تحلیل آماری و توصیفی نظرسنجی سهمیهبندی بنزین «مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران»
گزینهای برای بقا
هنوز سهمیهبندی بنزین یکی از سیاستهای پیشگیرانه در برابر افزایش قیمت سوخت و یا گزینهای برای بقا است.
هنوز سهمیهبندی بنزین یکی از سیاستهای پیشگیرانه در برابر افزایش قیمت سوخت و یا گزینهای برای بقا است.
سهمیهبندی بنزین یکی از محسوسترین پیامدهای بحران بازار نفت و سوخت در جهان است. ایرانیان از سه ماه گذشته آنهم پس از سهمیهبندی بنزین از سوی دولت همچون بسیاری از کشورهای پیشرفته دنیا به تدریج به ماهیت اصلی و مزیتهای این ماده پی میبرند. آنان به تقریب و براساس آخرین نظرسنجیها در ایران هیچ خبری را با درجه اهمیت این واقعه و نیز انرژی هستهای دنبال نمیکنند. با این همه ایران تنها کشوری نیست که طی قرن اخیر دست به چنین تجربهای زده است.
تجربه سهمیهبندی، نخستین بار در دوران جنگ جهانی دوم از سوی امپراتوری بریتانیا اجرا شد و مردم بریتانیا در دوران جنگ با سهمیه بنزین چهار لیتر در روز این تجربه کوتاه را پشت سر گذاشتند. پس از آن در ایالات متحده آمریکا سهمیهبندی بنزین برای اولین بار در سال ۱۹۴۲ میلادی اجرا شد. این سهمیهبندی به دنبال سهمیهبندی رزین و فرآوردههای آن از قبیل لاستیک در جریان جنگ جهانی دوم اجرا شد. زمان آغاز اجرای این طرح ۱۵ ماه مه۱۹۴۲ میلادی بود و در۱۷ ایالت شرقی آمریکا به اجرا درآمد. در دوم سپتامبر همان سال این سیاست در تمامی ایالات متحده آمریکا اجرا شد. این سیاست اقتصادی در ابتدا کمی از بحران اقتصادی آمریکا کاست اما هرگز اثری به روند جنگ جهانی نداشت. سالها بعد، کنت گالبرایت، اقتصاددان بزرگ آمریکا این تجربه را یک شکست بزرگ برای ایالات متحده آمریکا خواند. با این همه، این مساله هنوز یک راه حل برای برون رفت بحرانهای اقتصادی در کشورهای در حال توسعه است. آخرین بار چینیها در نهم اوت ۲۰۰۵ در شهر «گوانگ زو» یکی از مرفهترین شهرهای چین طرح سهمیهبندی بنزین را به اجرا درآوردند. اما این طرح نتوانست در شهرهای دیگر چین، مجوز اجرا دریافت
نماید. چند ماه بعد شهرهای شانگهای و پکن با تغییر الگوی مصرف از خودروهای پرمصرف به سمت خودروهای کم مصرف تغییر موقعیت دادند تا از این طریق بتوانند از پیشروی بحران سوخت در بخشهای دیگر اقتصاد، ممانعت به عمل آورند. با این همه هنوز سهمیهبندی بنزین یکی از سیاستهای پیشگیرانه در برابر افزایش قیمت سوخت و یا گزینهای برای بقاء است.
در ایران، دولت نهم در آخرین روز از فصل بهار با اتخاذ سیاستی که سالها بر آن پای فشرده میشد سرنوشت سیاسی و اقتصادی خود را وارد فاز جدیدی نمود: سهمیهبندی بنزین با افزایش نیمه محسوس بهای بنزین در دستور کار دولت قرار گرفت. و مردم ناباورانه به اجرای آن تن دادند. بنزین که بیش از آن هر لیتر80تومان در ایستگاههای پمپ بنزین فروخته میشد، این بار هر لیتر 100تومان آنهم با سیاست پیشگیرانه هر روز 3/3 لیتر به صاحبان خودروهای شخصی ارائه شد. پیش از آن پیشبینیهای مردم و کارشناسان اقتصادی تا هر لیتر500تومان هم افزایش یافته بود. مردم انتظار داشتند که بهای هر لیتر بنزین به دو برابر نرخ کنونی نیز افزایش یابد اما به سیاست سالهای دهه 60 دولت میرحسین موسوی و سیاست ناکام دولت حسنعلی منصور باز نگردند.
سه ماه پس از گذشت سیاست سهمیهبندی بنزین، گمانه زنیها نسبت به این سیاستها همچنان ادامه دارد. ماه در طی یک نظرسنجی اینترنتی از کاربران خواسته شد تا نظر خود را نسبت به بهای تمام شده بنزین در گزینههای از پیش تعیین شده کلیک کنند. نتایج قابل ملاحظه بود. اغلب آنها خواهان توقف قیمت هر لیتر ۱۰۰تومان بودند. بنابراین یکی از چالشهای آینده، بها و مصرف بنزین خواهد بود.
به گزارش سایت C.N.N با وجود اینکه مردم آمریکا برای استفاده از یک گالن بنزین بیشتر از 5/1دلار میپردازند اما در کشورهایی مثل ایران و عربستان سعودی مردم از50سنت برای خرید هر گالن بنزین حدود 33سنت میپردازند. در همین زمان مردم ونزوئلا کمتر از 25سنت برای استفاده از هر گالن بنزین پول پرداخت میکنند. روشن است دلیل کاهش قیمت بنزین در یک کشور در مقایسه با دیگر کشورهای جهان، یارانههای دولتی است. در کشورهایی که بنزین با قیمت پایین عرضه میشود یارانههای دولتی مبالغ کلانی است و رانندگان آنها در شرایط بسیار مطلوبی به سر میبرند اما این تنها یک روی سکه است، زیرا حجم یارانهها باعث میشود تا بودجه دولتی هر روز بیشتر شود و مهمتر از این بازار آزاد توان عملکرد مناسب را از دست بدهد.
هماکنون در ایران سه ماه پس از آنکه مصرف بنزین به حالت سهمیهبندی درآمد جامعه ایران برای نخستین بار پس از جنگ، طعم ریاضت اقتصادی، دست کم در حوزه مصرف سوخت را میچشد. مرکز افکار سنجی دانشجویان ایران در همین سه ماه، سه بار در برخی از شهرهای بزرگ ایران موضوع «سهمیهبندی بنزین، تاثیرات و پیامدهای آن» را موضوع یک نظرسنجی قرار داد. این نظرسنجیها اگر چه توام با دادهها و آمارهای تحلیلی است اما سویهها، گرایشها و پنداشتهای ایرانیان را نسبت به اجرا یک طرح آشکار میسازد.
ویژگی نمونه آماری
این نظرسنجی در ۷ شهر ایران و در شهرهای تهران، اهواز، ایلام، یزد، تبریز، زاهدان و مشهد اجرا شده است. دیگر ویژگیهای این نظر سنجی به این قرار است: به لحاظ سنی ۵/۶۷ پاسخگویان بین ۲۶ـ۵۰ سال بودهاند. ۷/۷۴درصد از پاسخگویان شاغل و تنها ۶/۱۱درصد بازنشسته بودند. از سوی دیگر، ۵/۶۷درصد از پاسخگویان در بخشخصوصی و ۵/۳۲ (یک سوم پاسخگویان) در مراکز دولتی فعالیت میکردند.
ارزیابی کلی
در این نظرسنجی در پنج سطح از مردم پرسش شده است. ارزیابی کلی از وضعیت بنزین، مصرف و نوع تامین بنزین، پیامدهای و آینده آن پرسشهایی صورت گرفته است. اولین پرسش در این نظرسنجی پاسخ به این پرسش بوده است.
1ـ آیا میدانید چنددرصد بنزین مورد نیاز کشور ما از خارج وارد میشود؟ تصور 7/23 درصد از افرادی که به این پرسش پاسخ دادهاند، این بود که 25 تا 50درصد بنزین مصرفی کشور از خارج وارد میشود و 1/27درصد نیز این میزان را چیزی در حدود 50-70درصد عنوان کردهاند. طرفه اینکه 57درصد پاسخگویان نسبت به این پرسش اظهار بی اطلاعی کردند.
۲ـ به نظر شما میزان مصرف بنزین در کشور ما نسبت به کشورهای دیگر چگونه است؟ پاسخ ۷۸درصد از پاسخگویان به این پرسش این بوده است که مصرف بنزین در کشور ما بیشتر از میزان مصرف بنزین در سایر کشورها است.
3ـ فکر میکنید قیمت بنزین در کشور ما نسبت به کشورهای دیگر چگونه است؟ 7/66درصد که بیشترین درصد پاسخگویان را در بر میگیرد معتقد بودند بنزین در کشور ما ارزانتر از دیگر کشورها عرضه میشود. 6/16درصد از پاسخگویان این بود که قیمت بنزین در داخل کشور، گرانتر از سایر کشورها است.
ارزیابی از سهمیهبندی
در این بخش از نظرسنجی در ارتباط با طرح سهمیهبندی بنزین و میزان موافقت و مخالفت پاسخگویان، پرسش شده است.
۱ـ شما چقدر با سهمیهبندی موافق یا مخالف هستید؟
پاسخدهندگان این گزینه بهرغم گزینههای (کاملا مخالفم، مخالفم، بینابین، موافقم، کاملا موافقم، بیپاسخ) به دو گروه موافق (4/34درصد) و مخالف (5/30درصد) نسبت به سایر گروهها (کاملا موافق=7/8درصد، کاملا مخالف=3/12درصد و نظرات بینابین =1/14درصد) تقسیم شدهاند. به عبارت آماری، توزیع پاسخگویان، دورنمایی است از تقسیم دو گروه با نظرات مخالف و موافق که در برابر هم صفآرایی کردهاند. در واقع، منحنی توزیع فراوانی دو کوهانه است. بنابراین نظرات نسبت به موضوع سهمیهبندی با اینکه شدت دارد اما شدت افراطی (بسیار موافق و بسیار مخالف) ندارد و ثانیا افراد در دو گروه با نظرات مخالف، در مقابل هم دستهبندی شدهاند و جامعه حالت دو قطبی به خود گرفته است.
۲ـ نظر شما در باره قیمت بنزین (لیتری ۱۰۰تومان) چیست؟
افراد در این گزینه قیمت بنزین را نه در مقایسه با سایر کشورها بلکه آن را با اوضاع و شرایط کلی زندگی خود مقایسه کردهاند. در این بین 3/67درصد، قیمت کنونی بنزین (لیتری 100تومان) را مناسب دانستهاند، 1/19درصد آن را ارزان عنوان کرده و در مقابل 6/13درصد هم گفتهاند از قیمت موجود راضی نیستند و معتقدند این قیمت گران است. اما از مجموع دادهها میتوان به این نتیجه درخور دست یافت که 4/86 از افراد نمونه یا همان پاسخگویان از قیمت کنونی راضی هستند.
۳ـ نظر شما درباره میزان سهمیه بنزین ماشینهای شخصی
(ماهانه 100 لیتر) چیست؟
در نگاه اجمالی ۳/۷۶درصد معتقدند سهمیه کنونی (ماهانه ۱۰۰لیتر) با نیاز مصرفکنندگان تناسب ندارد و ۷/۲۳درصد نظری مخالف داشتند و گفتهاند سهمیه در نظر گرفته شده متناسب با نیاز جامعه است
4ـ چقدر با این نظر موافق یا مخالفید که بنزین، باید ارزانتر و بدون سهیمهبندی عرضه شود؟
در این پرسش، ۳/ ۴۵درصد بر این نظر بودهاند که چون ایران منابع نفت دارد؛ پس بنزین باید بهصورت سهمیهبندی و ارزانتر عرضه شود. در مقابل ۵/۳۹درصد نظری مخالف با عرضه ارزان و بدون سهمیهبندی بنزین داشتند. با ملاحظه افرادی که در پاسخ خود نظری بینابین دادهاند(۲/۱۵درصد) مشاهده میشود بیش از نیمی از پاسخ دهندگان (۷/ ۵۴درصد) چندان با عرضه بنزین ارزانتر موافق نیستند.
تاثیرات اجتماعی، اقتصادی و سهمیهبندی
بنزین از جمله کالاهایی است که همواره با کوچکترین تغییر، تاثیرات زیادی در جنبههای مختلف زندگی مردم گذاشته است. البته تاثیرات روانی آن بیش از تاثیرات واقعی است که میتوان در فرمولهای اقتصادی ملاحظه کرد. بر همین اساس بنزین به عنوان کالایی استراتژیک از منظر مسوولان و برنامهریزان و حتی خود مردم نگریسته میشود و هر گونه تغییر و تحولی در قیمت، نحوه عرضه و مسائلی از این قبیل با احتیاط فراوان صورت میپذیرد چرا که بعضا میتواند پیامدهای اجتماعی و اقتصادی غیرقابل پیشبینی را با خود همراه داشته باشد.بنابراین لازم است همواره آثار روانی و حتی احساس مردم در خصوص تاثیرات این تغییر و تحولات در قیمت و چگونگی عرضه بنزین مورد بررسی قرار گیرد.
کاهشترافیک
توزیع نظرات پاسخگویان در خصوص تاثیر سهمیهبندی بنزین بر کاهشترافیک یکی از آثار روانی سهمیهبندی بنزین است.
1ـ به نظر شما آیا سهمیهبندی بنزین تاثیری بر کاهشترافیک داشته است؟
۸/۱۸درصد تاثیر سهمیهبندی بر کاهش خیلی کم و ۶/۱۹درصد آن را کم تاثیر دانستهاند. ۶/۱۹درصد هم نظر خاصی نداشتهاند. اما ۱/۲۷درصد گفتهاند این طرح، تاثیر زیادی بر کاهشترافیک داشته است. ۹/۱۴درصد نیز تاثیر آن را خیلی زیاد عنوان کردهاند.
افزایش تورم و گرانی
توزیع فراوانی پاسخگویان در ارتباط با تاثیر سهمیهبندی بر افزایش تورم و گرانی نیز یکی از دغدغههای سیاستگذاران و نیز کارشناسان اقتصادی بوده است.
2ـ سهمیهبندی بنزین تا چهاندازه میتواند بر تورم و گرانی اثرگذار باشد؟
بیشتر پاسخگویان (۲/۷۳درصد) معتقد بودند که سهمیهبندی بنزین باعث افزایش تورم و گرانی میشود و ۴/۱۱درصد، مخالف تاثیر سهمیهبندی بر افزایش تورم و گرانی هستند.
کاهش آلودگی هوا
توزیع فراوانی پاسخگویان در ارتباط با تاثیر سهمیهبندی بر کاهش آلودگی هوا یکی دیگر از گزینههای موجود بود. یکی از منویات فرعی و جانبی این طرح کاهش آلودگی دست کم در شهرهای بزرگ است.
3ـ سهمیهبندی بنزین تا چهاندازه میتواند آلودگی هوا را کاهش دهد؟
نظرهای مطروح شده در خصوص تاثیر سهمیهبندی بنزین بر کاهش آلودگی هوا تا حدی بهطور یکنواخت در بین موافقان و مخالفان توزیع شده است. ۱/۳۲درصد تاثیر کمی برای سهمیهبندی در کاهش آلودگی هوا قائل هستند و ۲/۴۳درصد تاثیر زیادی برای آن در نظر میگیرند. تعداد قابل توجهی از پاسخگویان (۷/۲۴درصد) هم، تاثیر آن را نه کم و نه زیاد، بلکه بینابین میبینند.
کاهش نرخ کرایهها
توزیع فراوانی پاسخگویان در ارتباط با تاثیر سهمیهبندی بر افزایش نرخ کرایهها
به تقریب افزایش نرخ کرایهها، اولین و محسوسترین متغیری است که با کمترین تغییر در قیمت بنزین مردم آثار آن را حس میکنند. بنابراین یکی از ملموسترین پیامدهای افزایش قیمت بنزین، افزایش نرخ کرایهها است. بر همین اساس با مشاهده پاسخها اثرهای این تاثیر آشکار میگردد.
۴ـ سهمیهبندی تا چهاندازه کرایه خودروها را افزایش میدهد؟
براساس این نظرسنجی 1/73درصد تاثیر سهمیهبندی بر افزایش نرخ کرایهها را تایید کردهاند و در مقابل 8/10درصد تاثیر طرح سهمیهبندی و افزایش قیمت بنزین را بر افزایش قیمت کرایهها، ناچیز دانستند.
کاهش مصرف بنزین
توزیع فراوانی پاسخگویان در مورد تاثیر سهمیهبندی بنزین بر کاهش مصرف بنزین
یکی از مهمترین اهداف سهمیهبندی بنزین، کاهش و منطقی کردن مصرف بنزین است. هدف از این پرسش تاثیر سهمیهبندی بر نگرش مردم در رفتاری منطقی و کنترل شده با مصرف بنزین است و نه بررسی تاثیر اجباری سهمیهبندی بر رفتار افراد است . این گویه نه تنها صاحبان خودرو بلکه از همه مردم پرسیده شده است.
در پاسخ به این پرسش 2/56درصد معتقدند تاثیر خیلی زیاد سهمیهبندی بر کاهش مصرف قابل مشاهده است و در مقابل 3/24درصد این تاثیر را ملموس ندانستهاند که از بین آنها 1/9درصد حتی این تاثیر را خیلی ناچیز عنوان کردهاند.
آینده سهمیهبندی
آینده سهمیهبندی و اینکه این طرح با موفقیت ادامه خواهد یافت یا در نهایت لغو خواهد شد همواره بر اساس نظرهای موافقان و مخالفان کلی طرح، مورد بحث و بررسی قرار میگیرد.
۱ـ بعضیها معتقدند با توجه به مشکلات موجود، سهمیهبندی لغو خواهد شد. نظر شما چیست؟
6/28درصد از پاسخگویان گفتهاند که سهمیهبندی بنزین در نهایت لغو خواهد شد. در برابر این تعداد که کمتر از یک سوم پاسخگویان بودند جمع کثیری از افراد بالغ بر 70درصد کاملا مخالف چنین نظری هستند و اظهار داشتهاند دولت به هر نحو ممکن سهمیهبندی را ادامه خواهد داد.
پیامدهای سهمیهبندی
در صورت ادامه طرح سهمیهبندی بنزین، کارشناسان، منتقدان و مردم عادی، پیامدهایی را برای آن پیشبینی میکنند و هر یک بنا به اطلاعاتی که دارند و بسته به گروه موافق و مخالفی که خود را متعلق به آن میدانند برخی پیامدها را نسبت به سایرین برجستهتر میکنند. آگاهی از نظرات مردم میتواند موید وضع روانی حاکم بر جامعه باشد.
افزایش نارضایتی مردم
1ـ ادامه سهیمهبندی بنزین موجب افزایش نارضایتی مردم میشود؟
در بین پاسخگویان ۶۷درصد معتقد بودند که ادامه سهمیهبندی بنزین موجب نارضایتی و اعتراض مردم میشود. در حالی که ۸/۱۹درصد بر این باورند که چنین نظری صحیح نیست البته ۵/۱۳درصد هم دیدگاهی میانه یا بینابین در این خصوص داشتهاند.
سهمیهبندی به عنوان موفقیت دولت
۱ـ به نظر شما ادامه سهمیهبندی بنزین، یکی از موفقیتهای دولت خواهد بود؟
واکنش پاسخگویان به گویه مذکور به گونهای است که غالب آنها، 2/51درصد، با این نظر موافق بودند که ادامه سهمیهبندی یکی از موفقیتهای دولت خواهد بود و 6/30درصد با آن مخالف بودند.
به نظر میرسد با احتساب افرادی که نظری بینابین در مورد این گویه داشتهاند نزدیک ۷۰درصد از پاسخگویان، بهرغم آگاهی از برخی پیامدهای منفی و مشکلات پیش روی طرح سهمیهبندی، به نقاط مثبت آن نیز آگاهی دارند و اجرای چنین طرحی را به عنوان یکی از موفقیتهای دولت تلقی میکنند.
قاچاق بنزین به داخل کشور
سهمیهبندی موجبات سودجویی عدهای در قالب قاچاق سوخت به داخل کشور را فراهم میآورد. همچنین یکی از دلایل قابل اتکا سهمیهبندی جلوگیری از قاچاق سوخت به کشورهای همسایه است. اما پاسخگویان به پیامدهای دیگر قاچاق سوخت نیز توجه داشتند.
1ـ به نظر شما، ادامه سهمیهبندی، موجب قاچاق بنزین از کشورهای خارجی به داخل کشور خواهد شد؟
۴۹/۵درصد موافق و ۳۳درصد مخالف این نظر هستند.
4ـ مصرف روزانه قبل از سهمیهبندی
۱ـ قبل از سهمیهبندی روزی چند لیتر بنزین مصرف میکردید؟
این پرسش بهصورت باز تنظیم شده و از پاسخگویان خواسته شده، میزان مصرف بنزین خود را پیش از سهمیهبندی اعلام کنند. با توجه به اینکه پاسخها در یک طیف پراکنده از یک لیتر در روز تا حتی بالای 100 لیتر عنوان شده است، برای شفافتر و ملموستر شدن پاسخها، سعی بر این بوده یک مقولهبندی بر اساس میزان مصرف در نظر گرفته شود.
بیشتر پاسخگویان (۶/۲۵درصد) اذعان داشتهاند مصرف آنها قبل از سهمیهبندی بین ۱/۳ تا ۶ لیتر قرار داشته، ۳/۱۷درصد نیز مصرفی بین ۹تا ۱۲ لیتر را عنوان کردهاند. با نگاهی اجمالی بر نتایج این گویه این نکته آشکار میشود که بالغ بر ۶۶درصد پاسخگویان مصرف روزانه آنان تا سقف ۱۲ لیتر بوده است، در حالی که تنها ۱/۱۳درصد مطابق سهمیه کنونی، مصرفی تا سقف ۳ لیتر داشتهاند.
5ـ مصرف روزانه بعد از سهمیهبندی بنزین
۱ـ در حال حاضر به طور متوسط چند لیتر در روز مصرف میکنید؟
به نظر میرسد یکی از تاثیراتی که سهمیهبندی میتواند برجایگذارد، کنترل اجباری مصرف بنزین و التزام مصرف کننده به تطبیق الگوی مصرفی خود با الگوی تعیین شده است. این الزام به گونهای است که افراد برای اینکه با کمبود بنزین در هر دوره مواجه نشوند، مجبور هستند خود را ملزم به تطبیق با سهمیه روزانه کنند.
در این گویه تفاوت معناداری بین دادهها مشاهده میشود. از تحلیل کیفی دادهها این نتیجه حاصل میشود که مصرف روزانه خودروهای شخصی تاکنون
(31 شهریور) از 12 لیتر روزانه به 7 لیتر در روز تقلیل یافته است. از سوی دیگر 6/36درصد از پاسخگویان که نسبت به سایر مقولهها ازدرصد بیشتری هم برخوردار هستند، مصرف کنونی 1تا 3 لیتر در روز دارند و توانستهاند خود را با الگوی کنونی روزی 3 لیتر منطبق سازند.
نتیجه
از مجموع دادهها و گویههای موجود میتوان به این تحلیل دست یافت: موافقان و مخالفان سهمیهبندی بنزین دقیقا دوکوهانهاند و به جهت فراوانی رجحانی بر هم ندارند. از سوی دیگر، از مجموع شرکتکنندگان این نظرسنجی 57درصد مردم از واردات بنزین چندان اطلاعی نداشتند. 78درصد پاسخگویان، مصرف بنزین را بیش از سایر کشورها میدانستند. 66درصد به ارزانی بنزین رای دادهاند. 76درصد سهمیههای کنونی بنزین را مناسب زندگی خود نمیدانستند.
۷۳درصد سهمیهبندی بنزین را باعث افزایش تورم و گرانی میدانند. ۷۰درصد معتقد بودند که این طرح در ماهها و سالهای آینده نیز ادامه خواهد یافت. ۶۷درصد ادامه سهمیهبندی را موجبات نارضایتی و اعتراضهای مردمی میدانستند. ۵۰درصد ادامه سهمیهبندی را موجب سودجویی و قاچاق سوخت به داخل کشور میدانستند و مهمتر آنکه از دیدگاه پاسخگویان، میزان مصرف بنزین در خودروهای شخصی از ۱۲ لیتر به ۷ لیتر در طی ۳ ماهه اخیر تقلیل یافته است.
ارسال نظر