بیماری خاموش قرن
پگاه گودرزی
از قدیم‌الایام گفته‌اند: «عقل سالم در بدن سالم.» برای انجام فعالیت‌های روزانه احتیاج به بدنی سالم داریم. هر اندازه بدن فرد سالم‌تر و قوی‌تر باشد، راندمان کاری او نیز بیشتر است.

از عوامل مهمی که در سلامت بدن نقش دارد سالم بودن استخوان (اسکلت) فرد است؛ چرا که با پیش آمدن کوچکترین مشکلی برای استخوان‌ها مثلا شکستن یا در رفتگی آنها عضو مورد نظر از لحاظ حرکتی با مشکلات بی‌شماری مواجه خواهد شد.
از عوامل تهدیدکننده استخوان‌ها که رشد بسیار سریع و خاموشی دارد، می‌توان به «استئوپوروز» یا پوکی استخوان که از شایع‌ترین بیماری‌های متابولیک استخوان است، اشاره کرد.
پوکی استخوان بیماری خاموش قرن حاضر و بدون هرگونه علامتی است. ممکن است فقط زمانی متوجه آن شویم که در اثر فعالیت‌های معمول روزانه مانند راه رفتن یا خم شدن دچار درد شدید در استخوان‌هایتان شوید. در واقع در این بیماری تراکم بافت استخوان کم می‌شود؛ به گونه‌ای که استخوان‌ها بسیار صدمه‌پذیر و شکننده می‌شوند. آنقدر شکننده که حتی در بعضی افراد با راه رفتن یا حتی با سرفه کردن نیز صدمه می‌بیند و دچار شکستگی می‌شود!
در فرد سالم به طور طبیعی، حداکثر فعالیت استخوان‌سازی که نشانه افزایش تراکم استخوان است تا سنین ۳۵-۳۰ سالگی صورت می‌گیرد. بعد از این سن هر ساله بین ۳/۰ تا ۵/۰درصد از تراکم استخوان فرد سالم کاسته می‌شود. به بیان دیگر موجودی حساب پس‌انداز استخوانی فرد تا سن ۳۵ سالگی پر، واز سن ۳۵ سالگی به بعد از این اندوخته او خرج می‌شود.
چه کسانی در معرض خطرند؟
براساس تحقیقات انجام شده و جمع‌بندی نتایج مطالعات در نقاط مختلف جهان عوامل زیر در افزایش احتمال ابتلا به پوسیدگی استخوان موثر است:
1 - افزایش سن:
به طور طبیعی با افزایش سن، تراکم استخوان‌ها کاهش می‌یابد.
2 - جنس:
خانم‌ها از تراکم استخوانی کمتر برخوردارند. از دست دادن تراکم استخوان در آنها بیشتر و سریع‌تر از آقایان است. به طور کلی خانم‌ها حدود ۱۰ تا ۲۵درصد نسبت به آقایان همسن خود از تراکم استخوانی کمتری برخوردارند.
3 - نژاد:
خانم‌های آسیایی زردپوست بیشتر از سایر نژادها در معرض خطر ابتلا به پوکی استخوان قرار دارند.
4 - ساختمان بدنی:
خانم‌های لاغر و ضعیف‌الجثه، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به پوکی استخوان هستند.
5 - شیوه زندگی:
زندگی نشسته و بدون تحرک یا زندگی وابسته به تخت یا ویلچر، سبب کاهش تراکم استخوان می‌شود.
6 - تغذیه:
رژیم غذایی کم کلسیم و نیز فقر ویتامین «D» فرد را در معرض خطر بیشتری قرار می‌دهد.
7 - مصرف سیگار:
افراد مبتلا به سیگار، استعداد بیشتری برای ابتلا به این بیماری دارند.
8 - مصرف داروهای خاص:
استفاده طولانی مدت از داروهای خاص مانند داروهای ضدتشنج یا برخی بیماری‌های غدد مانند کم‌کاری غده پاراتیروئید سبب تسهیل ابتلا به پوسیدگی استخوان می‌شود.
9 - سابقه فامیلی:
وجود افراد مبتلا به پوسیدگی استخوان در خانواده و بستگان درجه یک، احتمال ابتلا به این بیماری را بیشتر می‌کند.
گرچه روند ایجاد پوکی استخوان مرتبط با عوامل ذکر شده است، اما از میان آنها وضعیت تغذیه‌ای فرد بسیار بر روند تسریع آن تاثیر دارد. مهم‌ترین عوامل تغذیه‌ای موثر در پوکی استخوان عبارت است از: رژیم غذایی کم کلسیم، کمبود ویتامین د «D»، برنامه غذایی پرپروتئین و پرنمک، مصرف سیگار و مصرف زیاد قهوه.
استخوان‌ها منبع ذخیره‌ای کلسیم و فسفر است و در موارد لزوم کمبودهای غذایی را جبران می‌کند. در موارد دریافت کم کلسیم، برای حفظ کلسیم پلاسما و عدم اختلال در عمل بافت‌های وابسته به کلسیم، توده استخوانی کاهش می‌یابد تا کلسیم خون ثابت بماند.
میزان ذخیره کلسیم در استخوان‌ها با سن نسبت معکوس دارد.
کلسیم در بسیاری از موادغذایی مصرفی در برنامه غذایی روزانه ما یافت می‌شود؛ اما چنانچه در برنامه غذایی روزانه فرآورده‌های شیری گنجانده نشوند، میزان کلسیم مورد نیاز بدن کم است.
در گروه فرآورده‌های بیشتری می‌توان به شیر با 110میلی‌گرم کلسیم، ماست با 160میلی‌گرم کلسیم، پنیر با 150میلی‌گرم کلسیم و کشک با 430میلی‌گرم کلسیم اشاره کرد.
بعضی افراد شیر دوست ندارند یا نمی‌توانند آن را تحمل کنند یا بعضی از افراد گیاه‌خوار هستند، از این رو از شیر و فرآورده‌های آن استفاده نمی‌کنند؛ این افراد می‌توانند با مصرف مغزها مثل بادام، فندق، کنجد و... نیاز کلسیم خود را تامین کنند. سبزی‌ها و میوه‌های متفاوت نیز منبع سرشاری از کلسیم هستند. برای مثال می‌توان به جعفری، ریحان، نعناع و شلغم با میانگین حدودا ۲۹۰-۱۳۷میلی‌گرم کلسیم اشاره کرد یا به پرتغال، توت‌فرنگی و خرما با ۴۳-۳۳میلی‌گرم کلسیم اشاره کرد یا به میوه‌های متنوع دیگری مانند موز، سیب، انار، گلابی، خربزه و خیار اشاره کرد.
چند توصیه برای پیشگیری از پوکی استخوان
دریافت میزان کالری کافی برای رسیدن به وزن مطلوب و دریافت کلسیم به میزان کافی (حداقل ۱۰۰۰میلی‌گرم روزانه)، دریافت کافی ویتامین «D» حدود ۶۰۰واحد در روز و استفاده از نور مستقیم خورشید به مدت ۱۵ تا ۳۰دقیقه در روز و همچنین مصرف روغن‌های غیراشباع مثل آفتابگردان، ذرت، زیتون و جایگزین کردن نوشابه‌های طبیعی (آب‌میوه، دوغ و انواع شربت‌ها) به جای نوشابه‌های کافئین‌دار (انواع کولاها ‌و قهوه).
پوکی استخوان بیماری همه‌گیر و خاموش قرن حاضر است؛ اما با آزمایش به راحتی قابل تشخیص، پیشگیری و درمان است. با تغذیه صحیح و ورزش مداوم برای استخوان‌های خود سرمایه‌گذاری کنیم.