محمدحسن یاری

بخش دوم

یکی از مهم‌ترین اهداف جنگ افروزی هایی که پس از حادثه «یازده سپتامبر, توسط دولت جورج واکر بوش انجام شد, دست یابی به منابع غنی انرژی خاورمیانه است که بخش عمده ای از ذخایر جهان را شامل می‌شود. تغییرات آب و هوایی, مسایل سیاسی, رشد اقتصاد جهانی, تصمیم های اوپک و جنگ از عواملی هستند که تجارت نفت را مشکل می‌کنند.

انرژی رابطه تنگاتنگی با رشد اقتصادی کشورهای صنعتی دارد. به طور کلی‌, این کشورها تنها مدت محدودی می توانند بدون وارد کردن نفت و گاز به حیات خود ادامه دهند. مصرف روزانه آمریکا ۲۰‌میلیون بشکه نفت در روز است و با اینکه ۲۱‌میلیارد بشکه نفت شناخته شده دارد, ذخایر استراتژیک نفتش تنها کفایت ۱۸ ماه را می‌کند و این مدت برای اروپا کمتر از ۲ ماه است.

جالب این است که بورس نفت «نایمکس نیویورک» و بورس نفت «آی‌پی‌ای» لندن به عنوان بزرگترین بورس‌های نفت جهان‌, در دو کشور مصرف‌کننده واقع است و روزانه‌ میلیون‌ها دلار اوراق بهادار این ماده سیاه رنگ در آنجا معامله می‌شود و منافع مادی و اعتباری فراوانی برای آنها به ارمغان می‌آورد و در این حال, بورس نفت ایران می‌تواند با بهره گیری از یک مدیریت راهبردی و همچنین استفاده دقیق از فرصت استراتژیک منطقه خاورمیانه, تا قبل از به پایان رسیدن این فرصت انرژی, سرآمد بورس‌های نفت جهان باشد.

حساس‌ترین منطقه جهان!

مفهوم خاورمیانه توسط استراسیون معروف(آلفرد ماهان) در سال ۱۹۰۲ مطرح شد. خاورمیانه مدنظر «ماهان» در برگیرنده خلیج همیشه فارس و فلات ایران بود که ایران عزیز ما و جنوب عراق را به طور تقریبی در بر می گرفت. بعدها وزارت خارجه انگلیس و سپس آمریکا محدوده جغرافیایی خاورمیانه را گسترش بخشیدند و پهنه ای از شمال آفریقا تا شبه قاره هند را اضافه کردند. خاورمیانه اصیل همان محدوده جغرافیایی مدنظر ماهان است و خاورمیانه عربی بقیه این گستره ی جغرافیایی را در بر می گیرد. خاورمیانه اصیل آن قسمت از جغرافیای منطقه ای است که تسلط بر آن ضامن امنیت و تداوم قدرت مسلط در سطح منطقه محسوب می‌شود

به طور کلی کشورهای این منطقه عبارتند از :اردن، امارات، ایران، بحرین، ترکیه، سوریه، عراق، عربستان، عمان، قطر، کویت، لبنان، مصر، یمن و فلسطین که در برگیرنده کرانه باختری رود اردن و نوار غزه است. هر چند کشورهای ترکیه و قبرس از نظر جغرافیایی درون و یا نزدیک این منطقه هستند، خود را بخشی از اروپا می‌دانند و ایران را مرز خاوری خاورمیانه می انگارند.

خاورمیانه از نخستین خاستگاه‌های تمدن جهان بوده است. بسیاری از باورها و آیین‌های جهان از اینجا برخاسته‌اند. نخستین یافته‌های آدمی در اینجا بوده است و نخستین قانونهای جهان در اینجا نوشته شده است. خاورمیانه از میانه قرن بیستم, مرکز توجه جهانی و شاید حساس‌ترین منطقه جهان از نظر استراتژیکی, اقتصادی, سیاسی و فرهنگی بوده است. این منطقه بزرگترین منابع نفت را دارد و مکان کشمکش های درازمدت اعراب و اسراییل است. اصطلاح خاورمیانه شناسنده منطقه ای فرهنگی است‌؛ در نتیجه مرز مشخصی برای آن وجود ندارد.

صادرات جهانی نفت خام به ۵۰‌میلیون بشکه در روز می رسد که از این رقم ۲۰‌میلیون بشکه در روز از منطقه خاورمیانه به مناطق دیگر صادر می‌شود. آسیا - اقیانوسیه بزرگترین واردکننده نفت خام خاورمیانه (۲۰۰۶) هستند. ژاپن۵/۴ ‌میلیون بشکه در روز‌, چین ۳۶/۱ میلیون بشکه در روز و سایر کشورهای آسیا- اقیانوسیه ۴۶۶/ ۷ ‌میلیون بشکه در روز از نفت مورد نیاز خود را از خاورمیانه تامین می‌کنند.

خاورمیانه همچنین ۳۴۵/۲ میلیون بشکه در روز از نفت مورد نیاز آمریکا را (۲۰۰۶) تامین کرده است. واردات اروپا از خاورمیانه نیز در این سال به ۱۴۴/۳‌ میلیون بشکه در روز رسید.

ذخایر نفت اثبات شده تا پایان سال ۲۰۰۵ منطقه خاورمیانه ۷۴۳‌میلیارد بشکه است که بیش از ۵/۵۷ درصد از کل ذخایر نفت جهان است.

موقعیت جغرافیایی مخزن نفتی در استخراج آن اهمیت زیادی دارد. در حالی که بهره برداری از منابع نفتی فلات قاره مکزیک و سواحل آمریکا مشکل و پر هزینه است, استخراج نفت از چاه های خاورمیانه معمولا ارزان و آسان است.

شاهرگ اقتصاد جهان

خلیج فارس نامی است به جای مانده از کهن‌ترین منابع, زیرا که از سده های پیش از میلاد سر برآورده است. خلیج فارس را «گهواره تمدن عالم یا خاستگاه نوع بشر» نامیده‌اند. ساکنان باستانی این منطقه, نخستین انسان‌هایی بودند که روش دریانوردی را آموخته و کشتی اختراع کرده و شرق و غرب را به یکدیگر پیوند داده‌اند. خلیج همیشه فارس و سواحل آن معادن سرشار نفت و گاز دارد و مسیر انتقال نفت کشورهایی چون کویت, عربستان و امارات متحده عربی است. به همین دلیل‌, منطقه ای مهم و راهبردی به شمار می آید.

خلیج فارس(پارس)در امتداد دریای عمان و در میان شبه جزیره عربستان و ایران قرار دارد. مساحت آن ۲۳۳۰۰۰ کیلومتر مربع است. از شرق از طریق تنگه هرمز و دریای عمان به اقیانوس هند و دریای عرب راه دارد و از غرب به دلتای رودخانه اروندرود که حاصل پیوند دو رودخانه دجله و فرات و الحاق رود کارون به آن است، ختم می‌شود.

خلیج فارس از لحاظ هفت عامل مهم یکی از مهم‌ترین مناطق جهان محسوب می‌شود: موقعیت جغرافیایی منحصر به فرد در جهان, حضور به عنوان مرکز ارتباطی سه قاره و وجود عظیم‌ترین ذخایر نفت و گاز, بازار مهم مصرف در منطقه برای خرید محصولات خارجی و خریدهای نظامی, نقش مهم فرهنگی خلیج فارس برای مسلمانان جهان, حضور به عنوان مهم‌ترین محور‌های ارتباطی دریایی و کشتیرانی جهان, منابع عظیم آبزیان دریایی و همچنین اهمیت ژئواستراتژیک تنگه هرمز‌, عواملی هستند که این منطقه را پر اهمیت ساخته‌اند. از نظر اقتصادی‌, خلیج فارس شاهرگ اقتصاد مبتنی بر انرژی جهان است و نقش خلیج فارس همچون خون جهان صنعتی به شمار می‌رود. خلیج فارس از دیرباز تا امروز نقش بسیار حساسی در تامین امنیت جهانی داشته است.