مسعود کیمیایی در نشست نقد رمان‌هایش:
مشتری ادبیات کم‌تر از سینما است
نگاه سوم- نشست نقد و بررسی آثار داستانی مسعود کیمیایی شامل رمان‌های «جسدهای شیشه‌ای» و «حسد» در فرهنگسرای هنر برگزار شد.
در این نشست که اجرای آن را جواد طوسی برعهده داشت، با بیان این مطلب که بررسی جایگاه آثار داستانی مسعود کیمیایی در ادبیات معاصر و نسبت آن با آثار سینمایی‌اش یک ضرورت است، با طرح این پرسش که آیا بین کارنامه سینمایی و آثار داستانی کیمیایی یک نقطه وصل هست، به استقبال سخنان جمشید ارجمند رفت.
جمشید ارجمند، ویراستار رمان «جسدهای شیشه‌ای» مسعود کیمیایی درباره نقطه اشتراک آثار داستانی و سینمایی کیمیایی گفت: نخست ترجیح می‌دهم که به دوست و استادم مسعود کیمیایی درود بفرستم که ۵۰ سال است کار می‌کند و از سال ۴۷ از اعتراض دست نکشیده و حرفش را می‌زند و برای همین همیشه مثل روز اول آشنایی‌ام با کیمیایی، او را محترم و بزرگ می‌دانم. او در ادامه خاطرنشان کرد: همان‌طور که خود مسعود کیمیایی می‌گوید، رمان «جسدهای شیشه‌ای» فیلم‌های نساخته کیمیایی است. در آن نخستین نشستی که ۴۰، ۵۰ صفحه این رمان را برایم خواند، دیدم که از این اثر می‌شود در همین صفحات، سه فیلم بیرون آورد. کیمیایی نقبی مستقیم بین سینما و رمان زده و این دو رسانه از آغاز شروع کار سینما با هم ارتباطی مستقیم داشتند و بسیاری آثار سینمایی با اقتباس از رمان پدید آمده و این نخستین‌بار است که فیلم‌های ساخته‌نشده کارگردان رمان می‌شود. ارجمند یادآور شد: در رمان «جسدهای شیشه‌ای»، مخاطب رمان نمی‌خواند؛ فیلم می‌بیند و این رمان تصاویر و وقایع صرف نیست؛ بلکه زندگی است. در این رمان همچنین زن نقطه کانونی است و سهم زن در این رمان، سهم خاصی است.
در ادامه این نشست، جواد طوسی با اشاره به این‌که مسعود کیمیایی بچه شهرری و جنوب شهر بوده است، از نقش مکانی که در سال‌های آغازین زندگی آن‌جا زندگی کرده و تاثیرش بر خلق آثار این نویسنده و کارگردان پرسید، که ارجمند با تاکید بر تاثیر محله شهرری بر نوع نگاه کیمیایی، یادآور شد: مطمئنا چنان بوده که چنین شده است. ارجمند در ادامه با انتقاد از کسانی که سعی در کم‌اعتبار نشان دادن آثار سینمایی مسعود کیمیایی دارند، تصریح کرد: عده‌ای پس از انتشار رمان‌های کیمیایی می‌گفتند بهتر است که از آغاز رمان می‌نوشت و به سراغ ساختن فیلم نمی‌رفت؛ اما به اعتقاد من، این حرف‌ها طنز است. کیمیایی همان کاری را کرد که باید انجام می‌داد.
طوسی در ادامه از مسعود کیمیایی پرسید، هنگامی که «جسدهای شیشه‌ای» را می‌نوشتید، آیا سیر ادبیات داستانی معاصر را مطالعه کردید که بخواهید رمان «جسدهای شیشه‌ای» اتفاقی دیگر در این حوزه باشد، یا نه با رفتاری از پیش اندیشیده‌شده و آگاهانه به سراغ نگارش رمان نرفتید و روایت آن یک‌باره رقم خورد؟
کیمیایی که نسبت به حضور کم‌رنگ حاضران در نشست گله‌مند بود، ابتدا با بیانی طنز تصریح کرد که انگار مشتری ادبیات کم‌تر از سینما است. این کارگردان و داستان‌نویس در ادامه یادآور شد: نوشتن رمان برایم خیلی سخت بود و تمرین‌هایی هم غیر از فیلم‌نوشت نداشتم. در واقع نسبت به چگونگی اتفاق افتادن رمان وقوف نداشتم و همین‌طور که رمان نگارش می‌یافت، می‌دیدم که طرح اولیه «جسدهای شیشه‌ای» وسیع‌تر می‌شود. تکنیک‌های «جسدهای شیشه‌ای» از دل خودش بیرون می‌آمد و با واژه‌بندی‌هایی که رقم می‌خورد، صورت و مفهوم رمان ساخته می‌شد و من در این فرآیند به تجربه دریافتم صورت و مفهوم یک‌جا زاییده می‌شود.
او خاطرنشان کرد: لغزش به سمت شیوه‌گری، چیزی از مفهوم باقی نمی‌گذارد. شیوه‌گری به هم‌ریز است و من این را در سینما در ۲۲سالگی که اولین فیلمم را شروع کردم، به تجربه دریافتم.
کیمیایی همچنین متذکر شد: مهم‌ترین چیزی که در «جسدهای شیشه‌ای» باید تحقق پیدا می‌کرد، زبان بود. زبان در این اثر، چه آن‌جا که قصه روایت می‌شد و چه آن‌جایی که شخصیت‌ها دیالوگ داشتند، می‌بایست به یک‌دستی می‌رسید و البته هرچقدر جلو‌تر می‌رفتم، برایم دشوارتر بود. مسعود کیمیایی هم گفت: واژه‌ها وقتی ترکیب می‌شوند، تصویر‌های بی‌شماری می‌سازند که چشم آن‌ها را ندیده است و تنها ذهن می‌تواند آن‌ها را ببیند. دنیای واژه‌ها به تصویر و زاده شدن تصاویر کمک می‌کند. یادمان باشد با ذهن دیدن تفاوتی جدی با چشم دیدن دارد و حالا اگر این دو جریان به هم نزدیک نشوند، سینما و آثار ادبی دچار مشکل می‌شوند.
نشست نقد و بررسی آثار داستانی مسعود کیمیایی با انتقاد جواد طوسی از نبود توجه نویسندگان و منتقدان ادبی به رمان «جسدهای شیشه‌ای» دنبال شد و این منتقد سینما با تاکید بر توجه جامعه و فضای روشنفکری به آثار ادبیات داستانی کیمیایی متذکر شد: چرا هنگامی که می‌خواهیم دیگری را نقد کنیم، مسائل شخصی را دخیل می‌کنیم و نگاه تحلیل‌گر تحت‌‌شعاع واکنش‌های شخصی قرار می‌گیرد؟
این منتقد با اشاره به رویکرد‌های اجتماعی - سیاسی رمان‌های کیمیایی، از ارجمند درباره این‌که چگونه در چنین آثاری اجتماعی تحقق فضای سوررئال امکان‌پذیر است، پرسید که ارجمند در پاسخ یادآور شد: اتفاق‌های سوررئال در رمان‌های کیمیایی به شکلی باور‌پذیر رقم می‌خورد. از سویی، این نویسنده در آثارش، به ویژه در رمان «جسدهای شیشه‌ای»، زبان را آگاهانه و زیرکانه دخالت داده است که این زمینه باور‌پذیری اتفاق‌های سوررئال را در آثار وی فراهم می‌آورد.
ارسال نظر