نوشیدنی مرگ‌دار

مریم عسگری

قدیمی‌ها راست گفته‌اند که هر چه را منع می‌کنی طرفدارانش بیشتر می‌شوند. این مثل در مورد نوشابه، این نوشیدنی پرطرفدار- که کارشناسان تغذیه به دلیل مضرات آن توصیه‌های بسیاری به مصرف‌کنندگان برای کاهش مصرف آن می‌کنند- مصداق پیدا می‌کند.

اکثر ما با وجود آگاهی نسبت به مضرات استفاده از نوشابه، تحت شرایط خاصی قادر به خودداری از استفاده از این نوشیدنی نیستیم.

هنوز برای بسیاری از ما، تصور برگزاری یک میهمانی رسمی که هزینه زیادی صرف فراهم کردن مقدمات آن شده است بدون حضور نوشابه‌های رنگارنگ و خوش‌طعم ممکن نیست.

لقمه بدون این نوشیدنی از گلوی خیلی از ایرانی‌ها پایین نمی‌رود. چه کنیم؟ عادت کرده‌ایم و باز هم به قول قدیمی‌های نکته‌سنج «ترک عادت موجب مرض است».

نوشابه چیست؟

نوشابه نوعی نوشیدنی شیرین حاوی گاز کربنیک است که برای برطرف کردن تشنگی و اغلب همراه غذا صرف می‌شود.

این نوشیدنی در نقاط مختلف با نام‌های گوناگون خوانده می‌شود. به عنوان مثال در کالیفرنیا و فلوریدا آن را «سودا» و در برخی از مناطق کانادا آن را «پاپ» می‌نامند. اما در اکثر مناطق، این نوشیدنی را با نام نوشابه می‌شناسند.

به گفته مارال مصطفی‌زاده، یک کارشناس تغذیه، به طور کلی نوشابه در دو نوع کافئین‌دار و بدون کافئین در بازار موجود است که به نوشابه‌های فاقد کافئین نوشابه‌های رژیمی می‌گویند.

وی می‌گوید: برای تهیه نوشابه‌های رژیمی از مواد شیرین‌‌کننده مصنوعی مانند ساخارین استفاده می‌شود که این مواد اگرچه مزه شیرینی ایجاد می‌کنند، اما کالری یا مواد مغذی نداشته و سبب چاقی نمی‌شود. اما این موضوع بدین معنا نیست که نوشابه‌های رژیمی ضرری برای بدن‌ انسان ندارند.

اندر مضرات نوشابه

پوکی استخوان، دیابت، کم‌خونی، چاقی، بیماری‌های قلبی-عروقی، نارسایی‌های کلیوی و سرطان برخی از عوارض نوشیدن نوشابه‌های گازدار است.

دکتر مصطفی‌زاده با بیان عوارض این ماده می‌گوید: متاسفانه بر اثر نوشیدن نوشابه‌های گازدار سن ابتلا به پوکی استخوان در ایرانیان، به ویژه زنان به ۳۵سال کاهش و میزان شکستگی‌ها سه تا چهار برابر افزایش یافته است.

وی ادامه می‌دهد: اسید فسفریک موجود در نوشابه یکی از موادی است که باعث ایجاد عوارضی از جمله پوکی استخوان، اختلال در گوارش غذا، اسیدی شدن خون، کاهش کلسیم خون(فقر کلسیم)، تخریب مینای دندان و ... می‌شود.

به گفته وی، با مصرف نوشابه میزان اسیدفسفریک خون افزایش می‌یابد و از آنجا که کلیه‌ها قادر به دفع سریع آن نیستند، فشار مضاعفی به آنها تحمیل می‌شود که باعث بروز عوارض کلیه می‌شود.

دکتر سیدمرتضی صفوی، معاون سلامت وزارت بهداشت نیز در رابطه با مضرات نوشابه می‌گوید: هر بطری نوشابه حاوی ۱۲درصد یا ۱۰قاشق چایخوری قند است که این میزان قند، زمینه‌ساز ابتلا به بیماری‌‌های خطرناک متابولیکی مانند دیابت، چاقی امراض قلبی- عروقی و سرطان است. چرا که مصرف قند در صورتی که بیش از میزان مورد نیاز بدن باشد، به صورت گلیکوژن در کبد ذخیره می‌شود و پس از مدتی به بافت چربی تبدیل می‌شود.

وی معتقد است: کافئین یکی دیگر از افزودنی‌های نوشابه است که می‌تواند باعث ایجاد ناآرامی و به هم خوردن سیستم خواب شود. از طرفی این ماده، محرک و تاحدودی اعتیاد آور است. بنابر این نوشابه گازدار و به ویژه کولاها که میزان بیشتری کافئین دارند، باعث به هم خوردن نظم خواب، تشدید علائم پیش از قاعدگی و کم‌آبی بدن می‌شود.

صفوی در ادامه می‌گوید: علاوه بر کافئین، رنگ‌ها نیز یکی دیگر از افزودنی‌های نوشابه هستند که به دلیل سمی بودن این رنگ‌ها، درکبد که محل سم‌زدایی از خون است انباشته می‌شوند و به مرور باعث بروز عوارضی مانند نارسایی‌های کبدی و یا حتی سرطان کبد می‌شوند.

آمارها چه می‌گویند

براساس آمار به‌دست‌ آمده، طی بیست سال اخیر، مصرف نوشابه‌های گازدار در ایران با رشد ۱۵درصدی مواجه بوده و در مقابل مصرف شیر و لبنیات در همین مدت تنها یک دهم درصد رشد داشته است.

دکتر بابایی متخصص تغذیه در این زمینه می‌گوید: ایران مقام اول را در بین کشورهای دنیا در زمینه مصرف نوشابه‌های گازدار دارد و در مقابل مصرف شیر و لبنیات در ایران بسیار کم است.

وی علت این امر را رواج فرهنگ غلط غذایی بین خانواده‌های ایرانی می‌داند.

وی با اشاره به مصرف سالانه ۹/۲میلیارد لیتر نوشابه در ایران می‌گوید: خوشبختانه طی یکسال اخیر با توجه به توصیه‌های متخصصان تغذیه و آموزش‌های وزارت بهداشت و درمان از طریق رسانه‌های گروهی و همچنین معرفی دوغ و فرآورده‌های لبنی به جای نوشابه به مصرف سرانه هر فرد تا حدود زیادی کاهش یافته و به ۳۴ لیتر برای هر فرد رسیده است که امیدواریم که این رقم کاهش بیشتری پیدا کند.

سامان نجومی یک کارشناس تغذیه نیز می‌گوید: طبق مصوبه شورای‌عالی سلامت، مصرف نوشابه‌های گازدار در ادارات دولتی، مدارس و ... ممنوع اعلام شده و به جای آن مصرف دوغ توصیه شده است که این اقدام قدم بزرگی برای مقابله با نوشابه و مضرات آن است. اما هنوز در بسیاری از ادارات، شاهد مصرف این نوشیدنی هستیم.

وی می‌افزاید: بر اساس قانون بودجه سال ۱۳۸۶ قیمت نوشابه‌های گازدار قندی برای کنترل بیماری‌های قلبی در سال‌جاری حدود ۱۰درصد افزایش یافته و اعتبار آن به عنوان مالیات سلامت در سال ۸۶ در اختیار وزارت بهداشت و درمان قرار می‌گیرد که به نظر می‌رسد این مصوبه بیش از آن که به سلامت مردم بپردازد به درآمد وزارت بهداشت توجه دارد.

این کارشناس معتقد است نوشابه یک روزه نیامده که حالا یک روزه مصرف آن در حد قابل توجهی کاهش یابد و برای مقابله با آن باید سال‌ها فرهنگ‌سازی شود.

حرف دل تولیدکنندگان

در حالی که وزارت بهداشت و درمان، کارشناسان تغذیه و ... در مورد مضرات مصرف نوشابه‌های گازدار توصیه‌های اکیدی می‌کنند، شاهد ادامه فعالیت و حتی رشد کارخانه‌های تولید نوشابه در کشور هستیم.

زمزم، پارسی کولا، شادنوش، ارم، اشی‌مشی، بهنوش، ایراندا و ... از شرکت‌های تولیدکننده انواع نوشابه‌های گازدار هستند که در این بین برخی از کارخانه‌های نوشابه‌سازی در چند کشور نیز شعبه‌هایی راه‌انداخته‌اند.

کسی نمی‌داند تولیدکنندگان این نوشیدنی‌ها با توجه به تبلیغات منفی در این زمینه مصرف این نوشیدنی‌ها چگونه سرپا ایستاده‌اند و همچنان پرنفس‌ می‌تازند.

مدیر یکی از کارخانه‌های تولیدکننده انواع نوشابه‌های گازدار در این زمینه می‌گوید: با توجه به تبلیغات منفی که برای مصرف نوشابه می‌شود این نوشیدنی‌ نیز مانند سایر مواد غذایی غیرمغذی مانند پفک، چیپس و ... همچنان تولید می‌شود و تولیدکنندگان آن سرپا ایستاده‌اند. به گفته وی، به هر حال نوشابه‌های گازدار، مصرف‌کنندگان زیادی دارد که با علم به مضر بودن این نوشیدنی‌ها، مردم به مصرف آن معتادند.

پس نمی‌توان تولید این نوشیدنی را از چرخه تولید حذف کرد.

به گفته وی باید در جهت قبول و پذیرش این فناوری‌ها در صنایع غذایی برای ادامه حیات آن راهکارهای دیگری اندیشید و فرهنگ‌سازی مناسبی صورت گیرد.