با این شرکت که بیش از ۱۵۰ پروژه عظیم در کشورمان را با موفقیت به انجام رسانده است، داستان رشد توانمندی‌ها و قابلیت‌های مهندسان ،کارشناسان و کارگران کشورمان در مهم‌ترین حوزه اقتصادی و فنی این سرزمین است که به تدریج بعد از پیروزی انقلاب اسلامی جایگزین نیروهای خارجی شده‌اند، ماحصل گفت‌وگوی ما با مهندس علی حمیدی مدیرعامل شرکت مهندسی و ساختمان صنایع نفت نیز که در زیر می‌آید در همین رابطه است: عکس: سعید عامری

به عنوان سوال نخست مقدمه‌ای بر صنعت نفت و گاز و پتروشیمی در ایران بیان کنید و بفرمایید که گروه OIEC در صنعت نفت از چه جایگاهی برخودار است؟

قبل از انقلاب اسلامی تمامی پروژه‌های اجرایی صنعت نفت ایران چه در بخش خشکی و چه در قسمت دریا توسط پیمانکاران خارجی و بین‌المللی انجام می‌گرفت. این پروژه‌ها شامل احداث انبارهای نفت، خطوط انتقال، پالایشگاه‌ها و مجتمع‌های پتروشمی و فرآوری گاز می‌شدند.

یکی از دستاوردهای انقلاب در صنعت نفت جایگزینی پیمانکاران ایرانی به‌جای پیمانکاران خارجی بود و این مهم باتوجه به وجود نیروهای متخصص و متعهد فراوان در این صنعت مقدور شد. با اجرای اولین پروژه‌ها نظیر احداث خط لوله نفت بین تلمبه خانه افرینه و پالایشگاه کرمانشاه این نکته روشن شد که مساله اصلی در اجرای این پروژه‌ها ایجاد تشکل‌های پیمانکاری، تامین کالا، تجهیزات و ماشین‌آلات سنگین برای انجام پروژه‌ها است.

این پروژه‌ها به چند دسته شامل احداث انبارهای نفت، احداث خطوط لوله، احداث پالایشگاه‌های نفت و گاز و مجتمع‌های پتروشیمی قابل تقسیم هستند و می‌توان گفت تلاش دهه اول انقلاب بیشتر مصروف ایجاد تشکل‌های پیمانکاری و تامین تجهیزات و ماشین‌آلات لازم در بخش احداث انبارهای نفت و خطوط انتقال شد.

تقریبا از اواسط دهه اول انقلاب تلاش برای ایجاد تشکل‌های پیمانکاری در بخش پالایش و فرآوری گاز و پتروشیمی آغاز شد. در این دوران در بخش مهندسی و اجرا به توانی رسیده بودیم که باید با ارتقای آن دریک میدان پیچیده‌تر و گسترده‌تر قدم می‌گذاشتیم.

نکته‌ای که در آن زمان مورد توجه قرار گرفت این بود که باید برای حرکت به سوی نقطه بالاتر سرمایه‌گذاری‌هایی انجام شود از آن جمله سرمایه‌گذاری برای کسب دانش لازم در بخش مهندسی و اجرای پروژه‌های پالایشگاهی برحسب این مطالعه بود که در سال ۶۶ شرکت O۱ شکل گرفت و بعدها «گروه مهندسی و ساختمان صنایع نفت» به‌وجود آمد.

از بدو تاسیس شرکت O۱ با اعزام همکاران به خارج از کشور تهیه نرم‌افزارهای لازم در قالب قراردادهای آموزشی باشرکت‌های معتبر خارجی و تدوین استانداردها و فراهم کردن ماشین‌آلات و تجهیزات مورد نیاز فعالیت خود را آغاز و به عنوان یک پیمانکار که سهام آن متعلق به بخش‌خصوصی، وزارت نفت و همچنین صندوق بازنشستگی کارکنان صنعت نفت است وارد صحنه پیمانکاری کشور شد.

O۱ به دلیل اینکه قسمت اعظم سهام آن در اختیار بخش‌خصوصی است از نظر قانونی یک شرکت خصوصی تلقی می‌شود.

گروه O۱ از همان ابتدا در دو زمینه بالادستی و پایین‌دستی صنایع نفت فعال بود. بعدها این تفکر سبب به وجود آمدن گروه OIEC شامل چهار زیرمجموعه شامل:

EIED (شرکت طراحی و مهندسی صنایع انرژی)، OEID (شرکت توسعه صنایع نفت و انرژی)، KPE (شرکت خدمات مهندسی نفت کیش) و POGDC (شرکت حفاری نفت و گاز پرشیا) شد که هرکدام از این شرکت‌ها برای اجرای پروژه‌های مهم در زمینه‌های فنی مهندسی اقدامات گوناگون و فعالیت‌های تخصصی متفاوت دارند.

این شرکت در طی ۲۰ سال گذشته پروژه‌های بسیاری را انجام داده که بعضی از آنها برای اولین بار در کشور توسط پیمانکاران ایرانی انجام شده است. این گروه در واقع بزرگ‌ترین شرکت پیمانکاری صنایع نفت و گاز کشور است و در مقایسه با شرکت‌های خصوصی نفت و گاز داخلی می‌توان گفت که آنها پیمانکاران فرعی ما تلقی می‌شوند. به عنوان مثال در پروژه فاز ۱۰ و ۹ پارس‌جنوبی به مبلغ حدود ۲میلیارد دلار، O۱ بخش خشکی آن را به همراه شرکت GS به عنوان پیمانکار برعهده داشته و تعداد قابل توجهی از شرکت‌های بزرگ ایرانی پیمانکاران دست دوم ما هستند. در این پروژه که برای اولین بار در تاریخ مهندسی ایران عملیات اجرائی توسط ایرانیان انجام می‌شود توانسته‌ایم زمینه ارتقای فنی دیگر شرکت‌ها را نیز فراهم کنیم، ضمن آنکه OIEC نیز به یک ارتقای چشمگیر با دستاوردهای قابل توجه یافته است.

در رابطه با شفاف‌سازی‌های صورت گرفته در شرکت OIEC توضیحاتی بفرمایید.

-شفاف‌سازی یا مفاهیمی از این قبیل محدوده‌هایی غیرقابل تعریف هستند، چراکه ممکن است ما مواردی را شفاف‌سازی تلقی کنیم ولی دیگران این تعبیر را نداشته باشند جز اینکه شاخصه‌های معینی تعریف شود و نسبت به آنها پرسش شود ولی در کل آنچه را که فعالیت‌ها را در پرده ابهام قرار می‌داده از سیستم حذف کرده‌ایم. بنظر می‌رسد قدم اول در شفاف‌سازی، شفاف‌سازی در روابط انسانی است، به عبارت دیگر وقتی محدوده‌های خصوصی را در اطراف خود زیاد می‌کنیم سبب منع ارتباط دیگران با خود می‌شویم و همیشه در یک پوشش نسبت به دیگران قرار می‌گیریم و این رفتار سبب ایجاد ابهام در روابط ‌سازمانی و انسانی می‌شود. در نهایت سعی کردیم فاصله انسانی را در گروه تبدیل به فاصله تخصصی کنیم و هیچ مانعی برای ارتباطات و نظر خواهی و مشورت وجود ندارد و این روابط را به سوی توانمندی‌ها سوق داده‌ایم.

درمورد اصل ۴۴ و نتایج اجرایی آن بر روی صنعت نفت و همچنین گروه OIEC توضیحاتی بفرمایید:

-از دید ما اجرای اصل ۴۴ قانون اساسی سنگ بنای توسعه اقتصادی است و باید با قدرت اجرا شود. به این دلیل که درحال حاضر در ایران عمده سرمایه‌گذاری‌ها و پروژه‌های بزرگ، دولتی تلقی می‌شوند و افراد نسبت به کاری که انجام می‌دهند بدون اختیارند. گرفتاری‌های بوروکراسی و باید و نبایدهای این تصمیم‌گیری‌ها اذهان را کند کرده و قوه تدبیر را از بین برده است.

درصورتی که می‌توان به تبع اجرای خصوصی‌سازی و حذف قوانین دست و پاگیر بهره‌وری نیروی انسانی را افزایش داد. با اجرای این حرکت سرعت و قدرت تصمیم‌گیری سرمایه‌گذار بالا می‌رود.

به این‌ترتیب فرصت استفاده از توانمندی‌های افراد جامعه فراهم می‌شود.

نکته دیگر اینکه زمان اجرای پروژه‌ها در بخش‌های دولتی بسیار طولانی است، چراکه در هر مرحله باید تاییدیه‌های مختلف را از‌سازمان‌های گوناگون کسب کرد. به طور کلی تصور می‌شود امکان توسعه انقلاب در دهه چهارم با اجرای اصل ۴۴ فراهم شود. با توجه به اینکه در شرایط حاضر گروه OIEC یک گروه خصوصی تلقی می‌شود، امید است با اجرای این اصل مدیران ارشد وزارت نفت و صندوق بازنشستگی بتوانند قدرت و استعداد خود را بیش از گذشته به منصه ظهور برساند، و انشاءا... دستاوردهای شرکت‌های گروه ارتقا یابد.

در رابطه با ورود به بورس چه برنامه‌هایی دارید.

-نمی‌توان در این مورد پاسخ قطعی داد. اما فعالیت‌ها و اقدامات اولیه پیش‌بینی شده است و چنانچه مجمع صاحبان سهام در این مورد تصمیم‌گیری کنند. آن زمان تمام‌سازوکارها را برای ورود به بورس مهیا خواهیم کرد.

در رابطه با مناقصه‌های مهم گروه OIEC و پروژه‌های جدید توضیح دهید.

-در حال حاضر به دلیل اینکه حدود ۵/۴‌میلیارد دلار از پروژه‌های کشور در اختیار گروه OIEC است بعید می‌دانم دارای ظرفیت خالی برای قبول پروژه‌های بزرگ و جدید باشیم. به خصوص اینکه باید تمام تلاشمان را به کار بریم تا با توجه به تاخیراتی که در فازهای ۱۰ و ۹ به وجود آمده است، خودمان را به تعهداتمان نزدیک کنیم.

اما به طور کلی زیر گروه‌های ما به صورت مستمر در مناقصه‌هایی که در صنایع بالادستی و پایین دستی وجود دارد شرکت می‌کنند و بعضا موفق نیز می‌شوند. امیدواریم با شناخت بازارهای هدف در کشورهای آسیایی و آفریقایی و آمریکای جنوبی و ایجاد دفاتر مربوطه در این کشورها زمینه حضور خود را در خارج از کشور فراهم کنیم که از جمله این کشورها می‌توان به ونزوئلا، عربستان، لیبی و الجزایر اشاره کرد.

در رابطه با افزایش سرمایه در گروه OIEC و منبع این سرمایه‌گذاری توضیحاتی بفرمایید.

-افزایش سرمایه در چند روز آینده به تصویب خواهد رسید اما اینکه این افزایش سرمایه توسط کدام‌یک از شرکا انجام‌گیرد، هنوز مشخص نیست و پس از تصویب توسط مجمع عمومی جزئیات آن روشن خواهد شد.

درحال حاضر در گروه OIEC تا چه میزان نسبت به تامین تجهیزات و کارشناسان وابستگی به کشورهای خارجی وجود دارد؟

-در دنیای امروز باتوجه به بحث دهکده جهانی نمی‌توان کسی را مستقل و بی نیاز از دیگران دانست.

باتوجه به سطح توانمندی‌های فنی کشورمان و توسعه یافتن صنایع نفت، گاز و پتروشیمی در دنیا و اینکه تاسیسات صنعت نفت بسیاری از بخش‌های سایر صنایع را نیز در بر میگیرد، ایران همیشه با پیشرفته‌ترین کشورها در خصوص تامین تجهیزات درحال داد و ستد بوده است.

در کل برخی از صنایع در ایران از نظر تولید اقتصادی نیست. به عنوان مثال در کشورمان با این حجم تولید فولاد و حتی صادرات فراوان آن به کشور‌های دیگر فولاد زنگ‌نزن را وارد می‌کنیم و نام این وابستگی نیست چون در این مقطع از پیشرفت در تکنولوژی فنی نیاز به مبادلات تجاری و تجهیزات در همه جای دنیا وجود دارد.

در مورد پروژه‌های فاز ۱۰ و ۹ پارس‌جنوبی شنیدیم به رشد چشمگیری رسیده است لطفا در این باره توضیح بفرمایید.

-ما هنوز به رشد مناسب و چشمگیری نرسیده‌ایم. رشد چشمگیر یعنی اینکه ایرانی حداقل بتواند پروژه‌هایش را با سرعتی که کشورهای دیگر درحال انجام آن هستند به پیش ببرد.

ما در حرکت به سوی توسعه هستیم اما این پیشرفت نسبت به جایگاه کشورهای توسعه یافته اصلا قابل توجه نیست، زیرا کشورهایی مانند ژاپن و آمریکا سال‌ها پیش به این تکنولوژی‌ها دست یافته‌اند و ما با رسیدن به این تکنولوژی‌ها در این سال‌ها آنها را پیشرفت تلقی می‌کنیم. زمانی می‌توانیم بگوییم به رشد چشمگیر رسیده‌ایم که از نظر بازده کاری قدرت رقابت با این کشورها را داشته باشیم و من به عنوان یک ایرانی مسلمان زمانی رشد در صنعت را چشمگیر تلقی می‌کنم که سرعت و بازده کارم از یک کره‌ای و یا ژاپنی بالاتر باشد و نسبت به گذشته به تعهداتم پایبندتر شده باشم.

زمانی تصور بر این بود که OIEC نمی‌تواند پروژه‌هایی مانند فاز ۱۰ و ۹ پارس‌جنوبی را برعهده بگیرد و به اتمام برساند و در اواسط کار باید پیمانکاری پروژه را از او گرفته و به یک خارجی واگذار کنیم.

اما امروزه با حمایت مسوولان رده بالای وزارت و شخص آقای وزیرنفت، OIEC در خلال ۱۰ و ۱۱ ماه گذشته به‌رغم مشکلاتی که با آن درگیر بوده، با ایجاد جو همدلی و همفکری به نظر کارشناسان به موقعیتی رسیده است که سرعت کار در آن به یاری خدا به حد مطلوب نزدیک شده است.

در مورد پروژه‌های فاز ۱۸ و ۱۷نیز بفرمایید در کدام مرحله از اجرا قرار دارند.

قرارداد توسعه میدان گازی پارس‌جنوبی فازهای ۱۸ و ۱۷ توسط شرکت ملی نفت ایران به یک کنسرسیوم صددرصد ایرانی متشکل از گروه مهندسی و ساختمان صنایع نفت (OIEC) با ۳۱‌درصد سهم، شرکت گسترش و نوسازی صنایع ایران (IDRO) با ۴۸‌درصد سهم و شرکت مهندسی و ساخت تاسیسات دریایی (IOEC) با ۲۱‌درصد سهم واگذار شد.

اهداف اصلی توسعه این ۲ مرحله از میدان گازی پارس‌جنوبی تولید روزانه ۵۰میلیون مترمکعب گاز برای مصرف داخلی، ۷۰‌میلیون فوت مکعب گاز اتان برای تحویل به شرکت ملی صنایع پتروشیمی، تولید سالانه یک‌میلیون تن گاز مایع و ۲۷‌میلیون بشکه میعانات گازی برای صادرات و استحصال روزانه ۴۰۰تن گوگرد است.

در این پروژه اجرای بخش خشکی مشترکا به عهده O۱ و‌سازمان توسعه و نوسازی صنایع ایران است و اجرای بخش دریایی آن توسط شرکت مهندسی و ساخت تاسیسات دریایی انجام می‌گیرد.

درحال حاضر قراردادهای مهندسی basic و feed آن منعقد شده و امیدواریم با زمان‌بندی پیش‌بینی شده در قرارداد بتوانیم فعالیت‌های اجرایی را در اواخر بهار سال آینده با تامین منابع مالی آغاز کنیم و در زمان مورد نظر به پایان برسانیم.