آمارتیاسن
مهدی محمدی
تصمیمات جمعی در هر جامعه‌ای منعکس‌کننده شکل‌ها و درجات مختلفی از دموکراسی و برابری هستند که کم و بیش بر توزیع رفاه در جامعه تاثیر می‌گذارند. تحقیق درباره تصمیمات جمعی با سوالات اساسی زیر آغاز می‌شود:

آیا روش نظری مناسب و منصفانه‌ای وجود دارد که ترجیحات افراد جامعه را به صورت مجموع کل ارزش‌ها نشان دهد؟ آیا اصل اکثریت در عمل کار می‌کند؟ چگونه باید نتایج تصمیمات جمعی اندازه‌‌گیری و ارزیابی شود؟ چه نوع تصمیماتی با مکاتب فلسفه اخلاقی سازگار هستند؟ تحلیل نظام‌مند مسائلی از این قبیل دقیقا با نظریه انتخاب اجتماعی سروکار دارد. این تحلیل به مسائل اساسی قوانین تصمیم گیری در جامعه دموکراتیک می‌پردازد. این نظریه همچنین دارای ابعاد کاربردی مهمی نیز می‌باشد که به سوالات زیر پاسخ می‌دهد: چگونه نابرابری درآمد در جامعه اندازه‌گیری می‌شود؟ آیا می‌توان توزیع رفاه در بین جوامع مختلف را مقایسه کرد؟ چه عاملی تعیین کننده کاهش یا افزایش فقر در جامعه است؟
آمارتیاسن با پاسخ به این سوالات کمک زیادی به توسعه و کاربرد انتخاب اجتماعی نمود. کار او منبع الهام برای بسیاری از محققان دیگر شد. او همچنین در احیای بعد اخلاقی در اقتصاد و رشته‌های مربوطه بسیار موثر بوده است. برخی از مطالعات آمارتیاسن مبتکر رویکرد علمی جدید و پیشرویی بوده و در سایر زمینه‌ها نیز دانش موجود را غنا بخشیده است. کارهای او در طیف گسترده‌ای از نظریه‌های محض انتخاب اجتماعی، تحلیل و تعریف شاخص‌های رفاه تا مطالعات کاربردی قحطی قرار می‌گیرد. با وجود گستردگی کارهایش، تولیدات فکری او بسیار منسجم است. تحلیل او از شاخص‌های رفاه به‌طور نزدیکی با کارهای او در نظریه انتخاب اجتماعی مربوط است. مطالعات کاربردی او مبتنی بر ایده‌هایی است که او در اندازه‌گیری رفاه بسط داده است. بسیاری از تحلیل‌های آمارتیاسن بر فقر متمرکز است، به ویژه مطالعات کاربردی او در اقتصاد توسعه موجب ارتقای شناخت از سازوکارهای پیش‌زمینه قحطی شده است.
آمارتیاسن در سال ۱۹۳۳ در بنگال هند متولد شد و تحصیلات اولیه دانشگاهی خود را در هند گذراند و برای دریافت دکترا به کمبریج در انگلستان رفت و در سال ۱۹۵۹ موفق به اخذ دکترای خود شد. او در بسیاری از دانشگاه‌های هند، انگلستان و آمریکا تدریس کرد و ریاست انجمن‌های علمی اقتصادی مهمی را بر عهده داشته است. برخی از کتاب‌ها و مقالات او صرفا در زمینه اقتصاد است، ولی برخی دیگر مشترکاتی با فلسفه دارد. او در مباحث سیاست‌گذاری اقتصادی به ویژه مسائل کشورهای درحال توسعه، جمعیت و مسائل مربوطه مشارکت پیوسته‌ای داشته است. در ادامه ابتدا کارهای آمارتیاسن در زمینه انتخاب اجتماعی بیان شده و سپس کار او در زمینه اندازه‌گیری رفاه و شاخص‌های پیشنهادی او ارائه می‌شود. مطالعات آمارتیاسن در اقتصاد توسعه و به ویژه تحلیل کاربردی قحطی نیز در انتها توضیح داده می‌شود.

نظریه انتخاب اجتماعی
نظریه انتخاب اجتماعی رابطه بین ترجیحات افراد و تصمیمات جمعی را تحلیل می‌کند. مسائل اساسی در این نظریه این است که آیا تصمیمات مختلف در جامعه به ترجیحات افراد توجه دارد؟ آیا می‌توان دولت‌های مختلف را به‌طور منصفانه‌ای رتبه بندی کرد یا با روش‌هایی مورد ارزیابی قرار داد؟
انتخاب‌های انجام شده توسط جامعه در مواقعی که توافق عمومی وجود دارد، معمولا بدون مساله هستند، اما چالش زمانی ایجاد می‌شود که علاقه‌های مختلف بایستی در تصمیمی به اجماع برسند که هر یک از افراد را تحت تاثیر قرار می‌دهد. در چنین مواقعی، قانون اکثریت احتمالا متداول‌ترین روش تصمیم‌گیری جمعی در جوامع دموکراتیک است. از زمان‌های طولانی، این قانون با ضعف‌هایی روبه‌رو بوده و موجب سرکوب اقلیت با اکثریت شده است. به عنوان مثال در برخی موقعیت‌ها در یک جامعه ممکن است در موارد مختلف اکثریت‌های متفاوتی شکل بگیرد، به بیان ریاضی ممکن است که اکثریت اول گزینه x را به گزینه y ترجیح دهند، درحالی‌که اکثریت دومی گزینه y را به گزینه سوم z ترجیح دهند و اکثریت سوم گزینه z را به x ترجیح دهند، یا اینکه افراد ترجیح دهند به‌طور استراتژیک رای دهند، یعنی همواره برای بهترین گزینه ممکن خود رای ندهند. این نوع از مسائل باعث شد تا کنت‌آرو به مطالعه نظام‌مند قوانین بالقوه برای تجمیع ترجیحات افراد به ترجیحات کل جامعه روی آورد تا سازوکار اجرایی برای تصمیم گیری جمعی را پیدا کند.
رویکرد آرو ارائه کننده چارچوب منطقی مستحکمی برای تحلیل روش‌هایی است که ترجیحات افراد را تجمیع می‌کنند. مدل آرو برای تصمیمات جمعی از مجموعه N از افراد i تشکیل می‌شود که هر یک دارای ترجیحات Ri برای مجموعه x از گزینه‌های اجتماعی یا دولت‌ها هستند. هرگاه فرد i گزینه x را به‌طور ضعیف به y ترجیح دهد، چنین نوشته می‌شود که xRiy . مساله انتخاب اجتماعی یافتن قانون تجمیع یا قانون تصمیم f است که رابطه ترجیح R بر x برای هر مجموعه از ترجیحات Ri فرد بر x را تخصیص می‌دهد:
R=f (R۱,R۲,…)
ترجیحات حاصله R به‌عنوان ترجیحات اجتماعی بر دولت‌ها در مجموعهx است. نقطه مرجع برای چنین تحلیل‌هایی، قضیه عدم امکان آرو (1951) است. این قضیه بیان می‌کند که اگر مجموعه N از افراد متناهی وجود داشته باشد و مجموعه x نیز متناهی بوده و حاوی حداقل سه گزینه باشد، آنگاه هیچ قانون تجمیعی وجود ندارد که پنج شرط زیر را محقق کند:
A۱: ترجیحات اجتماعی حاصله R بر x متعالی و کامل هستند.
A2: ترجیحات اجتماعی حاصله R سازگار با ملاک پارتو هستند.
A۳: ترجیحات اجتماعی حاصله بر دو گزینه مستقل از ترجیحات فرد بر گزینه‌های دیگر است.
A4: قانون تجمیع f غیر دیکتاتوری است.
A۵: قانون تجمیع f تعریف شده برای تمام ترجیحات فرد بر x سازگار و متعالی هستند.
بر طبق شرایط A1 تا A5 ، اگر برای هر زوج گزینه‌های x و y هر x به طور ضعیفی به y ترجیح داده شده یا y به طور ضعیفی به x ترجیح داده می‌شود، ترجیحات اجتماعی یا فردی کامل هستند. اگر گزینه z موقعی به طور ضعیفی به گزینه x ترجیح داده شود ‌که z به‌طور ضعیفی به گزینه y مرجح بوده و خود گزینه y به طور ضعیفی به x مرجح باشد، چنین ترجیحاتی متعالی هستند. ملاک پارتو گزینه x را بر گزینه y ترجیح می‌دهد، اگر همه افراد x را به y ترجیح دهند. اگر(...(R=f(R1,R2 گزینه x را به گزینه y ترجیح دهد، آنگاه (...(R'=f(R",1,R",2 برای ترجیحات R,i هر فرد که با Ri درباره گزینه‌های x و y توافق دارد نیز چنین خواهد بود، یعنی اگر افراد ترجیحات خود را تغییر دهند اما رتبه‌بندی خود را بین x و y ثابت نگاه دارند، رتبه بندی اجتماعی x به y حاصل از f بدون تغییر می‌ماند. همچنین در صورتی قانون تجمیع f غیردیکتاتوری است که هیچ فردی درباره ترجیحات جامعه تصمیم نگیرد. نتایج اساسی و شگفت‌انگیز آرو حاکی از محدودیت‌های شدیدی بر نتایجی است که از طریق تصمیم‌گیری جمعی به دست می‌آید. این نتایج نشان از موانع غیر قابل حل در پیشرفت اقتصاد هنجاری در این دهه‌ها است. چگونه می‌توان ترجیحات افراد را در تصمیمات جمعی تجمیع نمود و دولت‌های اجتماعی مختلف را ارزیابی نمود و به‌طور رضایت‌بخشی مقایسه نمود؟ در اواخر دهه 1960 تحقیقات آمارتیاسن منجر به دیدگاه جدیدی در نظریه انتخاب اجتماعی گردید و پیشرفت‌های او در این زمینه در دهه‌های 1970 و 1980 ادامه یافت. کتاب آمارتیاسن(1970) تحت عنوان «انتخاب جمعی و رفاه اجتماعی» تاثیر بسزایی در الهام تحقیقات جدید در زمینه مسائل اساسی رفاه داشته است.