رای‌گیری الکترونیک

فرهاد وکیلیان - سیاوش قدمی‌مقدم

سیستم‌های رای‌گیری الکترونیک از سال ۱۹۶۰میلادی تاکنون در حال استفاده می‌باشد. استفاده از این سیستم‌ها جهت کاهش یا حذف نقش انسان در چرخه احراز هویت رای‌دهنده و شمارش آرا در بالا بردن سلامت انتخابات حایز اهمیت است. از طرفی واژه رای‌گیری الکترونیک شامل انواع مختلفی از رای‌گیری است و می‌تواند در مواردی چون احراز هویت رای‌دهنده، ثبت، جمع‌آوری و شمارش آن ایفای نقش نماید.

در این مقاله به بررسی انواع روش‌های رای‌گیری الکترونیک، موانع و محاسن این روش‌ها می‌پردازیم.

روش‌های پیشرفته و امروزی رای‌گیری الکترونیک نه تنها باعث بهبود سلامت انتخابات می‌شود، بلکه عامل پیدایش امکانات جدیدی چون ثبت زودهنگام رای و ثبت از طریق پست الکترونیک در این عرصه می‌باشد. ثبت زودهنگام، روشی نوین است که به رای‌دهندگانی که در روز انتخابات امکان حضور در محل رای‌گیری را ندارند، امتیاز رای‌دهی را اعطا می‌کند.

در ادامه به روش‌های معمول رای‌گیری الکترونیک خواهیم پرداخت.

۱ - سیستم رای‌گیری الکترونیک مبتنی‌بر کاغذ:

در سیستم‌های مبتنی‌بر کاغذ فرد واجد شرایط رای خود را بر روی یک کاغذ و در محل رای‌گیری ثبت می‌کند و پس از اتمام زمان رای‌گیری، برگه‌های رای توسط یک دستگاه الکترونیکی خوانده شده و شمارش می‌شوند. در این روش برگه رای یا به صورت پانچ کارت بوده که کاربر باید محل تعبیه‌شده را پانچ کند یا به صورت چندگزینه‌ای می‌باشد که کاربر باید گزینه موردنظر خود را علامت بزند. به عنوان مثال ۷/۳۷درصد از رای‌‌دهندگان در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا در سال ۱۹۹۶ از روش پانچ‌کارت استفاده نمودند. هرچند در این روش فقط شمارش آرای حوزه‌ها به صورت الکترونیکی صورت می‌گیرد، لکن جمع‌آوری آرای تمامی حوزه‌ها و شمارش نهایی توسط روش‌های غیره مکانیزه انجام خواهد شد. در این روش‌ها همچنین احراز هویت بر اساس اوراق شناسایی رای‌دهندگان صورت می‌گیرد.

۲ - سیستم رای‌گیری الکترونیک مبتنی‌بر دستگاه ثبت مستقیم رای:

در این روش دستگاهی الکترونیکی یا الکترومکانیکی به وسیله صفحه نمایشی که به این منظور تعبیه شده، لیستی از گزینه‌ها را در اختیار کاربر قرار می‌دهد و کاربر باید گزینه موردنظر خود را با فشردن دکمه یا صفحه نمایش لمسی انتخاب نماید. سپس دستگاه رکورد موردنظر را در حافظه خود ذخیره می‌کند. پس از اتمام زمان رای‌گیری، دستگاه ثبت مستقیم رای گزارشی از تعداد آرای ثبت‌شده در حافظه دستگاه و نحوه پراکندگی آنها را چاپ می‌کند و شمارش کل آرا غیرمکانیزه خواهد بود. برای مثال ۹/۲۸درصد از رای‌دهندگان در انتخابات سال ۲۰۰۴ آمریکا از دستگاه‌های ثبت مستقیم رای استفاده کردند. در این روش نیز احراز هویت براساس اوراق شناسایی رای‌دهندگان صورت می‌گیرد.

لازم به ذکر است که می‌توان با تکنیک‌های امنیتی سخت‌افزاری دستگاه‌های فوق را ایمن ساخت.

۳ - سیستم رای‌گیری الکترونیک مبتنی‌بر شبکه‌های عمومی یا اینترنت:

در روش مبتنی‌بر شبکه‌های عمومی از دستگاه‌های ثبت مستقیم رای با قابلیت انتقال اطلاعات استفاده می‌شود. در برخی دستگاه‌ها امکان ارسال تک‌تک آرا یا گزارش نهایی از نحوه پراکندگی آنها از طریق خط تلفن یا اینترنت به مرکز جمع‌آوری و شمارش آرا وجود دارد و شمارش کل آرا نیز مکانیزه خواهد بود.

در روش مبتنی‌بر شبکه اینترنت، رای‌گیری می‌تواند به شیوه سنتی در محل‌های مخصوص رای‌گیری برگزار شود یا کاربر می‌تواند از طریق هر رایانه با قابلیت اتصال به شبکه اینترنت رای خود را ثبت کند.

سیستم رای‌گیری الکترونیک مبتنی‌بر شبکه اینترنت در بسیاری از جوامع مدرن در حال استفاده است و در کشورهای سوییس، انگلستان، ایرلند، آمریکا و استونی دارای کاربرد گسترده‌ای می‌باشد. در کشور سوییس، رای‌دهندگان کلمه عبور مخصوصی را از طریق سیستم پست جهت هر بار رای‌گیری دریافت می‌کنند. در کشور استونی، تمامی شهروندان دارای کارت شناسایی هوشمند هستند که به کمک آن می‌توانند در هر کجای جهان و فقط به کمک یک رایانه متصل به شبکه اینترنت، کارت شناسایی هوشمند، رمز آن و یک دستگاه کارت‌خوان در انتخابات شرکت کنند. البته این روش فعلا فقط برای ثبت زودهنگام رای قابل‌استفاده بوده و در روز رای‌گیری شهروندان برای ثبت رای خود باید به مراکز رای‌گیری مراجعه کنند. در این روش احراز هویت کاربران علاوه‌بر ثبت رای، جمع‌آوری آرا و شمارش آن مکانیزه خواهد بود.

سخن آخر:

امروزه با توجه به بسترهای موجود در کشور ایران استفاده از روش‌های فوق با برنامه‌ریزی و کارشناسی و نیاز سنجی صحیح آن دور از انتظار نمی‌باشد و پتانسیل فعلی می‌تواند هر یک یا تمامی مواردی چون احراز هویت رای‌دهنده، ثبت‌ رای، جمع‌آوری آرا و نیز شمارش آن را آسان‌تر، کم‌هزینه‌تر و مطمئن‌تر کند.

به کارگیری این تکنولوژی در هر یک از مراحل رای‌گیری تاثیر غیرقابل‌انکاری در سهولت برگزاری انتخابات و افزایش سلامت آن دارد. از سویی شفاف‌سازی عملکرد دستگاه‌های الکترونیک و نرم‌افزارهای مربوطه می‌تواند در اعتمادسازی و افزایش استقبال عموم و متخصصان از این تکنولوژی نقش موثری ایفا کند؛ زیرا با به‌کارگیری آن، نقش ناظرین در انتخابات ناچیز و در نتیجه خطاهای انسانی به حداقل خود خواهد رسید و به جای آن امنیت و سلامت انتخابات فقط منوط به عملکرد صحیح دستگاه‌های الکترونیک و نرم‌افزارهای مربوطه خواهد بود.