آواز ایرانی در تعزیه
نگاه سوم- تعزیه یا شبیه‌خوانی در اصل نمایشی است بر پایه روایت‌های مربوط به زندگی و مصائب خاندان پیامبر و به‌خصوص وقایع ماه محرم و کربلا. اما فرم موزیکال این هنر که چارچوب اصلی آن را تشکیل می‌دهد، بی‌شک جالب‌ترین نکته است، آنچنان‌که باید خیلی به آن توجه ندارند و بدون وجود این موسیقی شاید هیچ گاه فرم تعزیه شکل نمی‌گرفت و یک کار روتین مانند تئاترهای مذهبی اجرا می‌شد. منابع در دسترس گواهی می‌دهند، خوش‌آوازترین هنرمندان کشور در دوران قاجاریه، مجریان اولیه تعزیه بودند. روضه‌خوان‌ها، نوحه‌خوان‌ها، مرثیه‌خوان‌ها، دراویش دوره‌گرد و مولوی‌خوان‌ها اولین کسانی هستند که بدون کمک از ابزار و ادوات موسیقی برای مردم کوچه و بازار این تراژدی را می‌خوانده‌اند. همان طور که اشاره شد فرم آواز مهم‌ترین و تاثیرگذارترین بخش این نمایش است، که با استفاده از ردیف‌های آوازی موسیقی ایران مخاطبان خود را در پیچ‌و‌خم اشعار متناسب با هر پرده به درک بهتر داستان وادار می‌کند.
گوشه‌های موسیقی در تعزیه
از مجموع یک صد و هفتاد و پنج مجلس تعزیه که در سیزده منطقه از ایران به طور کامل شنیده و ثبت شده این نکته بسیار جالب است که تقریبا کلیه دستگاه‌ها، گوشه‌ها و آوازهای موسیقی ردیفی ایران در مجالس تعزیه مورد استفاده قرار می‌گیرد.
حتی استفاده از قدیمی‌ترین تصانیف در قالب پیش آواز، نوحه و مرثیه نیز کاملا عرف و معمول بوده است. در بررسی حضور دستگاه‌های موسیقی سنتی در آواز تعزیه متوجه می‌شویم که تقریبا همه دستگاه‌ها و گوشه‌های موسیقی سنتی در تعزیه حضور جدی و قطعی دارند.
از مهم‌ترین تقسیمات موسیقی ایرانی که اجزای اصلی تعزیه را شکل می‌دهند و در اکثر شهرها برای شبیه‌سازی مورد استفاده قرار می‌گیرند، می‌توان شبیه‌سازی حضرت عباس در چهارگاه و حد در گوشه عراق (با فرم حماسی) اشاره کرد.
آوازهای دشتی و شوشتری نیز بیشترین کاربرد را در آوازهای ضربی و مرثیه‌خوانی تعزیه دارند. در کنار تعزیه‌هایی که در مناطق مرکزی و قسمتی از پایتخت اجرا می‌شود، تعزیه در فارس، گیلان، مازندران، آذربایجان، لرستان و ... به وسیله آوازهای محلی در کنار تقسیمات موسیقایی ایرانی قرار می‌گیرند؛ و در نهایت هر کسی می‌تواند به راحتی حضور موسیقی سنتی ایرانی و حتی محلی را در اکثر تعزیه‌ها در شکل آواز یا موسیقی دستگاه‌های تعزیه که به وسیله آلات موسیقی اجرا می‌شود، تشخیص داد.
سازهای تعزیه
در عصر قاجاریه استفاده از سازهای بادی بومی و ملی مانند کرنا، سرنا، سنج، شیپور و طبل و دهل رواج داشته است. ضمن اینکه شیپور نیز رفته‌رفته نقش شاخصی در تعزیه یافت.
سازهای متداول کوبه‌ای نیز عموما دهل و طبل بوده‌اند. در عین حال نقاره‌های دو کاسه نیز در تعزیه برخی از کشورها مورد استفاده قرار می‌گرفت که در حال حاضر در ایران نیز رواج دارد. نی‌های چوپانی یا نی‌های هفت بند نیز در بعضی مناطق کشور در هنگام مقتل‌خوانی برای طفلان مسلم مورد استفاده قرار می‌گیرد.
باید گفت در دوران ما استفاده از سازهای کلاسیک مانند فلوت کلیددار، قره‌نی، ساکسیفون نیز رواج پیدا کرده است.
ارسال نظر