اجلاس بالی برای تدوین پیمان جدید حفاظت از جو زمین

بنا به تازه‌ترین تحقیقات اگر پخش و نشر گازهای آلاینده هوا تا سال ۲۰۵۰ به میزان ۵۰‌درصد کاهش نیابد، گرم‌شدن بیشتر جو زمین و پیامدهای فاجعه‌بار آن اجتناب‌ناپذیر خواهد بود. اجلاس بین‌المللی محیط زیست در بالی زمینه‌ساز تهیه و تصویب معاهده‌ای تازه به جای پیمان کیوتو است. راه‌های کاهش تولید گازهای آلاینده هوا و ممانعت از گرمای بیشتر جو زمین و فجایع زیست‌محیطی ناشی از آن، بحث محوری اجلاس است.

از روز دوشنبه (سوم دسامبر) در سیزدهمین کنفرانس محیط زیست سازمان ملل در جزیره بالی اندونزی، مذاکرات برای تدوین و تصویب یک پیمان بین‌المللی تازه حفاظت از جو زمین آغاز شد. این پیمان معطوف به کاهش نشر و پخش گازهای گلخانه‌ای در هوا است. در حال حاضر پیمان کیوتو چنین نقشی را به عهده دارد، اما اعتبار این پیمان در سال ۲۰۱۲ به پایان می‌رسد. در واقع، تلاش‌ها در بالی و جلسات بعد از آن باید به تصویب پیمانی بیانجامد که جایگزین پیمان کیوتو خواهد شد. در مذاکرات بالی که دو هفته به درازا خواهد کشید، ۱۰هزار نماینده از ۱۹۰ کشور حضور خواهند داشت. پیمانی که این مذاکرات سنگ بنای آن را خواهد گذاشت باید تا پایان سال ۲۰۰۹ برای تصویب تکمیل و آماده شود.

مبانی بحث‌های اجلاس

اجلاس بالی در حالی برگزار می‌شود که ۴ گزارشی که شورای جو زمین (وابسته به سازمان ملل) در سال جاری منتشر کرده است، چشم‌اندازی خطرناک را برای جو زمین پیش‌بینی می‌کنند. بنا به این گزارش‌ها اگر پخش و نشر گازهای گلخانه‌ای تا اواسط سده جاری به میزان ۵۰‌درصد کاهش نیابد، هوای اطراف زمین یک گرمای دو درجه‌ای را تجربه خواهد کرد. این افزایش، پیامدهای فاجعه‌باری به دنبال خواهد داشت که توالی بی‌سابقه خشکسالی‌ها، آب شدن فزاینده یخچال‌های طبیعی، بالاآمدن خطرناک سطح آب دریاها‎، توفان‌های سهمناک و ... از جمله آنها هستند. گزارش‌های یادشده می‌گویند که برای ممانعت از بروز چنین وضعیتی، کشورهای صنعتی پیشرفته باید پخش گازهای گلخانه‌ای را تا میزان ۸۰‌درصد بکاهند؛ امری که از نظر شماری از کارشناسان تنها با یک انقلاب صنعتی جدید، کنارگذاشتن انرژی‌های فسیلی و استفاده گسترده‌تر از انرژی‌های تجدیدپذیر امکان پذیر است.

شک و تردیدها نسبت به تداوم استفاده از انرژی‌های فسیلی

علاوه بر گزارش‌های شورای جو زمین، افزایش بی‌سابقه و برگشت‌ناپذیر قیمت نفت خام در بازارهای بین‌المللی نیز بیش از پیش این پرسش را برجسته کرده که تا کی استفاده از انرژی‌های فسیلی به صرفه است؟ حساسیت و اهمیت این پرسش به ویژه از آن رو است که از نظر شماری از کارشناسان، بسیاری از حوزه‌های نفتی جهان عمر مفیدشان (پیک آپ) از نیمه طی شده و بازدهی‌شان رو به افول است.

اختلاف‌نظرهای عمیق

در آستانه اجلاس بالی شکاف بزرگی میان نقطه‌نظرات کشورهای صنعتی پیشرفته و کشورهای در حال صنعتی‌شدن به وجود آمده است. شماری از کشورهای صنعتی غرب اعلام کرده‌اند که حاضر به قبول پیمانی مشابه پیمان کیوتو که سقفی الزام‌آور برای پخش و نشر گازهای گلخانه‌ای تعیین کند، نیستند و یا دست‌کم باید برای کشورهای در حال صنعتی شدن، مانند چین و هند و برزیل و ... نیز چنین سقفی تعیین شود. آمریکا که ۲۵‌درصد گازهای گلخانه‌ای جهان را تولید می‌کند، در راس کشورهای مخالف پیمان کیوتو و پیمان‌های مشابه است.

کشورهای در حال صنعتی‌شدنی مانند هند براین نکته تاکید می‌کنند که مسوول بخش عمده‌ای از تولید گازهای گلخانه‌ای در دو سده گذشته، کشورهای صنعتی هستند. به باور هند و کشورهای هم‌نظر با آن، باید در زمینه تولید گازهای یادشده سهم و سقف سرانه معین شود؛ چرا که برای مثال، تولید سرانه گازهای گلخانه‌ای در آمریکا ۲۰ برابر این مقدار در هند است. آمریکا و چین که در حال حاضر به ترتیب بزرگ‌ترین آلوده‌سازان جو زمین هستند، مقید به پیمان کیوتو نمی‌باشند. آمریکا اصولا از پیوستن به این پیمان سرباز زده است و چین نیز به دلیل این که در زمره کشورهای در حال توسعه به شمار می‌آید از قید و بندهای پیمان کیوتو معاف است. در میان متحدان آمریکا، استرالیا نیز تاکنون حاضر نشده است به پیمان کیوتو بپیوندد. اما با کنار رفتن محافظه‌کاران از راس قدرت در استرالیا، دولت جدید این کشور برای پیوستن به پیمان یادشده اعلام آمادگی کرده است.

خواست کشورهای در حال توسعه

کشور میزبان اجلاس بالی؛ یعنی اندونزی، در تلاش است تا به عنوان نماینده کشورهای دارای جنگل‌های حاره، حفاظت از این جنگل‌ها را در پیمان جدید وارد کند. درختان جنگل‌های حاره نقش عمده‌ای در جذب گازهای گلخانه‌ای دارند و قطع و سوزندان آنها سالانه باعث تولید ۲۰‌درصد گازهای گلخانه‌ای است. کشورهای در حال توسعه همچنین خواهان کمک‌های مالی برای فایق آمدن بر پیامدهای تغییرات جوی هستند. آنها همچنین می‌گویند که کشورهای صنعتی باید با صدور آسان‌تر و ارزان‌تر فن‌آوری‌های زیست محیطی کمک کنند تا کشورهای در حال توسعه بتوانند در مصرف انرژی صرفه‌جویی کنند.

پس از اجلاس بالی، اجلاس بزرگ سران کشورها در سال ۲۰۰۸ برگزار خواهد شد و سال ۲۰۰۹ یک اجلاس دیگر در کپنهاگ (دانمارک) باید نهایتا پیمان جایگزین پیمان کیوتو را تکمیل و آماده تصویب کند. با این همه، شماری از کارشناسان معتقدند که با توجه به اختلاف‌نظر عمیق میان کشورهای حاضر در اجلاس بالی، این اجلاس در زمینه جدول زمانی تهیه پیمان جدید و محورهای عمده این پیمان (راه‌های بهینه کاهش گرمای زمین، سهم کشورهای صنعتی و در حال توسعه در این زمینه، نوع انرژی‌های جایگزین، نقش انرژی اتمی و ...) روند آسانی را طی نخواهد کرد.