روح‌ا... شرفیان اردکانی

بخش نخست

موقعیت کنونی صنعت و اقتصاد کشور در مواجهه با نیاز به پیشرفت و توسعه بسیار حساس است و برهه چرخش و دوره گذار از سیستم بسته اقتصادی- دولتی به نوع باز آن با نگرانی‌های خاص خود دنبال می‌شود. سرعت مورد نیاز برای این منظور و ارتقای سیستم اقتصادی از دولتی به خصوصی، با توجه به شرایط ویژه کشور از لحاظ سیاسی و اقتصادی، به صورت معمول آن نیست و البته نسخه خاص خود را می‌طلبد. با رعایت ملاحظات بازرگانی، اصول تجارت و تحصیل سود در راستای شکل‌گیری یک شرکت بلوغ یافته رقابتی، می‌توان سازمان‌بندی و اهداف را به گونه‌ای متناسب با شرایط اقتصادی کنونی و پیش‌بینی‌ها از رخدادهای آینده تعریف کرد. بر همین اساس امکان آن است که بدون ترس از اتفاقات غیر عادی، به فعالیت‌های صنعتی- اقتصادی پرداخته و به بقای شرکت امیدوار بود. به این ترتیب، درک موقعیت حساس کنونی و به‌کارگیری روشی متناسب و شایسته ضروری است.

لازم به ذکر است، صرف‌نظر از رویدادهای سیاسی داخلی و خارجی و اتفاقات غیر منتظره و با توجه به داشته‌ها و ظرفیت‌ها، به هر حال راه‌حلی درست و بهینه بنا به اقتضائات وجود دارد تا بر اساس آن یک شرکت درگیر در بازار انحصاری و شرایط رانتی، قابلیت ابراز وجود در یک مسیر رقابتی را به‌دست آورد. از مشخصات مثبتی که می‌توان برای این شرکت متصور شد و به‌عنوان ظرفیت‌های پیش‌فرض مطرح است، برخورداری از حمایت‌های اصولی و پشتیبانی‌های دولتی در راستای فراگیری دانش و مهارت در گذشته بوده است، می‌توان اشاره داشت و امیدوار بود که شرکت بدون توجه به سطح کسب شده از تجربه و فن یا هرگونه ارزیابی از موفقیت یا عدم موفقیت در‌گیرودار پروژه‌های انجامی، اصول اولیه صنعت را فهمیده است و حداقل در قالب فنی و مسیر شرکت‌های مطرح دنیای کسب‌وکار قرار گرفته است، می‌داند دانش چیست و مسیرهای تکنولوژی و فن را شناخته است. کما اینکه وجود سطحی از تجربه و موفقیت‌های قبلی نیز امتیاز مهمی به شمار می‌آید. با وجود این رشد دیدگاه صنعتی بر پایه و متکی بر جنبه‌های تجاری- رقابتی هنوز راهی نرفته است و آشنایی با مفاهیم اولیه و فهم از صنعت به سریع‌تر پیمودن آن کمک خواهد کرد.

بررسی وضعیت موجود

در چند دهه گذشته به‌ویژه در سال‌های اخیر، تحقیق و توسعه تکنولوژی به عنوان یک ابزار قدرتمند در خدمت بقا و موفقیت شرکت‌های صنعتی بوده و تشخیص، ایجاد و تعریف راهکارهای صحیح در این زمینه از مشخصات یک مدیر موفق به شمار آمده است.

آثار و نتایج تصمیم‌گیری‌ها در حیطه تحقیق و رشد دانش و فن، به صورت آشکار در بیلان‌های سود و زیان و موفقیت‌های شرکت‌ها نمودار است. این مبحث تقریبا چهار دهه قبل از سال ۲۰۰۰ با توجه به تکنولوژی‌های متولد شده از قبل و نیاز به بسط و توسعه تکنولوژی‌ها مطرح شد. در ادامه جایگاه تکنولوژی و ارتباط آن با نیاز شرکت‌های صنعتی و تجاری دایر در محیط کسب و کار به‌طور مناسب تعریف شده و مبانی آن کاملا منطبق با دنیای انتفاعی و سود شکل گرفته است. کما اینکه در سال‌های جدید و با پایان یافتن دوره رشد و توسعه و نتیجه‌گیری در چندین زمینه تکنولوژیک، سرفصل‌های جدیدی در راهکارهای شرکت‌ها قرار گرفته است. به این ترتیب صورت جدیدی از نگاه به آینده شرکت‌ها به همراه روند تحقیق و توسعه به‌وجود آمده است.

مشخصه‌های بازار ایران و منطقه، روند باز شدن اقتصاد، در طرف مقابل اقتصاد جهانی با ارائه شرایط جدید و خلق عرصه صددرصد رقابتی، شرکت‌ها را مجبور به اتخاذ نگرش خاصی می‌کند که این مساله برای شرکت‌هایی که به‌طور صد درصد در جریان صنعتی قرار دارند، کاملا آشکار و روشن است.

به‌عنوان یک اصل در تدوین برنامه‌های آتی شرکت‌های داخلی، امر تحقیق و توسعه نیازمند یک رویکرد جدید و یک مصالحه با توجه به شرایط بازار و صنعت ایران، شرایط جهانی و روند تولید و توسعه تکنولوژی‌های جهانی می‌باشد. کلیاتی شامل جایگاه ایران از بابت ارتباطات صنعتی و تکنولوژیک، روند صنعتی شدن، توسعه بازار و دیگر شرایط اقتصادی از یک سو و تحولات تکنولوژی در دیدگاه جهانی و شروع و اتمام دوره‌های تکنیکی از سوی دیگر، می‌تواند مبنای نگرش و تدوین استراتژی تحقیق و توسعه شرکت‌های فعال در بازار

داخلی باشد.

به این ترتیب با توجه به دو تکه بودن روند پیشرفت در صنعت داخلی و خارجی و تفاوت در محتوای اهداف اقتصادی در زمان حال و وجود یک مهلت زمانی پیش‌ رو تا هماهنگ شدن و در یک مسیر قرار گرفتن، می‌توان راهکار فراگیری دانش را به دو بخش کلی تقسیم کرد. دو بخش کاری از نظر محتوایی و مفاهیم کاملا جدا هستند. بدیهی است، هر دو بخش دارای جزئیات هزینه و سودآوری خود به‌طور جداگانه خواهند بود؛ بنابراین عرصه بازار در حال توسعه و حمایتی داخلی و در حال اتصال به عرصه بازار رقابتی و مبتنی بر تکنولوژی و فن خارجی نیازمند دو نگرش متفاوت در جهت‌گیری‌های سازمانی است.

استراتژی

در نظر اول بازار داخلی با ویژگی سیستم حمایتی و پشتیبانی دولتی، برای تفکر انحصارزده شرکتی به صورت مانعی در راه پیشرفت و توسعه است، اما مولفه‌های اولیه رشد در همین مساله نهفته است.

به این ترتیب به نوعی مولفه‌های هزینه و زمان در این نوع بازار، در درجه کمتر اهمیت قرار دارند. فرصت سعی و خطا، تحصیل سود و کسب تجربه بدون احساس خطر از حذف شدن امتیازی است که می‌تواند به بسترسازی فعالیت‌های شرکت کمک کند. مناسب‌ترین راهکار در راستای تحقیق و توسعه با استفاده از فرصت‌های دولتی، کسب هر چه بهتر و زودتر تجربه است. ویژگی دومی که می‌توان برای بازار داخلی متصور شد، مشخصه رو به رشد بودن این بازار است. چنین بازاری نیاز فراوانی به تکنولوژی و کالاهای با ارزش تکنولوژیک بالا دارد، بنابراین فراگیری دانش و ارائه آن کاملا اقتصادی است، اما روش فراگیری و تثبیت دانش از مهم‌ترین چالش‌های این دوره است.