اقتصاد کوبای پس از فیدل

آنچه که کاستروی دوم باید در حال حاضر بداند

مترجم: محبوبه رمضانی

فیدل کاسترو چهره‌ای انقلابی بود و حالا میراث سنگینی را بر جای می‌گذارد. کوبا با وجود موفقیت در بخش آموزش، در بحران عمیق اقتصادی فرو رفته است، نیروهای متخصص گروه گروه این جزیره را ترک می‌کنند و این موضوع از ناحیه دولت دوست و برادر ونزوئلای سوسیالیستی به یک ناراحتی جدید تبدیل شده است. روزنامه هامبورگ: تابلوهای بزرگ یا دعوت همگانی به «صرفه‌جویی در مصرف انرژی» در هیچ کجا از نظرها دور نیست. در شاهراه‌های اصلی از هاوانا تا تانزاس، رنگ‌ها کمی رنگ و رو رفته‌تر هستند ولی اقدامات در کوبا از هر جای دیگر به روزتر است. اتوبوس‌های شهری و میان شهری و همین‌طور لوکوموتیوهای جدید «ساخت چین» باید بیلان انرژی این جزیره را به طور محسوسی بهتر کنند. به علاوه وسایل خانگی پرمصرف هم با حکومت به مبارزه برخاسته‌اند.

براساس برنامه‌ریزی فیدل کاسترو یک انقلاب علیه وسایل پرانرژی برپا می‌شود.

با این هدف که هزینه‌های انرژی جزیره را به سرعت کاهش دهد. به طوری که سرمایه‌گذاری‌های اولیه این برنامه، پس‌انداز را به سرعت و به زودی محقق کند، همان‌طور که انقلابی سالخورده و پیر کوبا در سال ۲۰۰۴ اعلام کرد.

کوبا؛ شکست اقتصاد

جای بحث است که آیا اجرای این برنامه‌ها آغاز شده است. آنچه مسلم است این است که انقلاب انرژی آخرین و بزرگ‌ترین رویای اقتصادی فرمانده جف بود. رویایی که حداقل برای شرکت‌های آلمانی با صرفه بود چون در نوسازی نیروگاه‌ها و توربین‌ها می‌شد روی آنها هم حساب کرد.

در آینده مراودات تجاری می‌توانند تنگاتنگ شوند، زیرا در استفاده انرژی‌های نوساخته در بخش فن‌آوری پزشکی، بیوتکنولوژی یا تامین آب و فاضلاب توجهات بسیار شده است.

دستاورد همیشگی فرمانده کوبا این است که کوبا مورد توجه همه دنیا است.

آموزش انقلابی

فیدل کاسترو شخصیت بزرگ کوبا بود که بعد از پیروزی انقلاب در ژانویه سال ۱۹۵۹ روش‌های آموزش موثر را اعمال کرد. سوادآموزی در شهر و روستا پایه ساخت جامعه علمی را ارائه داد. رییس‌جمهوری سابق هنوز تا به امروز به آن افتخار می‌کند. فیدل کاسترو حتی در نامه کناره‌گیری‌اش از قدرت که در روزنامه صبح گران ما که متعلق به حزب اوست و در سه‌شنبه گذشته منتشر شد نتوانست به آن اشاره نکند که هر کوبایی به طور متوسط ۱۲کلاس مدرسه را گذرانده است. بنابراین فرمانده کاسترو یک ملت دیپلمه را تربیت کرده است و جزیره خود را به پایگاه علمی و تحقیقاتی تبدیل ساخته است.

این روش او در سال‌های گذشته با صرفه بوده است و در آینده هم می‌تواند باز هم با صرفه‌تر باشد. کوبا در بعضی زمینه‌های تحقیقات بیوتکنولوژی و داروسازی در ردیف اول قرار دارد.

محققان در غرب‌هاوانا مشغول تهیه واکسن ضدایدز، جذام و وبا هستند. اولین مجموعه ضد بیماری‌های سرطان هم به تازگی برای بازار آماده شده است.

یکی از این مواد واکسنی به نام اساگ ۱۰۱، از پیشرفت سلول‌های سرطانی در ناحیه مغز، گردن و گلو جلوگیری می‌کند. یک شرکت آلمانی به نام انکوسانیز ازودل هامبورگ جواز استفاده از آن را برای ۴۶ کشور کسب کرده است. در‌حال‌حاضر این دارو آزمایش کلینیکی را در آلمان می‌گذراند. فردنیاد باخ، ریاست انکو سانیز مطمئن است که اساگ ۱۰۱ به زودی مجاز خواهد شد.

اینها فقط مثال‌هایی از موفقیت‌های زیاد کوبا در بخش بیوتکنولوژی است.

کوبایی‌ها داروهای دیگری را هم در برنامه دارند، همان‌گونه که در کنفرانس‌های بین‌المللی در رشته پزشکی اعلام کرده‌اند. ولی در هر حال مشکل بهره‌برداری از آنها را دارند.

صنعت اصلی اقتصاد

یک مشکل دیگر همه متخصصان اهل هاوانا این است که نمی‌توانند در برابر وسوسه‌های غرب مقاومت کند.

مهاجرت دانشمندان از آزمایشگاه‌های بسیار مجهز هاوانا یک مساله همیشگی است، متخصصان برجسته کوبایی در سانفرانسیسکو، پاریس یا لندن دستمزدهای خیلی بهتری را دریافت می‌کنند. به دلیل ناامنی همیشگی در کوبا چشم‌انداز درآمد بهتر در غرب دقیقا وسوسه‌انگیز است. البته محققان انقلاب از امتیازهای خاصی مانند اولویت ارزی، خانه‌های خوب و ادامه تحصیلات در خارج از کشور برخوردار می‌شوند. ولی شرایط کلی زندگی در جزیره خیلی خوب نیست. حتی کمبود ساده‌ترین مایحتاج زندگی روزمره دائما احساس می‌شود.

در کوبا بیشتر کنترل و کمتر تولید می‌شود. فیدل کاسترو موفق نشد موفقیت‌های سیاست‌های موفق و انکارناپذیر آموزشی را به محرک اقتصادی تبدیل کند. تاکنون برای «انقلاب بیوتکنولوژی» که از سال ۱۹۸۱ آغاز شده است سالانه بیشتر از نیم‌میلیارد دلار صرف نشده است. در مقایسه با هزینه‌های شرکت‌های بیوتکنولوژی آمریکایی که فقط آن مبلغ پول توجیبی به حساب می‌آید.

چشم‌ها بسته و جلو برویم

در بخش‌های دیگر اقتصاد کوبا هم این بیلان‌ها دروغی بیش نیست. به عنوان مثال، کشاورزی شکست خورده است. روزنامه «گران ما» متعلق به حزب اعلام کرد: صرفا در سال گذشته باید کوبا ۷/۱میلیارد دلار برای واردات مواد غذایی پرداخت می‌کرد. این یعنی یک کارنامه فقر. سرانجام کشور در سال ۲۰۰۲ به دستور فرمانده تولید شکر را تقلیل داد، برای اینکه مواد غذایی بیشتری را تولید کند.

حتی کارشناسان کشاورزی کوبا پذیرفته‌اند که این عمل نتیجه‌ای جز به زمین خوردن ندارد.

اغلب روند تصمیم‌گیری‌های مبالغه‌آمیز بوروکراسی مرکزی و روند طرح و برنامه‌‌ها عامل اصلی این مشکلات هستند.

در عین حال، دستمزدها با هزینه‌های زندگی نمی‌توانند هماهنگ باشند. براساس توضیحات یکی از کارشناسان کوبایی به نام کارملو میسالاگو از دانشگاه پتیسبورگ آمریکا، ۷۶درصد از قدرت خرید پزوی کوبا از سال ۱۹۸۹ کاهش یافته است. بوروکرات‌های دولتی اقتصاد را امر و نهی می‌کنند. چنین سیاست «چشم‌ها بسته و جلو برویم» به خصوص در کشاورزی یعنی همان جایی که پیرامون موضوع اصلی اصلاحات ارضی است، مصیبت‌بارتر است. آرموند و نووا از مرکز تحقیقات اقتصاد کوبا(CEEC) مساله را این‌گونه مطرح می‌کنند.

«چرا باید در زمینی سرمایه‌گذاری کنم که به من تعلق ندارد؟»

فیدل کاسترو چشم‌اندازی روشن را برای جوانان سرزمین نمی‌تواند نشان دهد. اقتصاد توسط بوروکرات‌های دولتی بیشتر امر و نهی می‌شود. بعد از سقوط اقتصاد شکر کشور می‌خواست بخش‌های تولیدی جدیدی را ایجاد کند ولی این پروژه‌ حتی به طور ناچیز هم موفق نشده است. حالا رائول برادر کوچکتر کاستروها باید این درشکه را از گل بیرون بیاورد.

جانشین رییس‌جمهوری سابق اصلا واهمه‌ای ندارد از اینکه درباره مسائل و مشکلات خانگی بحث کند. به علاوه وابستگی به دولت دوست و برادر ونزوئلا که کوبا را با نفت خام تامین می‌کند، وجود دارد. در حال حاضر حدود ۳۰۰۰۰کارشناس، پزشک و مهندس کوبایی در ونزوئلا زندگی می‌کنند. مزد کار آنها هم برادروار پرداخت می‌شود. کارشناسان مرکز تحقیقات اقتصاد کوبا خاطرنشان می‌کند که آنها در این بین مهم‌ترین منابع درآمد کوبا را تشکیل می‌دهند.

وابستگی به ونزوئلا

کوبا در دوران استعمار از اسپانیا، سپس به آمریکا و پس از انقلاب بالاخره از روسیه و شوروی اطاعت می‌کرد. حالا کوبا به ونزوئلا و رییس‌جمهوری آن هوگوچاوز وابسته است. اما راجع به این موضوع در کوبا فقط پشت درهای بسته بحث می‌شود. گویی این وصیت‌نامه فرماندهی است که به زیر فرمان او کشور تا به امروز هدایت ‌شده است.

عمر اورلنی جامعه‌شناس می‌گوید: رشد اقتصادی سال‌های گذشته که نزدیک به ۴۰درصد بالغ می‌شود در وهله اول توسط خدمات در خارج از کشور خصوصا در ونزوئلا تحقق یافته است، اما «برعکس دینامیک اقتصاد داخلی وجود ندارد.»

حالا رائول برادر متفکر و واقع‌گرای فیدل‌کاسترو می‌خواهد برنامه را برگرداند. شعار او این است که انقلاب باید دوباره برای کوبایی‌ها خوشمزه شود. اما بهتر است اول در روی‌میز آن را اعمال کنند. هدف رائول این است که باید دوباره میز را بهتر بچینند.

منبع: اشپیگل