حسابداری سه بعدی یا توسعه پایدار
ترجمه و تدوین: لقمان پاکروان *
مقدمه:
حسابداری توسعه پایدار (به عنوان حسابداری اجتماعی، حسابداری مسوولیت اجتماعی و زیست محیطی، شرکت‌های بزرگ و گزارشگری آن به جامعه که شامل مسوولیت اجتماعی و زیست‌محیطی شرکت‌ها یا گزارش‌های مالی و غیرمالی شناخته می‌‌شود) که منشا آن به حدود 20 سال قبل برمی‌گردد هم حاوی حسابداری مالی است و هم تمرکز بر افشای اطلاعات غیرمالی در مورد عملکرد یک شرکت به گروه‌های خارجی ذی‌نفع به عنوان صاحبان سرمایه، به طور عمده به سهامداران، اعتبار‌دهندگان و مقامات دیگر دارد و این مجموعه گزارش نشان‌دهنده فعالیت‌هایی است که تاثیر مستقیمی بر جامعه، محیط زیست و عملکرد اقتصادی یک سازمان دارد.

حسابداری توسعه پایدار در مقابل حسابداری مدیریت و همراه حسابداری مالی است که در آن نیز نوعی حسابداری مدیریتی برای تصمیم‌سازی داخلی و ایجاد سیاست‌های جدید مورد استفاده قرار می‌گیرد که روی عملکرد سازمان تاثیرات عمده‌ای را به‌همراه داشته باشند به طوری که این اقدامات جدا از داشتن صرفه اقتصادی (اقتصادی بودن) توجه به مسائل زیست محیطی و اجتماعی را به همراه خواهد داشت. (شناخته شده به عنوان یکی از ۳ بخش از حسابداری سه گانه شامل جامعه، سازمان وسود.)
حسابداری توسعه پایدار به عنوان ابزاری تلقی می‌شود که سازمان‌ها برای تبدیل شدن به وضعیت توسعه و پایداری مورد استفاده قرار می‌دهند و در آن از مفاهیم و اصول شناخته‌شده‌تری نسبت به سازمان و محیط پیرامون آن به طور بسیار گسترده استفاده می‌شود. اندازه‌گیری و گزارشگری پایداری سازمان‌ها به عنوان یکی از اصول، محصول حسابداری سه‌گانه شناخته شده است. این نقش برای اطلاعات مالی نشان می‌دهد که چگونه حسابداری سنتی با بهبود در شفافیت و پاسخگویی با ارائه گزارشگری مناسب‌تر در مورد اصول و عوامل سه‌گانه به عنوان حسابداری به رسمیت شناخته شده است.
به عنوان یک نتیجه از گزارش سه‌گانه و به منظور ارائه و تضمین انسجام در اطلاعات اجتماعی و زیست محیطی GRI (ابتکار گزارشگری جهانی)، با هدف ارائه دستورالعمل‌ها و استانداردهای مدون و مرتبط در ارتباط با حسابداری توسعه پایدار اهداف این نهادها به عنوان هدف پایداری سازمان در گزارشگری ۳ گانه، اصول حسابداری مربوط را تدوین کرده است. امروزه در برخی از کشورها دستورالعمل‌های تدوین شده اولیه، تکمیل ابتکار گزارشگری جهانی (GRI)و توسعه داده شده است، به طوری که در کشورهای ابتکار گزارشگری جهانی (GRI)که گروه کشورهایی هستند که «گزارش‌های عملکرد اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی توسط سازمان‌های آنها به‌طور معمول تهیه و این گزارش‌ها به عنوان «گزارش مالی» با داشتن قابلیت مقایسه با سازمان‌های دیگر منتشر می‌شوند، مطابق با مدل یادشده توسعه پایدار در سازمان‌ها در محل تلاقی و فضا و نقطه اشتراک ۳ عامل محیط زیست، اقتصاد و جامعه به عنوان سه بخش تشکیل‌دهنده حسابداری توسعه پایدار ایجاد خواهد شد.
تاریخچه حسابداری توسعه پایدار
مفهوم حسابداری توسعه پایدار عملا مربوط به یک دوره در ۴۰ سال گذشته است که فرآیند و پایه‌گذاری آن ناشی از تحولات به وجود آمده در رشته حسابداری و توجه به مفاهیم و ریشه حسابداری به عنوان یک مفهوم بسیار وسیع‌تر از ابعاد مالی است و به دنبال مفهوم محدود و نوپای آن در طول چند سال گذشته مطرح شده است. این تغییر و توسعه ایجاد شده نشان‌دهنده دو خط فکری مستقل است که در خط اول: نگرش فلسفی در مورد فرآیند و نقش پاسخگویی سازمان‌ها و چگونگی ارتباط آنها با توسعه پایدار را بیان می‌کند و عنوان می‌شود که این عوامل، از جمله عواملی هستند که در حرکت سازمان‌ها به سمت پایداری موثر هستند. بر همین اساس در این نگرش مفاهیم حسابداری بر روی یک سیستم کاملا جدید حسابداری طراحی می‌شود و برای ترویج استراتژی پایداری سازمان‌ها موثر هستند. خط دوم، توجه به چشم‌انداز مدیریت در ارتباط با شرایط و ابزار متنوع و مؤثر در جهت پایداری سازمان است. در این گزارش ممکن است که توسعه یک سازمان یا هزینه آن در اصطلاح به عنوان هزینه‌ای متعارف مالی یا در حسابداری مدیریت تحت عنوان هزینه‌های قابل کنترل شناسایی شود. به بیانی ساده‌تر و جذاب‌تر: حسابداری توسعه پایدار از ابتدا اجازه می‌دهد که تا ارزیابی کاملی از عواملی که دارای اهمیت نسبی هستند از جمله عواملی که دارای مزایای اجتماعی، زیست محیطی و اقتصادی هستند و خطرات و آثار متقابل آنها در سیستم حسابداری شرکت‌های بزرگ انجام و گزارش شوند: به عبارتی فرآیند توسعه یافتگی این رشته از حسابداری مربوط به سال‌‌های ۱۹۷۱-۱۹۸۰، ۱۹۸۱-۱۹۹۰، ۱۹۹۱-۱۹۹۵ تا به حال است که در نهایت منجر به ایجاد رشته جدیدی در مرکز علمی تحت عنوان حسابداری توسعه پایدار شده است. این دوره در مدت بسیار کوتاهی که امروزه بخشی از روندهای آن برای سازمان‌ها کاملا مشهود و مشخص است ایجاد شد به طوری که در این دوره حجم زیادی از مطالعات تجربی و تئوری‌های هنجاری درخصوص این رشته جدید در حسابداری مطرح شد.
مفاهیم و روش‌ها
محبوبیت حسابداری توسعه پایدار در دو دهه گذشته افزایش قابل ملاحظه‌ای داشته است، به طوری که بسیاری از شرکت‌ها در حال اتخاذ روش‌های جدید و همچنین روش‌هایی برای افشای اطلاعات مالی خود در مورد فعالیت‌های هسته‌ای، اجتماعی و ... و نتایج تاثیرات آنها هستند به این مفهوم‌ که تاثیرات این عوامل روی محیط زیست چگونه است؟ به عنوان یک نتیجه از این موضوع، از سهامداران، تامین‌کنندگان و نهادهای دولتی می‌خواهید که درک بهتری از اینکه چگونه شرکت مدیریت منابع خود را برای رسیدن به اهداف سازمان و همچنین برای تحقق توسعه پایدار تخصیص می‌دهد، داشته باشند. با توجه به تعاریف مشترک در این زمینه، سه بعد مطروحه کلیدی از مفاهیم پایداری وجود دارد که در آن هر بعد از آن مفاهیم همانگونه که در جدول زیر مطرح می‌شود بر روی مجموعه‌ای از عوامل مختلف تمرکز دارند.
به این ترتیب با توجه به مفاهیم مطرح شده، حسابداری توسعه پایدار باید با استراتژی‌های شرکت متصل باشد و از یک چارچوب پایدار تبعیت کند و خود در سطوح سه بعدی (محیط زیست، اقتصادی و اجتماعی) اطلاعات را افشا کند.
اتخاذ این رویه توسط شرکت‌ها در ایجاد ارزش، و همچنین در کاهش ریسک آنها موثر است و آنها با تاکید بر زیرمجموعه‌های خود در ایجاد توسعه پایدار در کلیه بخش‌های زیست محیطی و اجتماعی مرتبط اقدام می‌کنند، زیرا ایجاد توسعه در سازمان توسط عوامل متعدد و متصل به هم اجرایی می‌شود. اهم موارد ایجاد توسعه پایدار عبارتند از:
1. شناسایی موضوعات مربوط به پایداری که در ایجاد ارزش‌های مادی موثرند و همچنین شناسایی و برآورد ریسک‌هایی که بدهی‌های شرکت را تحت تاثیر قرار می دهد.
۲. نیاز به وجود کسب و کار مناسب برای رشد پایدار
مدل و فرم گزارشگری
مفهوم حسابداری پایدار در یک محیط بین‌المللی را باید با سطح وسیع از تجربه، تفکر و همچنین نگرش ایجاد رشد و توسعه در جامعه مورد بررسی قرار داد و آن را اندازه‌گیری کرد که این ابزاری برای حسابداری مالی است که توسط سازمان‌ها باید مورد استفاده قرار ‌گیرد، زیرا برای تبدیل شدن به جامعه‌ای پویا و اقتصادی پایدار، توجه به وجود و نقش اطلاعات مالی در تمام جوامع حرفه‌ای به رسمیت شناخته شده است و نشان می‌دهد که چگونه این اطلاعات می‌تواند منجر به تقویت و رشد سطح اجتماعی و زیست محیطی جامعه شوند. اگرچه، یک چارچوب گزارشگری مشخص از محتوای گزارش‌های مالی برای یک شرکت وجود ندارد و آن را می‌توان تا حد زیادی توسط عوامل تعیین‌کننده، شامل استانداردهای گزارشگری مالی دستورالعمل‌ها و مقررات تدوین کرد. اما این امر و روند به این موضوع منتج خواهد شد که شرکت‌ها از انعطاف‌پذیری بیشتری نسبت به تهیه و ارائه صورت‌های مالی برخوردار باشند. اما تهیه و ارائه گزارش‌های نیازمند ارائه اطلاعات با توجه به اهداف کلی شرکت و تعامل با مخاطبان به شیوه‌ای است که مروج تبادل ایده‌ها و ارتباطات است.
امروزه، مکانیزم‌های گزارشگری مختلفی از جمله اظهارات اطمینان‌بخشی، گزارش عملکرد زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی، در سازمان‌ها وجود دارد که توسط حسابرسان مختلف مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.
مطابق با چارچوب حسابداری توسعه پایدار ما به‌دنبال توسعه سازمان‌ها خواهیم بود، از این رو اهمیت دارد که به شرکت‌ها برای درک دیدگاه‌های گزارشگری، چارچوب‌ها، استانداردها و دستورالعمل‌ها که ممکن است در شکل و محتوای گزارشگری آنها تاثیر ‌گذارد، آموزش لازم داده شود به طوری که از سازمان‌هایی که فعالیت آنها ارائه خدمات به شرکت‌هایی دیگر است خواسته شود که برای تغییر در رویه افشای سنتی در سطح صورت‌های مالی خود اقدامات لازم را به منظور تهیه گزارش‌های پایداری سازمان ارائه دهند.
در دنیای امروز در بیشتر کشورهای جهان از این گروه سازمان‌ها تعداد زیادی وجود دارند و می‌توانند بدون نیاز به دولت‌ اقدام به آماده‌سازی و انتشار گزارش‌های پایداری کنند. اما نباید از نظر دور داشت که شرکت‌هایی که به اتخاذ این روش جدید در گزارشگری خود اقدام کرده‌اند امروزه با چالش‌های جدیدی در تهیه این گزارش‌ها برای سازمان‌های خود به دلیل نداشتن تجربه مواجه شده‌اند. تطابق نداشتن گزارش‌های تهیه شده توسط سازمان‌ها با دستورالعمل و چارچوب ارائه شده منجر خواهد شد که آن‌ سازمان‌ها اعتبار خود را درخصوص اطلاعات منتشر شده به طور بالقوه کاهش دهند.
ابتکار گزارشگری جهانی (GRI)، سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD) و کمیسیون توسعه پایدار سازمان ملل متحد (UNCSD) ، برخی دیگر از بازیگران اصلی در یکپارچه‌سازی گزارشات در چارچوب یک سیاست مشخص برای یکپارچه‌سازی و پایداری بهتر با توجه به ارتباط مستقیم و وابسته شدن به تبع فشارهای زیست محیطی آنها هستند.
ابتکار گزارشگری جهانی (GRI) جزو چند گروه از ذی‌نفعان سازمان است که به توسعه و نگهداری سازمان‌ها و جامعه متعهد است. این نهاد به تازگی اقدام به انتشار کتابچه‌ای تحت عنوان «راهنمای گزارشگری پایداری» کرده است که هدف اصلی این کتابچه کمک به بهبود مستمر گزارش پایداری است البته این فقط یک پروتکل بوده که نزدیک به یک سطح از برنامه‌های کاربردی، است و در آن گزارش‌ها در سه سطح A، B و C وجود دارد، اما هنوز مبانی این راهنما از نظر قانونی، مورد تصویب انجمن‌های حرفه‌ای در سطح بین‌المللی قرار نگرفته است و برای کمک به شرکت به منظور تهیه گزارش‌های پایدار مورد استفاده قرار می‌گیرد. از طرف دیگر کمیسیون توسعه پایدار سازمان ملل متحد (UNCSD) تنها در بعد زیست محیطی بر حسابداری پایدار تمرکز دارد. از سوی دیگر سازمان همکاری اقتصادی و توسعه(OECD) تنها تمرکز خود را در دو چارچوب: تحلیلی و مفاهیم حسابداری آن قرار داده است.
چارچوب تحلیلی
چارچوب تحلیلی برای اتصال اطلاعات دریافتی از مناطق مختلف و مهم مورد استفاده قرار می‌گیرد. امروزه با توجه به هدف در اندازه‌گیری از انواع مختلف قالب‌ها استفاده می‌شود.
• یکپارچه‌سازی ابعاد اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی توسعه پایدار
• پایه‌سازی و ایجاد بستر امنیتی و محاسباتی برای حفظ اطلاعات کلیدی مورد نیاز برای بهبود اندازه‌گیری توسعه پایدار
• ارتباط بین شاخص‌های مختلف و سیاست‌های شفاف سازمان
در این ارتباط برخی از موارد را که مربوط به چارچوب‌های تحلیلی هستند به صورت نمونه بیان می‌کنیم که عبارتند از: فشار- دولت- پاسخ (PSR) که یکی از انواع این نیروهای محرکه براساس مدل فشار- دولت- ضربه- پاسخ توسط آژانس محیط زیست اروپا (EFA) یا نیروی محرکه توسط دولت- پاسخ مورد استفاده قرار خواهد گرفت.
خلاصه/ چشم‌انداز
چشم‌اندازهای توسعه و چارچوب نظارتی تدوین شده برای این رشته در کشورهای مختلف بیانگر این موضوع است که حسابداری باید دانش و عمق اطلاعات خود را گسترش داده و این امر تنها با ایجاد یک کانال و مسیر گفت‌وگوی مشترک با متخصصان در رشته‌های علوم اجتماعی و زیست‌محیطی میسر خواهد بود. همچنین تشکیل تیم پایداری مستقل در سازمان‌ها و جامعه راه را برای آماده‌سازی و حسابرسی حساب‌های پایداری به منظور اعتباربخشی آن به فرآیندها هموار می‌کند
همانگونه که در بخش‌های یادشده بالا نشان داده شده حسابداری پایدار با تفسیر مفاهیم حسابداری مورد استفاده و توجه قرار گرفته است، زیرا توسعه یک مجموعه عملی از ابزارها برای اجرا در شرکت‌های بزرگی است که به‌دنبال پیشرفت هستند. این نیازمند تصمیم‌گیری و کنترل نیازهای مدیران شرکت‌های بزرگ است که آیا آنها برای محیط زیست، مسائل اجتماعی و اقتصادی در ارتباط با فعالیت‌های شرکت‌های بزرگ خود اقدامی کرده‌اند؟ آیا استانداردهای مربوط را اجرا کرده‌اند؟ همچنین توجه به موقعیت‌های تجاری خاموش و مکمل، نیازمند شناسایی، تجزیه و تحلیل و توجه به مفاهیم و ابعاد حسابداری است که این امر پایه ای برای حرکت به سوی پایداری شرکت‌ها و به طور کلی توسعه است که این چارچوب کلیه ابعاد حسابداری را دربر می‌گیرد. از طرفی دیگر سودمندی این مدل گزارشگری امروزه به رسمیت شناخته شده است. سقوط مفهوم قانع‌کننده حسابداری پایداری به عنوان یک اصطلاح و به عنوان چتری گسترده‌ است و در این خصوص ارتباط بین حسابداری پایدار و گزارش پایداری ‌باید به خوبی توسعه یابد. در این زمینه مفهوم گزارش پایداری، به عنوان نتیجه باقی‌مانده در تمام مراحل توسعه است.
به این ترتیب به نظر لامبرتون امروزه چارچوب امیدوار کننده‌ای برای انواع مختلف حسابداری وجود دارد. این چارچوب تدوین شده با هم پنج تم اصلی استانداردهای عمومی در تحقیقات حسابداری اجتماعی و زیست محیطی و عمل، از جمله ابتکار گزارشگری جهانی (GRI) رهنمودهای حسابداری پایدار را مطرح کرده و چارچوب جامع حسابداری پایداری که صفحه نمایش ارتباطات پیچیده بین اجزای مختلف و ابعاد پایداری است به تصویر می‌کشد. این توازن نیاز به ادغام انواع مختلف مدل‌های اندازه‌گیری و گزارش‌دهی و آثار متفاوت اطلاعات واحدها بین ابعاد توسعه پایدار دارد.
برای تامین مالی اجرای حسابداری پایداری و گزارش آن یک گزینه اصلی به این مفهوم وجود خواهد داشت که با استفاده از مالیات‌های بدست آمده از اقتصاد زیست محیطی به منظور بالا بردن درآمد و برای تضعیف آثار منفی زیست محیطی و درآمد بیشتر حاصل می‌شود. بر همین اساس هنگامی که پایداری سیستم حسابداری ایجاد می‌شود نرخ مالیات بر درآمد می‌تواند به مشوق در سطح سازمانی تبدیل شود. موارد دنباله‌دار و امیدوار کننده‌ای که در راه مشابه این مفهوم ممکن است بوجود آید توجه به مفهوم اقتصاد رفاه جامعه به زبان آلمانی: (Gemeinwohl Okonomie) توسط فلبر (Felber) است که بیشتر شبیه به یک چارچوب برای حسابداری پایداری و یک راه جایگزین برای اقتصاد و جامعه به طور کلی است و نشان می‌دهد که کسب و کار باید سهم خود را از موفقیت‌های اقتصادی با توجه به مزایای دریافتی از جامعه با بازپرداخت به جامعه به عنوان هزینه عوامل اجتماعی و زیست محیطی را اندازه‌گیری کند. همچنین با توجه به اصول مالیاتی، عملکرد کسب و کار ناشی از عملکرد در بخش‌های مختلف مشخص شده و در نتیجه شرکت‌ها مالیات پرداختی خود را به منظور اعطای منافع یا حمایت در قالب‌های مختلف، به جامعه کمتر پرداخت یا اساسا پرداخت نمی‌کنند و این امر در عمل واگذاری بخشی از وظایف دولت به سازمان‌ها در سطح جامعه است.
موضوعی که بیشتر جلب توجه می‌کند این است که در سال 2009 یک گروه بین‌المللی از پیشگامان و نوآوران برجسته اقدام به تشکیل جنبش آلی توسعه کردند که کل شاخص‌های عملکرد براساس رهنمودهای ابتکار گزارشگری جهانی (GRI)تعریف شد و به نظر می‌رسد که برای متحد کردن چهار بعد پایداری جامعه شامل (زندگی اقتصادی، زندگی اجتماعی، حیات فرهنگی و محیط زیست) در یک مدل می‌تواند تعریف شود. به این ترتیب روش امیدبخش‌تری نسبت به اندازه‌گیری سرمایه‌های انسانی، اجتماعی و طبیعی از جمله کیفیت محیط زیست، بهداشت، امنیت، عدالت، آموزش و پرورش و تفریح وجود دارد که توسط بنیاد آیین بودایی و دولت بوتان به سمت بهره‌برداری با هدف خوشبختی در تولید ناخالص ملی ساخته شده است. این پروژه‌های نوآورانه ممکن است نشان دهد که چشم‌انداز فرهنگی جدید برای جایگزینی مورد نیاز است و همچنین برای اطلاع‌رسانی حسابداری است که قادر به ساختن سهم واقعی در پایداری و توسعه است. مسیر آینده حسابداری پایداری و حفظ توسعه اقتصادی باید برای نشان دادن کیفیت ضروری تنوع‌پذیری در نوع بشر باشد و اگر این انتقال صورت نپذیرد منجر به از دست دادن توسعه خواهد شد.
*حسابدار رسمی

pic۱