قولی که به امیرناصر افتتاح دادم

مسعودرضا طاهری

آگاهی و دست زدن به ابتکارات و دلسرد نشدن از راه رسیدن به صدایی شفاف و قالبی قابل قبول از نظر ریخت‌شناسی، ضمن ارتقای توانایی‌ساز در بهره‌گیری بیشتر نوازنده نیز موهبتی بی‌بدیل است که باید قدر آن را نیکو دانست.

بی‌شک انتخاب اساتید همواره سنگ محک است. با وجود انواع و اقسام تنبک‌های فلزی، چوبی و اخیرا فایبرگلاسی در بازار، زمانی که شاهد استفاده اساتید و نوازندگان قدرتمند تنبک‌نواز از ساخته‌های یک هنرمند سازنده تنبک هستیم، باید در پی چرایی و یافتن ویژگی‌های تنبک ساخته دست این هنرمند بود.

به گفته یکی از متبحرترین سازندگان هنرمند تنبک، تعداد بی‌شماری از تنبک‌های ساخته دست او به میهمانی خانه‌های ایرانیان خارج از کشور رفته است. قالب تنبک‌های او منحصر به فرد است. نگهداری چوب گردو در دماهای مختلف، اسلوب تراش، پرداخت از درون و برون، کلاف‌ چوبی داخلی، انتخاب پوست و رنگ و ... و پرهیز از «بازاری‌سازی» ساز از جمله ویژگی‌های «امیر همتی» است. او هنرمندی ظریف‌کار، دقیق، صبور، متین و جدی است. امیر همتی ۶۰ ساله یک صنعتگر نظامی بازنشسته است که به تشویق جدی مرحوم استاد امیرناصر افتتاح روی به ساختن تنبک می‌آورد. وی در سال‌های دهه ۵۰ دوره «مدول»سازی را در بندر کراچی پاکستان برای دست یافتن به پیش‌قالب‌های سازه‌های فنی و صنعتی گذرانده است.

همتی با اشاره به ویژگی‌های اخلاقی و صفات انسانی مرحوم افتتاح در شرح پا گذاردن به وادی ساختن تنبک چنین می‌گوید: «من در زمان خدمت نظام مدتی در مرکز حفظ و اشاعه از محضر استاد افتتاح بهره بردم که بنا به دلایل شغلی از این کار بازماندم، اما رابطه دوستی با آن مرحوم همچنان برقرار بود تا اینکه در سال ۵۶ یکی دو مدل چوبی کوچک دکوری برای استاد افتتاح تراشیده و به وی تقدیم کردم. مدل ارائه شده موجب توجه استاد قرار گرفت و به اصرار مرا به ساختن تنبک وادار کرد. قول دادم به سرعت این خواسته استاد را برآورده کنم. یادم می‌آید که اولین تنبکی که ساختم حین تراش به ۱۸ قسمت خرد شد. پس از این روی رفتن به محضر استاد را نداشتم، تا اینکه روزی در سه راه جمهوری مرا همراه همسرم دید و از من خواست که شب بعد از آن شب را نزد وی بروم. وقتی به نزد وی رفتم، مرا با خود به آب میوه‌فروشی برد و سفارش آب‌میوه داد، همانجا گفت: خب تنبکی که قرار بود بسازی کجاست؟ ماجرا را نقل کردم و تشویق و حمایت استاد بیش از گذشته مرا به سمت ساختن تنبک به جلو راند.» همتی در خصوص انتخاب بهترین چوپ برای ساخت تنبک چوب گردو را به جهت مرغوبیت، رگه‌های زیبا و جذاب و همچنین استحکام بهترین گزینه می‌داند. چوب گردو را پس از خراطی حدود ۴ ماه در کیسه در جایگاهی ویژه محبوس می‌کنند و سپس یک سال در هوای آزاد نگهداری می‌کنند. همتی معتقد است که چوب تنبک حتما باید یک دوره گرمای تابستان را نیز پشت سر بگذارد تا آوندهای آبکش چوب کاملا از شیره آن تهی شود. از نظر استاد همتی، بهترین پوست برای تنبک پوست گوساله است. البته پوست ناحیه بین ستون فقرات تا زیر شکم گوساله به لحاظ یکنواختی در ضخامت مطلوب‌ترین شرایط را دارا است. اگر کل فروشگاه‌های لوازم موسیقی را زیر پا بگذارید، شاید نتوان حتی یک نمونه از ساخته‌های همتی را در آنها یافت. تنبک‌های ساخته او تنها با سفارش اساتیدی همچون محمد اسماعیلی، محمود فرهمند، بافی، کامبیز گنجینه‌ای ارژنگ کامکار و سایرین از تهران و شهرستان‌ها یا با سابقه آشنایی دیگران قابل دسترسی است.

از جمله ویژگی‌های ساخته‌های او استحکام بدنه و تاکید بر حفظ ضخامت دهانه کوچک در عین زیبایی صدادهی‌ساز و فرم‌دهی زیبای نفیر آنچنانکه امکان شکستن و ترک برداشتن نفیر و دهانه کوچک همچون سایر ساخته‌های بازاری وجود ندارد.

امیر همتی در ساختن کمانچه و سه تار نیز توانایی و درک کاملی از فیزیک صدا را از خود نشان داده است. او با سازهای ابداعی و دمام‌های دوقلوی چوبی در نمایشگاه سازهای ایرانی در کانون پرورش فکری و نمایشگاه سازهای ابداعی در خانه هنرمندان نیز شرکت کرده و مورد توجه قرار گرفته است.