نگاهی به صنعت بسته‌بندی موادغذایی
فروشندگان بی‌سروصدا
بسته‌بندی یک سیستم سازمان یافته و هماهنگ شده برای آماده‌سازی کالاها به منظور حملونقل، توزیع، انبار کردن، فروش و استفاده نهایی از محصول است.
بسته‌بندی یک سیستم سازمان یافته و هماهنگ شده برای آماده‌سازی کالاها به منظور حملونقل، توزیع، انبار کردن، فروش و استفاده نهایی از محصول است.
بسته‌بندی شیوه‌ای فنی- اقتصادی برای تضمین تحویل سالم و مطمئن کالا به مصرف‌کننده در شرایط لازم و مطلوب است که برای به حداقل رساندن هزینه‌های تحویل کالا و به حداکثر رساندن فروش در نتیجه سود کالای مورد نظر استفاده می‌شود.
با توجه به این تعاریف می‌توان گفت بسته‌بندی‌های مواد غذایی حافظ محتویات درون بسته طی انبار کردن هستند تا از آنها در برابر آلودگی‌های ایجاد شده توسط مواد خارجی، هجوم حشرات، جوندگان و میکروب‌های موجود در محیط اطراف یا از دست دادن رطوبت و یا جذب رطوبت محافظت کند. بنابراین پوشش بسته‌بندی موادغذایی غالبا به این منظور طراحی می‌شود تا ماده غذایی را از فساد ناشی از تماس هوا، رطوبت، نور و گازهای آلوده‌کننده حفاظت کند.
به عبارت دیگر، منظور از بسته‌بندی موادغذایی فقط جا دادن غذا در یک محیط بسته نیست بلکه مهم‌تر این است که موادغذایی مورد نظر را با حفاظت ویژه با بسته‌بندی با دوام و زیبا روانه بازار مصرف کنیم.
امروزه، صنایع غذایی با محصولات متعدد و مختلف خود اساس بسته‌بندی را که شامل نگهداری، حفاظت، بازاریابی و توزیع است، سروکار دارد.در اوایل هدف از بسته‌بندی موادغذایی، نگهداری محصولات غذایی فصلی بود اما با توجه به اینکه بعضی محصولات فقط در یک منطقه خاصی تولید می‌شوند و برای استفاده از آنها باید انتقال داده شوند، صنعت بسته‌بندی امکان حفاظت و نگهداری از آنها را فراهم کرده است.
محصولات غذایی که روانه بازار مصرف می‌شوند باید دارای مشخصات و برچسب لازم باشند. در این میان طرح، شکل و فرم نیز مهم است چرا که با استفاده از مواد، شکل‌ها، کلمات و تصاویر چاپ شده بسته، با مصرف‌کننده ارتباط برقرار کرده و درحقیقت بسته‌بندی به عنوان آخرین رابطه فروش به شمار می‌رود؛ به همین دلیل امروزه از بسته‌بندی به عنوان یک فروشنده بی‌سروصدا یاد می‌کنند و به تعبیر دیگر، بسته‌بندی ابزاری برای بازاریابی است که این خود در افزایش سطح فروش محصولات غذایی بسیار قابل توجه است. پس می‌توان گفت بسته‌بندی هر دو نقش حفاظتی و تبلیغات را ایفا می‌کند و به عبارت دیگر بسته‌بندی واسطه‌ای میان تولید محصول و مصرف‌کنندگان است. در گذشته مواداولیه بسته‌بندی کالاهایی چون چوب و مشتقات آن، شیشه و فلزاتی نظیر ورق‌های فولادی و آلومینیوم را شامل می‌شد اما امروزه به منظور رسیدن به خواص برتر و جنبه‌های اقتصادی مفیدتر، از یک یا ترکیبی از چند ماده برای ساخت ظروف مواد غذایی استفاده می‌شود. به طور مثال بطری یا قوطی‌های بهداشتی که از شیشه و ورق‌های فولادی تهیه می‌شوند از نظر شکل، «فرم»، ضخامت و دیگر خواص با موادی که در گذشته تولید می‌شد بسیار
متفاوت است.
آلومینیوم برای تولید قوطی و بسته‌های مخصوص آشامیدنی‌ها کاربرد موفقی داشته و تنوع در مصرف مواد پلاستیکی موجبات رشد بسته‌بندی مواد غذایی را فراهم کرده است.
امروزه تحقیقات نشان می‌دهد که استفاده از مواد اولیه نظیر شیشه و ورق‌های استیل کاهش یافته و مواد اولیه‌ای نظیر آلومینیوم و پلاستیک‌ها رشد زیادی را در صنعت بسته‌بندی مواد غذایی داشته‌اند. البته این امر دلایل مختلفی دارد مثلا پلاستیک‌ها نسبت به سایر مواد، انعطاف‌پذیرتر هستند و برخی از آنها می‌توانند در مایکروویو مورد استفاده باشند و از طرفی فواید اقتصادی زیادی را می‌توانند موجب شوند.
ویژگی‌های بسته‌بندی مواد غذایی
به طور کلی بسته‌بندی باید بتواند این اطمینان را به مصرف‌کننده بدهد که محصول درون آن در شرایطی مشابه زمان تولید بوده و علاوه بر آن قوانین و مقررات مربوط به بسته‌بندی صحیح را رعایت کرده باشند.
ویژگی بسته باید طوری باشد که محصول را کاملا تمیز نگه دارد و خاصیت حفاظت از ماده غذایی را در برابر عوامل فیزیکی، رطوبت، اکسیژن، نور و میکروب‌ها و دیگر عوامل آلوده کننده حفاظت کند و همچنین ارزش غذایی محصول را در حد قابل قبول حفظ کرده و روی کیفیت ماده غذایی تاثیر و تغییر نامطلوب نداشته باشد و در طول تولید تا توزیع و رساندن به دست مصرف‌کننده هیچ گونه صدمه‌ای نیز به سلامتی تولید‌کننده، توزیع‌کننده و مصرف‌کننده وارد نکند. بسته باید شامل اطلاعاتی نظیر نام محصول، شرکت و آدرس تولید‌کننده، وزن، قیمت، تاریخ تولید و انقضا و دستور عمل مصرف ماده غذایی باشد و به آسانی باز شده و قابلیت دربندی مجدد داشته باشد.
همچنین نسبت به ضربه فساد لرزش و شرایط آب و هوایی طی حملونقل مقاوم باشد و سبک بوده و از نظر حجم به گونه‌ای طراحی شود که حتی‌الامکان فضای کمی را اشغال کند و مقرون به صرفه نیز باشد.
بسته‌بندی باید به گونه‌ای باشد که مشتری قبل از خرید، امکان ناخنک زدن را در سوپرمارکت‌ها نداشته باشد و باید طوری باشد که محصول قابل دید باشد و در صورت حساس بودن ماده غذایی به نور با قرار دادن پنجره در یک طرف بسته امکان دیدن محتویات آن برای مصرف‌کننده فراهم شود.
این در حالی است که پوشش مواد غذایی از مصرف محتویات باید قابل بازیافت مجدد باشد و در صورت عدم بازیافت در طبیعت به سرعت تجزیه شود.
وضعیت بسته‌بندی مواد غذایی در کشور
به خاطر طبیعت مواد غذایی که در مقابل عوامل محیطی و میکروب‌ها فاسد می‌شوند، بسته‌بندی در صنایع غذایی از اهمیت بالایی نسبت به صنایع دیگر برخوردار است.
در گذشته مشکلاتی که در زمینه توسعه صنایع بسته‌بندی مواد غذایی وجود داشت بسیار متعدد بود. مثلا تولیدکنندگان داخلی از نقش و اهمیت بسته‌بندی و تاثیر آن بر موفقیت واحد تولیدی در ارائه محصولات، مطابق، نیاز بازار و خواست مصرف‌کننده اطلاعی نداشتند. این در حالی است که سطح کیفیت ظروف و بسته‌بندی‌های تولیدی نیز پایین بوده است. البته در حال حاضر نیز پایین بودن کیفیت کارتن‌ها از نظر استحکام و کیفیت نامناسب چاپ و رنگ‌های مورد استفاده و همچنین قوطی‌های فلزی به دلیل قدیمی بودن خط تولید، استفاده از ورق‌هایی با کیفیت پایین یا نامناسب می‌تواند باعث افت کیفیت محصول شود همچنین شیشه به دلیل سنگینی وزن، تیرگی رنگ، ناصاف و کج بودن، موج‌دار بودن بدنه و پایین بودن تنوع و همچنین در زمینه پلاستیک‌ها و پایین بودن سطح کیفیت ظروف تولیدی نیز از نواقص موجود این صنعت در کشورمان است.
به طوری که پایین بودن سطح کیفیت ماشین‌آلات، بسته‌بندی و گرانی تجهیزات و سیستم‌های پیشرفته و سرمایه‌گذاری بالا در خصوص هزینه این تجهیزات از کشورهای خارجی را نیز می‌توان از دیگر مشکلات آن معرفی کرد. در کشور ما هر چند آمار دقیق مصرف مواد اولیه بسته‌بندی جهت مواد غذایی مشخص نیست، اما طی سال‌های اخیر به وضوح شاهد رشد چشمگیر تولید مواد اولیه بسته‌بندی در داخل بوده‌ایم. در سال‌های گذشته ما قادر نبوده‌ایم از مواد اولیه بسته‌بندی مانند کاغذ، قوطی‌های فلزی، شیشه‌های مربا و یا شیشه‌های غذایی کودکان استفاده کنیم؛ به طوری که این مواد به عنوان آلاینده‌های محیط زیست خسارات زیادی وارد می‌‌کردند؛ اما امروز صنعت بسته‌بندی تا حدی پیشرفت کرده است که می‌توان این مواد را بازیافت کرد.
مواد مصرفی در بسته‌بندی مواد غذایی
مهم‌ترین ترکیبات و موادی که برای بسته‌بندی غذا به کار می‌روند، عبارتند از: شیشه، کاغذ، مواد فلزی و پلاستیک.
شیشه
شیشه یکی از قدیمی‌ترین مواد مورد استفاده در بسته‌بندی انواع غذاها است.
شکل‌های مختلف ظروف شیشه‌ای قبل از هر چیز برای بسته‌بندی موادی مانند روغن، شربت و سرکه مورد استفاده قرار می‌گیرد. البته هنوز به رغم استفاده از مواد جدید بسته‌بندی، شیشه در بیشتر از ۵۰درصد از بسته‌بندی‌های مایعات به کار می‌رود. همچنین کنسروهای حبوب، خیارشور، میوه‌ها، مربا، عسل و برخی غذای کودکان، قهوه و غذاهای پختنی در این نوع بسته‌بندی‌ها نگهداری می‌شوند. ماده اولین تولید شیشه بسیار فراوان و ارزان است و مقاومت داخلی آن به فشار نیز بسیار بالا است و بنابراین می‌تواند برخی مایعات گازدار را حفظ کند و امروزه ظروف شیشه‌ای را می‌توان در مایکرو ویو مورد استفاده قرار داد؛ به طوری که محصول درون آن و کیفیت و رنگ آن قابل رویت است. این شیشه‌ها مقاومت مکانیکی زیادی هم دارند و طعم و مزه و بافت محصول را حفظ می‌کنند و اگر در بندی آن مناسب باشد، از ورود هوای آلوده و میکروب‌ها به داخل آن هم جلوگیری می‌کنند. البته ناگفته نماند که شیشه یکسری مضرات دارد؛ به طوری که حمل و نقل آن سخت است و با کوچک‌ترین خراشیدگی بیش از ۵۰درصد مقاومت خود را از دست می‌دهد، پس باید از سایش آنها با یکدیگر جلوگیری کرد.
فلزات
کاربرد ظروف فلزی معمولا در صنایع کنسروسازی بسیار زیاد است. این مواد نسبت به نور غیرقابل نفوذ هستند، ولی قابلیت شکل‌گیری خوبی دارند و در عین حال حرارت بالا را نیز خوب تحمل می‌کنند. فلزات در مقایسه با شیشه نسبت به ضربه مقاوم‌تر هستند و خاصیت مسموم‌کنندگی آنها پایین است.
معایب فلزات:
فلزات با ماده غذایی واکنش می‌دهند (البته امروزه برای جلوگیری از این واکنش از لایه‌های محافظ استفاده می‌کنند). مشکلات باز کردن دارند و همچنین بعد از مصرف نمی‌توان ماده غذایی را در آن نگهداری کرد؛ زیرا هنگام باز کردن لایه محافظ بسته‌بندی آسیب می‌بیند و باعث یکسری تغییرات در ماده غذایی می‌شود.
مواد پلاستیکی
در چند سال اخیر سعی شده که به جای مواد اولیه بسته‌بندی سلولزی، پلاستیک‌ها را جایگزین کنند. در طول بیست سال گذشته پیشرفت و تکامل بسته‌بندی با پلاستیک‌ها برای غذاهای آماده، غذاهای منجمد شده، لبنیات، نوشابه‌ها، نان و شکلات اهمیت بیشتری پیدا کرده است. تعداد موادی که در تهیه بسته‌بندی موادغذایی مورد استفاده قرار می‌گیرند، بسیار زیادند و تقریبا هر سال به این لیست تعداد زیادی اضافه می‌شود؛ در نتیجه ترکیبات جدیدی از چند لایه پلاستیک‌های مختلف برای بسته‌بندی خاص هر ساله به بازار عرضه می‌شود.
گرچه نمی‌توان ادعا کرد که پلاستیک‌ها فاقد عیب و نقص هستند، اما با مشاهده بعضی از موارد نامطلوب در مصرف پلاستیک‌ها امروزه این گروه از مواد اولیه رتبه اول را در بین مواد اولیه بسته‌بندی به خود اختصاص داده‌اند. امروزه کاربرد پلاستیک‌ها در بسته‌بندی اهمیت زیادی پیدا کرده است که خواص فیزیکی و شیمیایی و مقاومت در برابر خورندگی، قیمت نسبتا پایین، وزن کم، قابلیت شکل‌پذیری در دستگاه‌های اتومات بسته‌بندی و تولید بسته‌های متنوع و نیاز کم به انرژی برای شکل‌دهی از دلایل این استقبال است.
البته پلاستیک‌ها معایبی هم دارند؛ به طوری که آنها را به عنوان ماده کمک‌کننده در کارخانه‌ها به انواع مختلف استفاده می‌کنند و هنگامی که این پلاستیک‌ها در شرایط معینی با مواد غذایی تماس می‌گیرند به مواد غذایی انتقال می‌یابند.
سلفون
مهم‌ترین ویژگی سلفون نفوذپذیری رطوبت آن است به همین دلیل در بسته‌بندی مواد غذایی مانند انواع نان‌ها، پیراشکی و کیک‌ها از آن استفاده می‌کنند.
کاغذ و مقوا
در گذشته برای بسته‌بندی از کاغذ و مقوا استفاده زیادی نمی‌کردند؛ زیرا کاغذها به خاطر مقاوم نبودن در برابر رطوبت، گازها و روغن با ماده غذایی به مدت طولانی واکنش می‌دهد.
البته امروزه با استفاده از پوشش‌های مناسب تا حدود زیادی این عیوب اصلاح شده است؛ به طوری که کاغذهای امروزی انعطاف‌پذیر بوده و قابلیت شکل‌گیری، مقاومت در برابر کشش و فشار را نیز دارند.
به همین دلیل امروزه از آنها به عنوان یک لایه استحکام‌دهنده در ساختمان قوطی‌های مرکب استفاده می‌شود.
مقوا و کارتن
بسته‌های حاصل از مقوا و کارتن به عنوان ظروف مخصوص حملونقل مواد غذایی بیشترین استفاده را دارند. صندوق‌های مقوایی برای بسته‌بندی بیشتر انواع مواد غذایی در واحدهای خرده‌فروشی و برای تحویل مواد غذایی بسته‌بندی شده مورد استفاده قرار می‌گیرند.
خصوصیات فنی بسته‌بندی
۱ - غیرسمی باشد؛ یعنی با ماده غذایی واکنش ندهد.
2 - محافظ بهداشتی داشته باشد (هیچ میکروب و حشرات و انگل‌ها وارد ماده غذایی نشوند) و در بندی کاملا مناسبی داشته باشد.
۳ - محافظ چربی‌ها باشد (سازگاری با چربی داشته باشد و فاقد مواد محلول در چربی باشد.)
4 - در برابر رطوبت محافظ باشند (ممانعت از کپک‌زدگی را فراهم کند.)
۵ - در برابر گازها، بخار و بوهای مختلف مقاوم باشند.
ارسال نظر