تاملی بر روند تعرفه واردات

محمود اسلامیان *

در چند روز گذشته دولت محترم تغییراتی را در نرخ تعرفه اعمال نموده که باعث مباحث زیادی در جمع تولید کنندگان شده است. اصولا مبنای اقتصاد، رقابت است. مطلوبیت رقابت نیز رضایت مشتری است. منتفع اصلی رقابت اقتصادی یقینا مصرف کنندگان؛ یعنی مردم هستند در هر جا به این اصل اقتصادی توجه نشود، بیشترین ضرر عاید مردم و حتی همان موضوع تولید شده است. متاسفانه در کشور با مسائل به صورت جامع برخورد نمی‌شود. حال آن که تمام مسائل به صورت سیستم عمل می‌کنند؛ چنانچه تمرکز روی عنصری از اعضای سیستم قرار گیرد بدون آن که به نقش سایر پارامترها توجه شود حتی ممکن است نتیجه‌ای عکس حاصل گردد. اقتصاد یک مجموعه سیستمی است. ده‌ها شاید هم صدها عامل در یک تعامل پیچیده می‌توانند در خروجی آن موثر باشند. در تدوین تعرفه‌های کشور پیشنهادات ذیل می‌تواند قابل توجه باشد.

۱ - هدف اصلی تعرفه دفاع معقول از تولیدی است که در کشور به دست می‌آید. بنابراین در مورد محصولاتی که اصولا در کشور تولید نمی‌شود، تعرفه مفهوم ندارد؛ برای مثال تعرفه سنگین تلفن‌همراه در حالی که کشور تولیدی نداشت عجیب و غیرمنطقی بود.

البته تعرفه می‌تواند دلیل درآمدی داشته باشد که این عدد معمولا از ۴درصد در مورد محصولاتی که در کشوری تولید نمی‌شود، بالاتر نیست.

۲ - تعرفه با توجه به دو فاکتور منافع تولید کننده و منافع مصرف کننده تنظیم می‌شود. این دو عامل با هم مغایرت دارند. این تدبیرمدیران کشور است که نقطه متعادل و بهینه را در هر موردی با کار کارشناسی تنظیم نمایند.

۳ - تعرفه در هر محصولی با ضریب اشتغال آن تولید بایستی رابطه مستقیم داشته باشد؛ یعنی میزان اشتغال در یک تولید می‌تواند در ضرایب تعرفه اثرگذار باشد.

برای مثال در رشته نساجی با توجه به حجم بالای اشتغال معمولا در همه کشورهای دنیا تعرفه‌ها بالاتر از معمول است.

۴ - سرعت اثرگذاری قیمت‌های جهانی یک محصول نیز در تعرفه موثر است، به این معنی که چنانچه افزایش یا کاهش قیمت‌های جهانی محصول به سرعت در سایر کشور اثرگذار باشد، میزان تعرفه بایستی افزایش بیشتری داشته باشد.

۵ - میزان کلی تعرفه‌ها بایستی از منحنی نرمال پیروی نماید، افراط و تفریط و نفوذهای اقتصادی و سیاسی در تنظیم تعرفه‌ها اثرات تخریبی دارد. دادن تعرفه صفر به کالاها و تعرفه ۱۰۰ برای محصولات دیگری نمی‌تواند معقول باشد. این نشان از عدم تعادل و فشار بر دسته‌ای از تولیدکنندگان و بالش قو زیر سر عده‌ای دیگر گذاشتن است. صنعت خودروی کشور با امتیازات سنگین همچون عدم ورود خودرو یا تعرفه سنگین به کجا رسیده است؟ نگاهی به خیابان‌های کشور ما را به این واقعیت تلخ می‌رساند که حمایت غیرمنطقی جز کاهش کیفیت و فشار بر مردم و هزینه‌های سنگین سوخت اثر دیگری نداشته است. در مقابل بسیاری از صنایع که تعرفه‌های معقول داشته و مجبور به رقابت بوده‌اند از کیفیت بسیار بهتر و رقابتی برخوردار هستند. صفر کردن تعرفه‌ها هم غیرمعقول است. عمده تعرفه‌های دنیا در حدود ۴درصد الی ۴۰درصد متغیر است. مگر آنکه تولیدی در یک کشور مساله خاصی داشته باشد.

۶ - نظام تعرفه‌ها در تراز مالی کشورها با یکدیگر نیز باید مورد توجه قرار گیرند. بسیاری مواقع دولت‌ها حجم واردات را از سایر کشورها نیز کنترل می‌نمایند.

۷ - معمولا اعداد تعرفه در همه کشورها تغییرات کمی دارند؛ زیرا در تغییرات به خصوص تغییرات شدید اعداد تعرفه، به صورت غیرمعقول عده‌ای متضرر و عده‌ای نیز منتفع می‌شوند. متاسفانه طی چند سال اخیر تغییرات شدید ایجاد ناامنی اقتصادی نموده است. حتی بسیاری از کشورها سالانه نیز تعرفه‌ها را تغییر نمی‌دهند؛ زیرا خلاف ثبات اقتصادی است.

۸ - ثابت بودن نرخ ارز بدون توجه به تورم سالانه که اخیرا در گزارش مبسوط مرکز پژوهش‌های مجلس‌های مجلس آمده است، نیز در کاهش تاثیر تعرفه‌ها موثر است. افزایش سالانه قیمت تمام شده با توجه به تورم سالانه و تثبیت نرخ ارز قدرت رقابتی تولید داخلی را کاهش می‌دهد. در تنظیم تعرفه‌ها به این مساله مهم نیز بایستی توجه نمود.

امید است وزارت محترم بازرگانی با استفاده از تجارب سایر کشورها نظام جامع تعرفه را تنظیم نماید.

* رییس اتاق بازرگانی و صنایع و معادن