علیرضا کدیور

سریال عرضه اولیه سهام شرکت‌های دولتی با قیمت‌های بالا هفته قبل با عرضه سهام بیمه دانا در قیمت‌های باورنکردنی ادامه یافت. عرضه‌ای که در روز نخست در قیمتی ۳ تا ۴ برابر بیش از برآورد کارشناسان صورت گرفت و از چهارمین روز حضور «دانا» در بورس تاکنون، با صف فروش یک میلیون سهمی در قیمتی ۱۰ درصد پایین‌تر از عرضه اولیه انجامید. همچنین کشف قیمت «دانا» در بورس، علاوه بر کارشناسان و فعالان بازار سرمایه، گلایه مدیرعامل شرکت و متولی ارزش‌گذاری سهام این شرکت بیمه‌ای را نیز در پی داشت. گلایه‌هایی که جملگی حاکی از غیرواقعی، غیرمنطقی و شگفت‌انگیز بودن قیمت عرضه اولیه بود، اما در این میان مسبب وقوع این اتفاق در وهله اول همچون همیشه، سازمان خصوصی‌سازی (متولی عرضه سهام دولتی) شناخته شد. هرچند رویه عرضه اولیه و کشف قیمت سهام شرکت‌های دولتی در بورس به‌گونه‌ای بوده که در برخی موارد، سازمان خصوصی‌سازی حاضر به عرضه سهام در قیمتی کمتر از یک حد مشخص نشده و در نهایت فعالان بازار اقدام به خرید سهام عرضه شده کرده‌اند، اما سازمان خصوصی‌سازی طی چند عرضه اخیر و به‌ویژه عرضه بیمه دانا، با وجود امکان فروش سهام در قیمت‌های بالاتر به دلیل هیجان موجود در عرضه‌های اولیه از سوی خریداران، سعی در کنترل هیجان سرمایه‌گذاران و عرضه سهام در قیمت‌های پایین‌تر داشت. به بیان دیگر؛ سازمان خصوصی‌سازی در شرایطی که می‌توانست بیمه دانا را در قیمت‌هایی چند ۱۰ درصد بیش از قیمت کشف شده در هفته قبل به فروش برساند، اقدام به عرضه سهام «دانا» در قیمت ۲۶۱۰ تومان کرد.

این در حالی است که سازمان خصوصی‌سازی متولی فروش سهام تحت تملک دولت، سازمان‌ها و نهادهای وابسته به آن است و هیچگونه مسوولیتی در قبال کنترل هیجان سرمایه‌گذاران و روان‌سازی بازار سهام ندارد. در واقع، سازمان خصوصی‌سازی به لحاظ اقتصادی تنها نقش ارزش‌گذاری، بازاریابی و فروش سهام دولت در شرکت‌های وابسته را دارد و هدف اصلی هر فروشنده، ایجاد زمینه برای کسب حداکثر سود حاصل از فروش است.

هر چند در خصوص عرضه‌های اولیه سهام شرکت‌های دولتی و خصوصی، نبود تنوع روش‌های عرضه از جمله؛ ثبت دفتری حس می‌شود و در این عرضه‌ها تنها از روش حراج به شیوه فعلی استفاده می‌شود، اما باید توجه داشت که عرضه سهام از سوی سازمان خصوصی‌سازی تنها یک سمت معامله است و عرضه اولیه برای موفقیت، احتیاج به سمت دیگر که همانا خریدار است دارد. در حقیقت اگر خریداران و سرمایه‌گذاران حاضر در بورس با تحلیل و ارزش‌گذاری اقدام به واردکردن دستور خرید کنند و قیمت مدنظر آنها پایین‌تر از قیمت عرضه‌کننده باشد، خریداران نیز حاضر به تغییر موقعیت و افزایش قیمت نباشند، به طور قطع یا عرضه‌های اولیه اینچنینی موفق نخواهد بود یا فروشنده مجبور به تغییر موقعیت خود برای تحقق عرضه اولیه خواهد شد.

این در شرایطی است که فعالان بورس تهران با استدلال اینکه عرضه‌های اولیه در کلیه موارد محکوم به ایجاد زمینه سودآوری برای خریداران است و با تکیه بر محوریت‌های نوسان حاکم بر معاملات سهام، عرضه‌های اولیه را فرصتی برای کسب سود کوتاه‌مدت و بدون ریسک ارزیابی می‌کنند. تحلیلی که باعث می‌شود اکثر فعالان حقیقی و حقوقی بدون حساسیت نسبت به قیمت سهام عرضه شده از سوی فروشنده و بدون تحلیل، به صورت چشم‌بسته اقدام به خرید سهام در عرضه‌‌های اولیه کنند. استدلال این جماعت نیز بسیار ساده و به لحاظ اصول مالی کاملا بدون مبنا است و آن اینکه فردای روز عرضه اولیه با تشکیل صف خرید حداقل ۴ درصد سود حاصل می‌شود. این تحلیل باعث شده است که فعالان بورس با وجود عرضه سهام با قیمت‌هایی فراتر از ارزش واقعی، اقدام به خرید کنند که نمونه بارز آن در عرضه اولیه بیمه دانا رخ داد.به بیان دیگر، مشکل اصلی عرضه‌گران و دور از ارزندگی شرکت‌هایی همچون بیمه دانا نه به فروشنده که به خریداران مربوط می‌شود. خریدارانی که به طور قطع به واسطه واکنش عقلایی به محدودیت‌های حاکم بر معاملات سهام، اقدام به اتخاذ استراتژی خرید و فروش سهام در بورس می‌کنند. محدودیت‌هایی که در حال حاضر به وجود هشدارهای مکرر کارشناسان بازار سرمایه به سازمان بورس و اوراق بهادار (نهاد ناظر) در خصوص رفع آنها، همچنان سرسختانه از سوی این نهاد پیگیری و اجرا می‌شود و در نهایت، نتیجه‌ای جز حرکت‌های مبتنی بر شایعه و اخبار غیررسمی، صف محوری و خو گرفتن سرمایه‌گذاران به استفاده نکردن از تحلیل در خرید و فروش سهام را در پی نداشته است.