احوال داروسازها چطور است
تغییر شرایط زندگی نسبت به ده‌ها سال پیش، مصرف دارو در جهان را افزایش داده است.
فرید قدیری
تغییر شرایط زندگی نسبت به ده‌ها سال پیش، مصرف دارو در جهان را افزایش داده است. عکس: مریم علیزاده
پیشرفت بشر در همه علوم و استفاده از ابزارهای جدید در شهرها و کشورها به‌رغم آن که آسایش و راحتی را برای انسان‌ها به ارمغان آورده است، اما بروز انواع بیماری‌های جدید هزینه‌هایی است که باید برای این زندگی راحت پرداخت شود.
در این میان صنعت داروسازی از جمله صنایع استراتژیک و پراهمیت در کشورها به حساب می‌آید؛ به طوری که میزان پیشرفت این صنعت در کشورها می‌تواند در میزان رشد تولید ناخالص و همچنین شاخص توسعه یافتگی موثر و مفید باشد.
بسیاری از بیماری‌هایی که تا همین چند سال پیش، بشر از مقابله با آنها ناتوان بود، امروزه به یمن پیشرفت‌های علمی در صنعت داروسازی به راحتی قابل درمان و حتی پیشگیری شده است.
در کشور ما نیز صنعت داروسازی به مراحل خوبی از پیشرفت رسیده است، به طوری که ۹۶درصد از داروهای مورد نیاز بیماران هم‌اکنون در داخل تولید می‌شود.
دارو از جمله کالاهایی است که نحوه مصرف آن بسیار بسیار مهم است.
امروزه در بسیاری از کشورهای پیشرفته مصرف ویتامین‌ها و مکمل‌های غذایی به عنوان فرآورده‌های ضروری برای حفظ و ارتقای سلامتی رایج شده است.
این در حالی است که در کشور ما هنوز فرهنگ استفاده روزانه و منطقی از این مکمل‌های غذایی و دارویی نهادینه نشده است.
با دکتر عباس کبریایی‌زاده، متخصص برجسته داروساز که بیش از ۱۷ سال سابقه حرفه‌ای در این رشته را پشت سر گذاشته در زمینه تنگناهای صنعت دارو، نحوه تولید و مصرف دارو در کشور و مقایسه آن با نرم جهانی و از همه مهم‌تر ویتامین‌ها و مکمل‌های غذایی گفت‌وگو کرده‌ایم.
دکتر عباس کبریایی‌زاده در سال ۱۳۶۹ با مدرک دکترا در رشته داروسازی از دانشگاه تهران فارغ‌التحصیل شد و در سال ۷۴ نیز با کسب درجه دکترای تخصصی فارماکولوژی، فعالیت خود را در دانشگاه تهران در سمت استادیار دانشگاه و معاون آموزشی و پژوهشی دانشکده داروسازی آغاز کرد.
در سال‌های ۷۷ تا ۸۲ به عنوان مدیرکل دارویی در وزارت بهداشت مشغول به کار بود و در سال‌های ۸۳ تا ۸۶ نیز مدیریت مرکز رشد فن‌آوری فرآورده‌های دارویی دانشگاه علوم پزشکی تهران را بر عهده داشت. وی اکنون مدیر عامل شرکت داروسازی اسوه است. متن گفت‌وگوی ما با وی را در زیر بخوانید:
*جایگاه صنعت دارو در اقتصاد کشور چگونه است؟
بهترین نکته ای که در ارتباط با اقتصاد صنعت دارو می‌توان به آن اشاره کرد، این است که دارو یکی از کالاهای بسیار اساسی و تاثیرگذار در بخش سلامت است و در شاخص‌های توسعه سلامت در کشورها همواره به عنوان یک فاکتور بسیار موثر و تاثیرگذار در رشد و بالندگی و همچنین توسعه یک جامعه تلقی می‌شود.
به دلیل جایگاه و اهمیتی که دارو در سلامت و رفاه اجتماعی دارد و همچنین جایگاهی که دستیابی به دانش تولید دارو در رشد و توسعه کشورها دارد، معمولا کشورهای مختلف در برنامه‌های توسعه‌ای، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی خود، دستیابی به دانش تولید دارو در حیطه‌های مختلف، به خصوص حیطه‌های نوآورانه را به طور جدی مدنظر قرار می‌دهند و ایران هم از این قاعده مستثنی نبوده و نیست. اتفاق بسیار میمون و ارزشمندی که بعد از انقلاب در بخش دارویی رخ داد، این بود که صنعت داروسازی ما در اختیار داروسازان جوان، پرانرژی و فعال قرار گرفت و داروسازان جوان و بعضا پا به سن گذاشته با تجربه، اجازه پیدا کردند که برای تولید دارو در کشور برنامه‌ریزی کنند. این یک فرصت بسیار ارزشمند بود که در ایران اتفاق افتاد و خوشبختانه به خصوص در سال‌های جنگ توانستیم از این فرصت به نحو احسن استفاده بکنیم و امکان تهیه داروهای موردنیاز در داخل فراهم شد.
*صنعت دارو در ایران به لحاظ پیشرفت و تامین نیاز دارویی بیماران در چه وضعیتی قرار دارد؟
تولید دارو و دستیابی به دانش تولید آن پروسه‌ای است که اصطلاحا چند بعدی یا چند فاکتوری است و عوامل تاثیرگذار بیرونی و درونی را باید در فرآیندهای توسعه‌ای آن مدنظر قرار داد. در سال‌های بعد از جنگ انتظار می‌رفت که سیاستگذاران زمینه‌هایی را فراهم بکنند که صنعت داروسازی که فقط نگاه به درون داشت و اصطلاحا یک صنعت درونگرا بود و فقط برای نیازهای داخلی کشور دارو تولید می‌کرد، فرصتی را پیدا بکند که بتواند دیالوگی را با سایر بازارهای منطقه‌ای و بازارهای فرامنطقه‌ای دنبال کند. متاسفانه به دلیل محدودنگری‌ها ، تنگ‌نظری‌ها یا به نظر من محافظه‌کاری بیش از حدی که در سیاست‌گذاری صنعت دارو در آن سال‌ها وجود داشت، این صنعت نتوانست به موازات سایر صنایع بعد از جنگ رشد بسیار محسوس و قابل توجهی داشته باشد. اما از سال‌های ۷۸ به بعد صنایع داروسازی اجازه پیدا کردند فرصتی را برای استفاده از سرمایه‌گذاری‌های داخلی و بیرونی به دست بیاورند و این شرایط فراهم شد تا بتوانند با ارز آزاد و بدون محدودیت‌های ارز حمایتی دولتی توسعه صنعت داروسازی را ایجاد کنند.
*این صنعت تا چه حد توانسته همپای کشورهای صاحب‌نام در زمینه ساخت جدیدترین داروها حرکت کند؟
داروسازی در دنیا از جمله صنایعی است که بالاترین نوآوری را در آن شاهد هستیم. دانش بشر روز به روز نسبت به بدن خویش در حال افزایش است. امروزه با کشف ژنوم انسانی و تهیه نقشه ژنتیکی انسان، مکانیزم بسیاری از بیماری‌ها شناخته شده است.
در چنین وضعیتی طبیعی است که سرمایه‌گذاری در بخش سلامت روند رو به رشدی را در پیش بگیرد.
در این میان مساله‌ای که به نظر می رسد به عنوان یکی از نواقص جدی در سیاست‌گذاری‌های مسوولان مشهود است، غفلت از بازارهای رو به رشد و توسعه است.
امروره تعداد مقاله‌های علمی در حوزه سلامت بالاترین ضریب رشد را نسبت به سایر علوم دارد و این به این دلیل است که دانش بشر نسبت به خویش رو به افزایش است و نیاز به ارائه خدمات جدید و ارائه محصولات جدیدی که می توانند در سلامت به کار گرفته شوند بیشتر احساس می‌شود و طبیعی است که سرمایه‌گذاران، سرمایه‌های خود را به این بخش سوق دهند. متوسط ثبت و معرفی مولکول‌های جدید به خصوص در ۱۰سال اخیر نسبت به ۱۰سال قبل رشد محسوسی را تجربه می کند وامروز شاهدیم بیماری‌هایی که تا ۱۰ الی ۲۰سال قبل لاعلاج بودند، امیدهای بسیار زیادی برای درمان آنها فراهم شده است. تکنولوژی‌های جدیدی وارد داروسازی شده اند و مرزهای منحصری که سال‌ها پیش روی داروسازان بود، شکسته شده است.
*اگر پتانسیل وجود دارد پس چرا به جایگاه حقیقی دست نیافته‌ایم؟
متاسفانه در سال‌های اخیر شاهدیم که توجه به سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی برای توسعه و دانش‌های نوین در حد ظرفیت‌های موجود در کشور نیست. دقت کنید! ممکن است اگر بخواهیم گزارش بدهیم بگوییم هنوز نسبت به بعضی از کشورها جلو هستیم؛ اما ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های موجود در کشور خیلی خیلی بالاتر از این است.
متاسفانه هنوز شاهد هستیم مقرراتی که بر ایجاد بنگاه‌های صنعتی در کشور حاکم است، مقررات کاملا یکنواختی است، به طوری که فرمول ایجاد یک شرکت تولیدی مثلا پارچه یا شرکت تولیدی بلبرینگ با مقررات ایجاد شرکت داروسازی برابر است. کشورهایی که توانسته‌اند در زمینه‌های آی‌تی، بایو و نانو که امروز به عنوان رشته‌های «های‌تک» در دنیا مطرح هستند تحرک جدی داشته باشند مثل چین و کشورهای اروپایی و هند، کشورهایی هستند که برای ایجاد بنگاه‌های صنعتی در این زمینه‌ها، مقرراتی ویژه اعمال کرده‌اند. از جمله ایجاد پارک‌های علمی فن‌آوری ویژه، شهرک‌های صنعتی ویژه، نظام بانکی کشور و هدایت کردن به اینکه ایجاد این بنگاه‌ها را تقویت کنند.
متاسفانه می‌بینیم به‌رغم اینکه بیش از ۶سال از تصویب سند ملی زیست فن‌آوری در هیات دولت می‌گذرد، امروزاین سند مغفول مانده و زمین مانده، در حالی‌که باید از آن استفاده کنیم. سندی که می‌توانست و می‌تواند جهش علمی و فن‌آوری را در بخش بایو برای ما ایجاد کند. اگر بخواهیم تحرک جدی را در ایجاد صنایع نوآور داشته باشیم باید تفکرات نظام بانکی، نظام صنعتی و نظام سرمایه‌گذاری و نظام مالیاتی را تغییر بدهیم.
اگر می‌خواهیم در حوزه‌های نوآورانه تحول صنعتی اتفاق بیفتد، به طور خاص دولت باید در زمینه سیاست‌های توسعه شهرک‌های صنعتی ویژه در حیطه‌های نو، تسهیلات بانکی، مقررات بازرگانی، مقررات مالیاتی و مقررات گمرکی، بازنگری‌های جدی بکند.
مساله دیگری که سرعت حرکت چرخ صنعتی به خصوص صنایع «های تک» همچون داروسازی را کند کرد، بی‌توجهی نظام بانکی به اختصاص وام و تسهیلات به بخش‌های تولیدی است.
متاسفانه بخش زیادی از منابع مالی بانک‌ها به تجارت اختصاص می‌یابد. بانک‌ها برای آنکه ریسک سرمایه‌گذاری در فعالیت‌های تجاری به مراتب کمتر از بخش‌های تولیدی است تمایل دارند پول‌هایشان را به تجارت تزریق کنند.
بیش از ۹۰ یا ۹۵درصد نظام بانکی ما در اختیار دولت است. پس چگونه ممکن است ۹۵درصد نظام بانکی کشور دست دولت باشد، اما تسهیلاتش به سمت تجارت برود؟ بعد ما انتظار داشته باشیم که توسعه صنعتی اتفاق بیافتد.
*یارانه‌ای که دولت در سال بابت دارو می‌پردازد چقدر است؟ آیا احتمال دارد سال آینده این یارانه کاهش پیدا کند؟
در مورد بخش اول سوالتان اطلاع دارم اما در این قسمت لازم نمی‌دانم به آن اشاره کنم. اما در مورد کاهش یارانه، این طور نیست. دولت نمی‌تواند بابت دارو یارانه ندهد. به دلیل اینکه بعضی از داروهای بیماران خاص آنقدر گران است که اصلا برای بیماران غیرقابل تهیه است. به همین دلیل دولت ناچار است یارانه بدهد.
*کارخانه‌های داروسازی جزو معدود صنایعی هستند که سیاست‌گذاری‌های مربوط به آن از طریق دو وزارتخانه انجام می‌گیرد، وزارت صنایع و وزارت بهداشت، تا چه حد در سیاست‌گذاری‌های صنعت دارو موثر و کارآمد بوده‌اند؟
در همه کشورها امور سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی، نظارت و کنترل کارخانه‌های داروسازی بین دو وزارت صنایع و بهداشت تقسیم شده است.
اما مهم هماهنگی بین دو وزارتخانه است.
در کشور ما وزارت صنایع واقعا با صنعت داروسازی کاری ندارد.
*منظورتان چیست؟
منظورم این است که نه مزاحمتی ایجاد می‌کند و نه کمکی. در حالی که باید سیاست‌های پویا و فعالی را از طرف وزارت صنایع شاهد باشیم.
*حجم تجارت جهانی دارو چقدر است؟
حجم تجارت دارو در دنیا سال گذشته به حدود ۷۰۰میلیارد دلار رسید. بازار دارویی ایران از این رقم سهم حدود ۲میلیارد دلاری را به خود اختصاص داده است.
در حالی که اگر مصرف دارو در کشور ما بر پایه سهم از جمعیت جهان تعریف شود، باید در سال حدود ۷میلیارد دلار دارو مصرف کنیم.به عبارتی اگر یک درصد جمعیت دنیا را داریم پتانسیل بازار دارویی ما حدود ۷ میلیارد دلار است .
*پس مصرف دارو در کشور ما پایین است؟
نه اینطور نیست. پایین بودن ارزش ریالی مصرف دارو در ایران به دو دلیل قیمت‌های کنترل شده دارو و همچنین کنترل فهرست دارویی در کشور است.اگر تاثیر این نسبت کنترل قیمت را هم لحاظ کنیم هنوز بازار دارویی ایران شرایط رشد تا دو برابر شدن را دارا است. در بعضی زمینه‌ها مثل ویتامین‌ها و مکمل‌های غذایی به اندازه کافی سرمایه گذاری نشده است، اما در مقابل و در بعضی دیگر مثل آنتی‌بیوتیک‌ها هم سرمایه گذاری زیادی کرده ایم و هم زیاد مصرف می‌کنیم.
*چند کارخانه داروسازی در کشور داریم و چند درصد نیاز دارویی کشور را تامین می‌کنند؟
حدود ۷۰ کارخانه داروسازی در ایران فعال است که بیش از ۹۵درصد نیاز کمی کشور را تامین می‌کنند.
آن ۵درصد باقی مانده هم داروهای بسیار گران‌قیمتی هستند که سهم آنها به عنوان داروی وارداتی از نظر ریالی نزدیک به ۳۸درصد ارزش بازار دارویی ایران می‌شود که این همان نکته‌ای است که تاکید کردم لازم است در حوزه‌های‌تک «High Tech» توجه ویژه‌ای به آن داشته باشیم.
آماری که در دنیا برای رشد دارو وجود دارد نشان می‌دهد که در سال‌های گذشته به دلیل نوآوری‌هایی که در دنیا شده و محصولات جدیدی که ارائه شده روز به روز سهم صنایع داروسازی ایران از نظر ارزش سهم بازار داخلی کاهش پیدا کرده به‌رغم اینکه از نظر کمی رشد بیشتری داشتیم و سهم داروهای وارداتی رو به رشد است که این خود گواه ضرورت توجه به سرمایه گذاری در حیطه‌های نو است .
*قاچاق دارو به کشور گویا افزایش پیدا کرده است. این طور نیست؟
نه، اتفاقا قاچاق دارو کمتر هم شده است.
*چرا؟
به دلیل اینکه وزارتخانه بالاخره مجوز واردات را راحت‌تر صادر می‌کند و انگیزه قاچاق کمتر شده است. عمدتا داروهایی که قاچاق می‌شوند یا غیرمجاز هستند و یا آنهایی هستند که استاندارد ندارند. در واقع در داروخانه‌ها معضل جدی با قاچاق نداریم.
*آقای دکتر چرا برخی از پزشکان داروهای خارجی برای بیمار تجویز می‌کنند؟ در حالی که مشابه آن در داخل تولید می‌شود؟
اصلا اینطور نیست. شاید در مواردی خاص داروی خارجی تجویز می‌شود. به نظر من غالب جامعه پزشکی ما به صنعت داروسازی کشور اعتماد دارد و این اعتماد را در عمل هم نشان داده است .
*در تولید دارویی احتمال وجود دارد که کیفیت در حد استاندارد رعایت نشود؟
هرگز، در کارخانه‌های داروسازی به هیچ‌وجه امکان تولید داروی بی‌کیفیت و غیراستاندارد وجود ندارد. هر شرکت داروسازی برای تولید دارو قبل از هر کاری ابتدا باید منابع تامین مواد اولیه را در وزارت بهداشت ثبت کند. در مرحله بعد تک‌تک مواد اولیه در آزمایشگاه کنترل کیفیت کارخانه و بعد از آن در آزمایشگاه وزارت بهداشت تست و آزمون می‌شوند. به طور کلی در تمام کارخانه‌های داروسازی دو نفر مسوول آزمایشگاه و مسوول فنی وجود دارد که اگر این دو نفر دارو را تایید نکنند اصلا آن دارو اجازه فروش ندارد.
*ویتامین‌ها و مکمل‌های غذایی داروهایی هستند که در بسیاری از کشورها از آنها به عنوان داروی پیشگیری از بروز بیماری و تقویت‌کننده استفاده می‌شود. مصرف این مکمل‌ها در کشور ما چگونه است؟
متاسفانه یکی از ایرادهای اساسی کوتاهی‌هایی است که در این بخش صورت گرفته است. در کشور ما همچون سایر کشورها میانگین سن در حال افزایش است. متناسب با رشد سن، نیاز به مکمل‌ها هم افزایش می‌یابد. اما متاسفانه بازار دارویی ایران بازاری است که مکمل‌ها در آن سهم زیادی ندارند. مکمل‌های غذایی عبارت است از کلیه ترکیباتی که حاوی انواع املاح و ویتامین‌های ضروری برای بدن است. املاح ضروری عبارتند از: روی، سلینوم، آهن و منیزیم و .... مثلا برای سیستم خون‌ساز، آهن نیاز داریم، برای سیستم غضروف و رشد مو، روی نیاز داریم و همین‌طور برای افزایش هوشیاری و حافظه، سلینوم نیز یک آنتی‌اکسیدان خیلی قوی است که برای تقویت سیستم ایمنی نیاز است و بکار می‌رود.
ویتامین‌ها هم به طور کلی به دو دسته ویتامین‌های محلول در چربی و محلول در آب طبقه‌بندی می‌شوند و عمدتا این ویتامین‌ها آنتی‌آکسیدان‌های خیلی قوی هستد. وقتی که در جامعه‌ای با آلودگی بالا که شهرها عمدتا در این طبقه‌بندی قرار می‌گیرند، قرار داریم یا رژیم‌های غذایی ما، به گونه‌ای است که افراد را بیشتر در معرض تهدید اکسیداسیون قرار می‌دهد و نیاز به عوامل آنتی‌اکسیدان هم افزایش پیدا می‌کند. مکمل‌های ویتامینه و املاح عمدتا ترکیباتی هستند که هم نیازهای ضروری بدن را تامین می‌کنند و هم بدن را در برابر آسیب‌های ناشی از اکسیداسیون محافظت می‌کند. به نظر من از ضرورتهای جامعه‌ای مانند ایران سرمایه گذاری در این بخش است‌که باید به‌طور جدی مورد توجه قرار گیرد.
ارسال نظر