آن چه شما خواسته‌اید

کاظم برآبادی

پیشرفت‌های دانش معماری جهان قابل پیش‌بینی برای ما نیست؛ معماری با سرعتی بیش از سایر علوم می‌تازد تا با بهره‌گیری از تکنولوژی‌های جدید زمینه را برای زندگی بهتر در دنیای کاملا مدرن شده عصر حاضر آماده کند. معماران در تلاش خود برای تبدیل ایده‌های ذهنی‌شان به عمل، از هیچ تلاشی فروگذار نیستند. چراغ آتلیه‌ها در طول شبانه‌روز روشن است و پیران عرصه معماری در کنار دانشجویان مبتدی نوآوری را با تجربه در هم می‌آمیزند تا بشر بیش از پیش به زندگی در مکان مصنوع دلبسته شود. دیگر زمانه ساختمان‌های افقی تمام شده است و اگر روزگاری ویلاسازی دلمشغولی انسان به شمار می‌آمد، نیاز جهانی امروز، معماران را به سمت ساختمان‌های عمودی می‌کشاند. معماران امروز در دفاتر بزرگ خود نشسته‌اند و منتظر تا از طریق اینترنت، کارفرمایی آنها را به طراحی جدیدی فراخواند. آن جا که جنگ معمار و مشکلات آغاز می‌شود موانع پیش رو می‌آیند و تنها او است که باید از دل تمامی محدودیت‌ها برای خود عرصه‌ای بیابد تا در آن به بیان ایده‌های راهگشای خود همت گمارد.

محیط زیست و معماری سبز

از سوی دیگر، جهانی که در جزئی‌ترین افعال خود، تکنولوژی را به خدمت گرفته می‌رود تا محیط‌زیست را در آلودگی‌های گوناگون حاصل از تجمع کارخانه‌ها و تولیدی‌ها و خدماتی‌ها فروبلعد. دانش‌های مختلف جهانی از پنجاه سال پیش بر آنند تا در کنار اکتشافات جدید علمی به راه‌حل‌هایی برای کاهش آلودگی، کاهش مصرف انرژی و در نهایت پایین آوردن سوخت‌و‌ساز منابع طبیعی بپردازند. معماری نیز از این قاعده مستثنی نیست و بلکه بیش از علومی چون پزشکی و گیتاشناسی در پی آشتی با محیط زیست است.

دنیای‌امروز در قالب دانش معماری سبز و معماری محیط‌زیست در پی کشف دوباره مقوله محیط‌زیست در قالب بناها و ساختمان‌هاست و در این زمینه کشورهای مختلف دست به فعالیت‌های متنوعی زده‌اند. با این حساب نباید تعجب کنید که جزیره دبی نیز بی‌کار ننشسته و با تمام توان در پی آن است که تا چند سال آینده نمونه‌ای از این نوع معماری را در خود داشته باشد.

مهندس الهام علوی‌زاده در سایت آرونا به نمونه‌ای از این برج‌ها اشاره کرده که تمامی انرژی خودش را تامین می‌کند. وی می‌نویسد: «این برج که قرار است در دبی ساخته شود، برج انرژی نام دارد و تمام انرژی خود را تامین خواهد کرد. یک توربین بادی بسیار عظیم در بام برج قرار دارد و به موازات آن سلول‌های فتوولیتک قرار گرفته‌اند. شکل سیلندری این برج به منظور ایجاد کمترین سطح ممکن در مقابل نور خورشید است».

یک محافظ خورشیدی از کف تا سقف، ۶۰ درجه از نمای دایره‌ای بنا را در مقابل تابش بسیار شدید آفتاب محافظت می‌کند. نور تابیده بر سایر بخش‌های نما توسط پوشش معدنی پنجره‌ها تعدیل می‌شود.

سنت ایرانی در دست بیگانه‌ها

دبی شهر گرما است، شهری که دما در بعضی از روزهای آن بیش از ۵۰ درجه سانتیگراد گزارش شده است و اگر این گرما به عنوان محدودیت به حساب بیاید، راهکار آن می‌تواند اسباب بالارفتن ظرفیت طراحی ساختمان انرژی را بالا ببرد. برای مقابله با گرما، طراحان پروژه از دو راهبرد بهره برده‌اند. نخست در پوشش بنا و جنس پنجره‌ها است: نمای این برج از یک نوع محصول جدید شیشه وکیوم ساخته خواهد شد که در سال ۲۰۰۸ وارد بازار می‌شود. پنجره‌های با‌کیفیت بالا دارای محافظ‌هایی برای جلوگیری از ورود گرمای بیرون هستند، چیزی که در منطقه‌ای با دمای ۵۰‌درجه سلسیوس در تابستان ضروری است. این پنجره‌های دارای شیشه وکیوم، دوسوم کمتر از شیشه‌های معمولی امروزی حرارت را از خود عبور می‌دهند.

اما راهکار دیگر طراحان برای مقابله با گرما در طراحی سازه مطرح می‌شود. آن‌ها با بهره‌گیری از نوع معماری ایران در یزد بهره گرفته‌اند. بله! همان بادگیرهای خودمان. صدها سال پیش در اکثر مناطق حاره‌ای ایران از بادگیر در سقف‌ها استفاده می‌شده که این تکنولوژی بعدها به مناطق عرب‌نشین غرب ایران مانند، عراق، کویت و بحرین وارد شده و هم اینک قرار است، در برج انرژی بازآفرینی شود. نمونه‌های عربی بادگیرها در ساختمان‌های سنتی کشورهای همسایه در‌حال‌حاضر به علت تهویه طبیعی مورد توجه و علاقه خاص توریست‌ها هستند. هوای خنک از بازشوهای بالای بادگیر وارد می‌شود و به علت سنگینی به سمت پایین حرکت می‌کند و هوای گرم سبک را به بالا می‌راند و به این ترتیب تهویه مطبوعی در فضاهای داخلی بنا انجام می‌گیرد و دما برخلاف گرمای شدید محیط بیرون متعادل می‌شود. علوی‌زاده در بخش دیگری از نوشتارش در معرفی برج انرژی می‌نویسد: «در این برج نیز از عملکردی مشابه بادگیر استفاده شده است. فشار منفی ایجاد شده توسط بادشکن‌ها در طول برج، هوای مصرف شده را از درون اتاق‌ها از طریق درزهای هوا به بیرون نمای ساختمان می‌کشد. همزمان هوای تازه از طریق سیستم داکت وارد فضا می‌شود. آب دریا نیز برای خنکی بیشتر مورد استفاده قرار خواهد گرفت. سه برج خنک کن کمک می‌کنند تا دما به ۱۸ درجه سیلسیوس برسد. داکت‌های شفاف هوای تازه را وارد آتریوم‌ها و از آنجا به کریدورها و دفاتر اداری می‌کنند».

طراحان قصد دارند از طناب‌های فلزی برای آویزان کردن باغچه‌های معلق استفاده کنند. همزمان با این کارها، سیستم خنک‌‌ساز زیرزمینی، آب را خنک کرده و از طریق لوله‌های تعبیه شده در کف‌ها به طبقات می‌فرستد.

دور افتاده از قطار

دبی همراه با شهرهای بزرگ دنیا چون شیکاگو، نیویورک و پاریس در تلاش است تا برجی دوست‌دار محیط‌زیست بسازد و جالب این‌جا است که اکثر الگوهای چنین طرح‌های از شرق آمده است. حالا سوال این‌جا است که در بحران ساخت‌و‌ساز کشور، جایی که «اوستا حسن» یک تنه وظایف مهندس معمار و مهندس عمران و مهندس جوش و خلاصه مهندس طراح را به عهده می‌گیرد و بحران مسکن همچنان به عنوان اولین دغدغه هر خانوار ایرانی مطرح است، تا چه زمانی باید از این قافله عقب بمانیم؟ اگر امروز تمام جهان در پی اکتشافات جدید در زمینه‌های مختلف توجه به محیط‌زیست دارد و ما در بنگاه‌ها و بانک‌ها به دنبال ۴۰‌متر سقف بالای سر، پاسخگوی این تفاوت کیست و در کجا است؟

دبی یک شهر آرمانی نیست، حتی در اندازه‌های کوچک شهر مساعدی برای زندگی به حساب نمی‌آید، اما با تمام توان خود به دنبال این است که به موزه‌ای کوچک از «آنچه شما خواسته‌اید» بدل شود و ما به عنوان همسایه این شهر ساحلی باید برای جلوگیری از سرمایه‌های معنوی و مادی خود هم که شده فکری به حال این فاصله بکنیم و لااقل در زمینه دانش و اطلاعات پیشرو باشیم به امید روزی که بتوانیم در همین سرزمین ایده‌هایمان را به عمل بدل کنیم.