گنج پنهان

غزال صادقی

در سال‌های اخیر جسته گریخته شایعات زیادی درباره گنجینه چند میلیون دلاری حوزه هنرهای معاصر شنیده‌ایم، گنجینه‌ای پرارزش شامل آثاری از پیکاسو، ماکس ارنست، خوان میر و ...که بدون داشتن فرصت نمایش در حال خاک خوردن است. شایعه تصمیم مجلس شورای اسلامی برای فروش شماری از این تابلوها بار دیگر این گنجینه را به فضای رسانه‌ها آورده است.

این در حالی است که مسوولان حاضر نیستند تا لیست و فهرست واقعی آثار را در اختیار کارشناسان و خبرنگاران قرار دهند.

اما بی‌شک گنجینه موزه هنرهای معاصر یکی از بهترین مجموعه‌های هنری جهان است که بعضی آثار موجود در آن حتی در نیویورک و پاریس هم نگهداری نمی‌شوند و جزو یکی از سرمایه‌های ملی این کشور برای مردم به حساب می‌آیند.

اما به راستی چرا این گنجینه‌ ناپیدا هنوز فرصت نمایش پیدا نکرده و سرانجام آن چه خواهد بود؟

نمایش ندادن رسم معمول همه موزه‌ها است!

دکتر حبیب‌ا... صادقی،سرپرست موزه هنرهای معاصر تهران درباره گردآوری این مجموعه باارزش و شایعات اطراف آن می‌گوید: گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران با بودجه ملت خریداری شده و در زمره اموال و دارایی‌های ملی است.

در سال‌های اخیر ادعاهایی از طرف خانواده پهلوی مبنی بر این که آثار موجود به آنها متعلق است، مطرح شد، اما چون این آثار با بخشی از سرمایه ملی خریداری شده بود جزو دارایی‌های ملی محسوب می‌شد.

چرا تا به حال این آثار به ندرت در دید عموم قرار گرفته؟

این رسم معمولی در همه موزه‌های دنیا است که آثار باارزش و خاص در موارد محدودی نمایش داده می‌شوند.

اما آثار این مجموعه در این گنجینه در مقاطع مختلف به نمایش عمومی گذاشته شده‌اند.

و با توجه به ارزش هنری بالا و جنبه‌های آموزشی خاص برخی از آثار این موزه، به شکل خاص برای مختصصان هنری و در موارد پژوهشی به نمایش گذاشته می‌شود.

*قرار بود در سال ۸۶ قیمت‌گذاری این آثار به صورت دقیق به پایان برسد، چرا این اتفاق نیافتاد؟

ما در طول سال گذشته از کارشناسان خارجی برای قیمت‌گذاری آثار دعوت کردیم و در واقع قیمت‌هایی هم از طرف آنها اعلام شد، اما حراج‌‌های مختلف در دنیا قیمت‌ها را کاملا تغییر داده به عنوان مثال یک تابلو فرانسسیس بیکن در حراج کریستی۰۷ ‌میلیون دلار قیمت‌گذاری شد، به همین علت خیلی نمی‌توان به قیمت‌های پایه‌ای که توسط کارشناسان داده شده در حال حاضر هم توجه کرد.

۲۰‌درصد قابلیت نمایش ندارند

از سوی دیگر اما فیروزشهبازی مقدم مدیر گنجینه درباره ماجرای شکل‌گرفتن این گنجینه گفت:«در دهه ۵۰‌ و همزمان با افتتاح این موزه در سال ۱۳۵۶ فرح دیبا، این آثار را در قالب مجموعه‌ای برای همین موزه گردآوری کرد. در آن سال‌ها بعضی از این آثار گران‌‌تر از قیمت واقعی‌شان خریداری شدند، اما انتخاب‌های خوبی بودند و در طول این سال‌‌ها نیز ارزش افزوده پیدا کردند و تبدیل به گنجینه امروزی شدند.

ساده به نظر می رسند اما به خاطر تفکرات سیاسی یا تشبهاتی که در آن وجود دارد، قابلیت نمایش را ندارند.

چرا آثاری که قابلیت ارائه ندارند معاوضه نمی‌شوند یا به فروش نمی‌رسند؟

همیشه بحث‌هایی مبنی بر فروش یا معاوضه این آثار مطرح شده، اما متاسفانه موزه همیشه در مظان اتهام است، شاید جالب باشد بدانید که من خودم شخصا از همان روز ابتدایی افتتاح موزه در این محل استخدام بودم و در تمام این سال‌ها هیچ‌گاه هیچ اثری از اینجا به بیرون نرفت، مگر برای نمایش موقت در یک نمایشگاه خارجی که آن هم به صورت امانت با سنجیدن تمامی شرایط به این نمایشگاه‌ها رفت، اما به خاطر حاشیه‌ها و شایعات فراوانی که همیشه وجود داشت فروش یا معاوضه صورت نگرفت مگر در یک مورد. در هر حال باید گفت ممکن است این آثار قابلیت نمایش عمومی نداشته باشد، اما چون جزو گنجینه‌ها محسوب می‌شوند باید آنها را به عنوان سرمایه ملی نگهداری کرد.

ماجرای «شاهنامه طهماسبی» و معاوضه آن با تابلوی«وومن تری»و حاشیه‌های آن چه بود؟

ما یک تابلو از مجموعه نقاشی از وومن تری داشتیم که چون مجموعه کامل در دستمان نبود کار ناقصی به حساب می‌آمد از طرف دیگر جزو مواردی محسوب می‌شد که قابلیت نمایش عمومی نداشت این تابلو با شاهنامه طهماسبی معاوضه شد، شاهنامه‌ای که برای ما بسیار باارزش بود و قیمت تقریبی هر برگ از آن یک میلیون پوند است.

اما بسیاری از دوستان بر این عقیده بودند که باید این شاهنامه خریداری می‌شد نه معاوضه یا اینکه ما در این معاوضه ضرر کرده‌ایم یکی از دلایل دیگری که کار معاوضه این آثار صورت نگرفت. دوری کردن از همین بحث‌ها و حاشیه‌ها بود.

آیا تا به حال قیمت‌گذاری دقیقی در ارتباط با این آثار صورت گرفته است؟

از سال گذشته با همکاری آقای صادقی سرپرست حوزه و با دعوت کارشناسان خارجی از اروپا و کانادا اقداماتی در جهت قیمت‌گذاری‌های دقیق انجام گرفت که هنوز هم ادامه دارد.

اما شاید به صورت تقریبی بتوان گفت این آثار چیزی در حدود ۳میلیارد دلار ارزش داشته باشند.

اما با اتفاقاتی که در حراج کریستی و غیره در این سال‌های اخیر رخ داد این آثار نیز قیمت بالاتری پیدا کرده‌اند که آن هم نیاز به زمان و کارشناسی دقیق‌تر دارد.

آیا بعد از انقلاب آثار جدیدی برای غنی کردن این مجموعه خریداری شده است؟

بله، اما فقط خرید داخلی صورت گرفت. هیچ‌ اثری از خارج از کشور برای این مجموعه تهیه نشد، اما ما آثاری از هنرمندانی چون استاد فرشچیان، تناولی و... را داریم که هم در حال حاضر ارزشمند هستند و هم به عنوان یک پس‌انداز برای آینده در این مجموعه نگهداری می‌شوند.

مهم‌ترین گنجینه غربی خارج از غرب

مجموعه گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران، آثاری بسیار مهم از شاخص‌ترین هنرمندان سده بیستم و مطرح‌ترین جریان‌ها و شیوه‌های هنری قرن را در برمی‌گیرد. بسیاری از صاحبنظران هنری جهان بر این عقیده هستند که مجموعه حاضر یکی از بزرگ‌ترین شگفتی‌های دنیای موزه‌ها است. این ویژگی عمدتا به خاطر جامعیت و فراگیری این مجموعه است که تصویری نسبتا کامل از تحولات عمده نقاشی و مجسمه‌سازی غرب، از ظهور امپرسیونیسم تا استقرار مینیمالیسم را پیش روی علاقه‌مندان به هنر قرار می‌دهد. بنابراین بیهوده نیست که منتقدان برجسته هنری جهان، این مجموعه را مهم‌ترین گنجینه هنر غرب در خارج از جهان غرب قلمداد می‌کنند.

امروزه بخشی مهم از میراث فرهنگی هنری شرق باستان، همچون تمدن ایران از مهد خود خارج شده و در سطح وسیعی در موزه‌های بزرگ غرب نگهداری می‌شود، اما مجموعه موزه هنرهای معاصر تهران شاید اولین تلاش در روندی معکوس در این جهت باشد.

این گنجینه بخشی از دستاوردهای هنر اروپا و آمریکای شمالی را در عصری که نفوذ غرب، خواسته یا ناخواسته عالم‌گیر شد، نمایش می‌دهد. آثار این مجموعه مسلما نه از برای تقلید یا حتی تحسین کورکورانه بلکه برای آشکار نمودن نقاط عطف یک قرن تلاش پیوسته در جهت نیل به زبانی جهانی در هنر گردآوری و در این مجموعه قرار گرفته‌اند.