مهران دبیرسپهری

سال‌ها پیش طرحی با نام طرح ژنریک در کشورمان به اجرا گذاشته شد که براساس آن، رقابت‌های تجاری از بازار داروی ایران حذف و این طور گفته شد که باید سودورزی و منفعت طلبی از محدوده دارو و درمان مردم خارج شود و ظاهرا ایران برای اولین بار در دنیا، اجرای این طرح را عملی کرد. همین‌طور برای مثال در آن موقع گفته می‌شد که در بازار، شصت نوع شربت سینه وجود دارد که فرمول همه آنها یکی و فقط مارک آنها متفاوت است.

بر اساس این طرح، کارخانجات داروسازی موظف شدند هر دارویی را با نام ژنریک (نام عمومی‌ یا علمی ‌منحصر به فرد) تولید کنند و قیمت آن هم، قیمت ثابتی خواهد بود که دولت تعیین می‌کند. توضیح آن که داروهای ژنریک حاوی مواد موثر مشابه داروهای تجارتی بوده و از نظر فرمول هم کاملا مشابه داروی تجاری اصلی(مربوط به اولین شرکت سازنده) هستند؛ ولی در قالب مارک‌های تجاری عرضه نمی‌شوند. اکنون پس از گذشت سال‌های طولانی از اجرای این طرح می‌توان با نگاه به گذشته، عملکرد آن را مورد بررسی قرار داد.

واقعیت آن است که اگر شما در دنیا به دنبال هر کالایی باشید، آن کالا را با کیفیت‌های مختلف خواهید یافت اگر چه حتی در کیفیت‌های پایین‌تر، از استانداردهای مقبولی هم برخوردار باشند. اتفاقی که در اثر اجرای طرح ژنریک افتاد این است که کارخانه‌های داروسازی برای تهیه مواد اولیه، تنها به دنبال حداقل قانونی استانداردها بوده‌اند. زیرا به دلیل نبود رقابت و ثابت بودن قیمت فروش محصولات، برای آن که کارخانه‌های داروسازی به حداکثر سود برسند، طبیعی است که برای خرید مواد اولیه تا آنجا که بتوانند هزینه کمتری بپردازند و انگیزه برای حداکثر کردن کیفیت دارو وجود نداشته باشد. البته در این خصوص، فرآیند فرمولاسیون دارو در کارخانه‌های داروسازی هم روی کیفیت و قیمت دارو موثر بوده است. پیامدی که از اجرای طرح ژنریک در کشورمان حاصل شد آن است که مردم نسبت به داروهای خارجی تا آنجا که در دسترس و همین‌طور شناخته شده باشد، اقبال بیشتری از خود نشان داده‌اند و اصولا ایجاد داروخانه‌های تک نسخه‌ای، پاسخی به این نیاز بوده است.

نتیجه آن که اگر بازار دارو، از نظر تجاری به طور کامل آزاد شده و انحصار در آن از بین برود، با افزایش کیفیت محصولات دارویی و تنوع عرضه دارو، پزشکان هم در رقابت با یکدیگر و برای حفظ و ارتقای اعتبار خود نزد بیماران، سعی می‌کنند بهترین دارو را که در بهترین مارک‌ها تجلی می‌یابد و با توجه به وضعیت بیماران، تجویز کنند و با این کار، کارخانه‌های بهتر، تشویق و کارخانه‌های ضعیف‌تر، تنبیه خواهند شد. در واقع با توجه به حاکم شدن فضای رقابتی، کارخانه‌های داروسازی ناچارند با افزودن هزینه‌های ناچیز، داروهای با کیفیت بالاتری تولید نمایند. در چنین شرایطی تنها تولیدکنندگانی که قادر باشند داروی بهتر و ارزانتری عرضه کنند قادر به ادامه حضور در بازار خواهند بود. البته ناگفته نماند در سال‌های اخیر اقداماتی در راستای اجرای برخی از موارد فوق انجام شده؛ اما هنوز تا رسیدن به وضعیت ایده‌آل، گام‌های دیگری نیز باید برداشته شود.