چگونه بن‌بست گفت‌وگو با ایران را پایان دهیم

مترجم: علیرضا عبادتی

سیاست ایالات متحده در قبال ایران با بن‌بست رو‌به‌رو شده و بیشتر نوعی بازی برای مهار است تا سیاست. قطعنامه سوم شورای امنیت در راه است بدون آن که فشار زیادی به ایران وارد آورد و به احتمال زیاد آخرین قطعنامه از این دست است که احتمال صدور از جانب ایالات متحده را دارد. ادامه سیاست تحریم ایران نمی‌تواند ایران را به تغییر سیاست‌ها و اهتمامش به برنامه هسته‌ای وادار کند. دیپلماسی ایالات متحده موجب مخالفت با برنامه هسته‌ای ایران شده، اما مانع ساخت تعداد زیاد سانتریفیوژ برای غنی سازی اورانیوم در ایران نشده است. شورای امنیت پیچ‌های نظارتی خود را سفت‌تر کرده با این حال تعداد سانتریفیوژهای ایران از ۱۶۴ در سال ۲۰۰۶ به ۳۰۰۰ رسیده است و این رقم رو به افزایش است.

با هر سانتریفیوژی که در ایران ساخته می‌شود گام‌ها به سمت کامل شدن دانش و فن‌آوری هسته‌ای برداشته می‌شود. ما فقط نمی‌دانیم که چه زمانی غنی سازی به حد کافی برای ساخت بمب اتمی می‌رسد. شاید بهترین حدس و گمان بین ۵ تا ۱۰ سال باشد. تلاش شورای امنیت با حمایت آمریکا برای تحریم ایران به قوت خود باقی است، اما به نتیجه رسیدن آن با احتمال ضعیفی روبه‌رو است.

گفته شده است که اعضای سازمان ملل تحریم بعدی را منوط به التزام و تعهد از سوی آمریکا برای گفت‌وگوی مستقیم با ایران کرده‌اند. چین و روسیه به مناسبات تجاری خود با ایران ادامه می‌دهند و بعید است که تحریم‌ها در مهار برنامه هسته‌ای ایران مؤثر واقع شود. ایران به تلاش‌هاى دیپلماتیک خود در منطقه خلیج (فارس) ادامه می‌دهد و سیاست‌هایش در قبال عراق به سمت همکاری بیشتر گرایش یافته و به گفت‌وگوی سازنده و مثبت با آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای تداوم می‌بخشد. تمام این پیشرفت‌هایی که ایران به دست آورده رویکرد تحریم را تضعیف می‌کنند.

گفت‌وگوی رو در رو با ایران در مورد برنامه هسته‌ای هم با بن‌بست رو‌به‌رو است چون ایالات متحده گفت‌وگوی مستقیم در این باره را منوط به توقف غنی‌سازی اورانیوم در ایران کرده است. ایران هم گفته که هرگز غنی‌سازی را متوقف نخواهد کرد. اصرار ایالات متحده بر توقف کامل غنی‌سازی در خاک ایران با هر سانتریفیوژی که در ایران ساخته می‌شود، بی‌اعتبارتر خواهد شد.

با این که تعداد افراد بلندپایه آمریکایی که خواستار گفت‌وگوی مستقیم با ایران هستند افزایش یافته، اما هیچیک از آنان پیشنهادی در باره محتوای این گفت‌وگو ارائه نکرده است. جز این که ایران باید غنی‌سازی را رها کند. ایالات متحده باید به دنبال استراتژی جدیدتری برای ساختار گفت‌وگوهایش در باره موضوع هسته‌ای ایران باشد. در شماره جاری مجله مرور کتاب نیویورک The New York Review of Books پیشنهاد کردیم، موضوع غنی‌سازی اورانیوم در ایران و سایر فعالیت‌های هسته‌ای آن بر پایه فعالیتی چندملیتی انجام شود و به شکل مشترک در خاک ایران کنسرسیومی متشکل از ایران و سایر حکومت‌های خارجی صورت پذیرد.

ما پیشنهاد می‌کنیم موسسه‌ای با ویژگی نظارتی قوی و وسیع، برنامه هسته‌ای ایران را تحت نظارت داشته باشد و فعالیت‌های هسته‌ای ایران را به برنامه‌های چندملیتی تبدیل کند تا جامعه بین‌المللی از نزدیک به نظارت و بازرسی پرداخته و در مدیریت و عملیات با ایران کاری مشترک انجام دهد.

این رویکرد ریسک تکثیر سلاح‌های نامتعارف را پایین آورده و پایه محکمی برای گفت‌وگوها در سطحی وسیع‌تر برای رفع عدم توافق‌ها و رسیدن به منافع مشترک را فراهم می‌کند. هر چند که در چنین طرحی ریسک‌های فراوانی وجود دارد. عده‌ای معتقدند که ریسک تکثیر سلاح‌های غیر متعارف افزایش می‌یابد چون این‌گونه همکاری‌ها موجب انتقال دانش و تجربه می‌شود و امکان انجام برنامه‌های پنهانی را تسهیل می‌کند یا آن که حتی احتمال آن وجود دارد ایران تصمیم به ملی‌سازی این کنسرسیوم بگیرد و بعد هم شرکا را از کشورش بیرون کند و به ناظران و بازرسان هم اجازه حضور ندهد.

سازمان بین‌المللی انرژی هسته‌ای نشان داده است که می‌تواند به شکل موثر به نظارت بپردازد بنابراین ریسک پیمان شکنی به شکل چشمگیری کاهش می‌یابد. در ضمن باور داریم که معامله از طریق مذاکره، هزینه‌های بیرون انداختن بازرسان و شرکا را بسیار گزاف خواهد کرد. پیشنهاد می‌کنیم قطعنامه‌ای در شورای امنیت به تصویب برسد که در صورت تخطی ایران، اعضای شورا حق دارند از اقدامات تنبیهی بهره بجویند.

شرایطی که باید با ایران در مورد آنها مذاکره کرد عبارتند از: ۱) ایران از غنی‌سازی اورانیوم با درصد خلوص بالا و فرآوری پولوتونیم منع شود؛ ۲) ایران بندهای الحاقی به پیمان منع گسترش سلاح‌های غیرمتعارف را به اجرا در آورد؛ ۳) ایران برنامه خود را منحصر به تولید رآکتورهای آب سبک کند چون با این کار فرصت تولید مقادیر زیاد پلوتونیم برای سلاح هسته‌ای به طرز چشمگیری کاهش می‌یابد.

با نگاه به سیاست ایالات متحده در برابر ایران در بهترین حالت، نتیجه ممکن این است که ایران از همه انواع غنی‌سازی دست بکشد. بدترین حالت ممکن هم پیگیری یک برنامه ملی در خاک ایران بدون هیچ‌گونه نظارتی از بیرون و بدون هیچ التزامی از سوی ایران در قبال جامعه بین‌المللی است.

متاسفانه امروز پیشنهادهای ما بدترین گزینه‌ها را پیش روی ایرانیان قرار داده است. ما بعد از ۵ سال متقاعد شدیم با گروهی از ایرانیان تحت حمایت سازمان ملل ایالات متحده از طریق دیپلماسی وارد گفت‌وگو شویم تا به این نتیجه برسیم که اگر گفت‌وگوها وضعیت سازنده و مثبتی پیدا کرد در مورد موارد وسیع‌تر دیگر گفت‌وگوها ادامه یابد.

نتایج حاصل از NIE یا همان National Intelligence Estimate درمورد توقف برنامه ساخت سلاح هسته‌ای در عراق فرصت بسیار ارزشمندی برای بهبود روابط بین ایران و آمریکا فراهم آورده، روابطی که سال‌ها است خصمانه و بیگانه ستیزبوده است.

ایالات متحده تنها ملتی است که می‌تواند به تنهایی این رسالت را مستقیما به عهده بگیرد و به پیشرفت‌های لازم دست یابد. پاداش این وظیفه دشوار ثبات بیشتر و قابلیت مدیریت بهتر خاورمیانه خواهد بود.

ویلیام لیورز رییس جمعیت آمریکایی سازمان ملل متحده است، تاماس پیکرینگ معاون سابق امور سیاسی وزیر خارجه ایالات متحده و نایب‌رییس انجمن سازمان ملل ایالات متحده و جیم ولش استادیار و محقق ام‌ای‌تی (موسسه فن‌آوری ماسوچوست) هستند.

منبع: irdiplomacy.ir