چگونه درست بنویسیم (1)
مریم خباز*
از این پس گروه راهنمای روز، دوشنبه‌ها قواعد نگارش فارسی را به زبانی ساده برای خوانندگان شرح می‌دهد. بدون شک پشتیبانی شما از مطالب درج شده رمز بقای ما خواهد بود.

خیلی از ما وقتی شروع به نوشتن می‌کنیم، راندن قلم روی کاغذ و بیان آنچه در ذهنمان است آن قدر برایمان سخت می‌شود که رها کردن کاغذ و قلم نقطه پایانی می‌شود بر تمام سختی‌هایمان.
اما چاره‌ای نیست باید نوشت به خاطر همین بعضی آدم‌ها که سختی نوشتن را به خود هموار می‌کنند، برای این که نوشته‌شان جذاب و به قول خودشان گیرا شود سیلی از کلمات قلمبه و دیرهضم که به سختی در دهان می‌چرخد را روی کاغذ هوار می‌کنند.
حال کاغذ ملغمه‌ای می‌شود از لغات ترکی و عربی با جملاتی آنقدر طولانی و پر کلمه که وقتی به آخرش می‌رسی اولش دیگر یادت نیست.
اما نوشتن هنر است آن هم وقتی می‌خواهی نوشته‌ات دیگران را تحت تاثیر قرار دهد و مهم‌تر از آن درست باشد.
برای درست و زیبا نوشتن باید زیاد خواند و نوشت. باید به لغات فارسی و آیین نگارش وفادار ماند. برای همین از این پس، ما سعی داریم برخی نکته‌های کلیدی برای درست نوشتن را بر صفحه روزنامه‌مان ثبت کنیم و به فارسی زبانان بگوییم که فارسی بگویند و فارسی بنویسند.
یکی از اشتباه‌هایی که ما موقع نوشتن مرتکب می‌شویم در مورد جمع بستن واژه‌ها است.
بعضی وقت‌ها ما کلمه جمع را دوباره جمع می‌بندیم، اما باید بدانیم که جمع در زبان فارسی قواعد کاملی دارد. به این ترتیب وقتی می‌خواهیم اسمی را جمع ببندیم باید نخست بی‌جان یا جاندار بودنش را مشخص کنیم.
در زبان فارسی اسم‌های بی‌جان با «ها» جمع بسته می‌شوند؛ مثل کشورها، برنامه‌ها، قلم‌ها و ... اما اسم‌های جاندار با «ان» جمع می‌شوند؛ مثل کشاورزان، مدیران، ایرانیان و ...
قاعده کلی در مورد ضمیرهای اشاره هم به این ترتیب است به صورتی که ضمیرهای این و آن برای اشاره به نزدیک و دور وقتی صاحب روح باشند با «ان» و وقتی بی‌روح باشند با «ها» جمع بسته می‌شوند.
پس به طور مثال وقتی اشاره ما به چند میز است، نمی‌توانیم بگوییم آنان و زمانی که اشاره‌مان به گروهی از آدم‌ها است نباید بگوییم آنها. در این میان جمع‌های مکسر نیز خدشه‌ زیادی به زبان مادری‌مان وارد کرده است. شاید خیلی‌ها ندانند که جمع مکسر فقط برای واژه‌های عربی که به ناچار در زبانمان ماندگار شده‌اند، کاربرد دارد.
پس اگر ما اسمی فارسی را مکسر جمع ببندیم، کاری اشتباه انجام داده‌ایم. بنابراین واژه‌هایی چون استادان، دفاتر، فرامین، میادین و ... نادرست بوده و بهتر آن است که مفرد این کلمات را با «ها» و «ان» جمع ببندیم.
در این میان جمع بستن اسم‌های لاتین با علامت جمع عربی «ات» نیز اشتباه است. به یاد داشته باشید که «ات» علامت جمع عربی برای اسم‌های مونث است مثل آیه: آیات. پس وقتی این علامت را به طور مثال در کنار واژه تلگراف بگذاریم (تلگرافات) اقدامی اشتباه انجام داده‌ایم. نشانه‌های جمع «جات» و «آلات» را هم ما زیاد به کار می‌بریم، غافل از اینکه صاحبنظران امر نگارش و ویرایش این کار را توصیه نمی‌کنند. به اعتقاد آنها علامت جمع «جات» که علامتی هندی است نباید کنار واژه‌های فارسی قرار بگیرد، همین‌طور علامت جمع «آلات» برای نشان دادن مجموعه‌ای از چند کالا نادرست است و به جای آن باید از «ها» استفاده کرد.
* کارشناس ارشد روزنامه‌نگاری