اقتصاد و ضد اقتصاد

جفری تاکر *

مترجمان: مریم کاظمی - محسن رنجبر

یکی از معایب سرعت در انتشار مطالب، نادیده گرفته شدن برخی از مطالب ارزشمند و حیرت‌آور است. یکی از این عناوین دور از ذهن و مورد بررسی، عنوان کتابی است که توسط نویسنده نه چندان معروفی به نام «فاستینوبالوه» (Faustino Ballve) نوشته شده است. بالوه، اقتصاددانی مکزیکی است که زندگی فکری‌اش، با ورود میزس به این کشور و سخنرانی وی در آنجا، کاملا تغییر یافت. از آن پس میزس و بالوه با هم مکاتبات بسیاری داشتند و این ارتباط به مدت چندین سال ادامه یافت. بالوه، پس از این مکاتبات، کتابی را با عنوان «مبانی علم اقتصاد» به نگارش درآورد. این کتاب ابتدا به زبان اسپانیولی نوشته و سپس به انگلیسی‌ ترجمه شد. در هیچ جای این کتاب، مشخص نگردیده که مطالب بر مبنای عقاید بازار آزاد یا اتریشی یا میزسی مطرح شده است، بلکه از دید بالوه تنها آن تفکر اقتصادی کارآمد و مناسب است که موضوعیت دارد.

وی کتاب را به شیوه‌ای بسیار روشن و واضح نظم می‌بخشد. اقتصاد چیست؟ بازارچیست؟ نقش سرمایه‌گذار، ‌سرمایه، نیروی کار، دستمزدها، پول، اعتبار و... چیست؟ آهنگ کتاب بسیار واضح و ملایم است، اما اصلا خسته‌کننده نیست و می‌توان گفت که در تدوین این کتاب از واژه‌های سرزنده، شاداب و خوش ساخت استفاده شده است. همچنین در کتاب تاثیرگذار Leonard Read اثر پروفسور واتس، نیز برای این کتاب، اهمیت بسیار زیادی قائل شده است و این موضوع باعث شد که کتاب «مبانی» پس از آن نایاب گردد.

تا این که امسال،‌ مجددا چاپ گردید و البته، نتیجه کار بسیار عالی بود. اگر «اقتصاد در یک درس» را مطالعه کرده باشید، کتاب «مبانی» برای مطالعه سطح پیشرفته‌تر از آن، بسیار مناسب خواهد بود. کتاب «اقتصاد در یک درس» نوشته هازلیت (Hazlitt) نکات نظری و تجربی عمومی را مورد بررسی قرار می‌دهد، اما «مبانی» به جنبه‌های خاص تئوریکی می‌پردازد که یک مرحله پیشرفته‌ترند.

در کتاب «مبانی» کاملا بر تئوری تمرکز می‌شود، اما هر کس که اقتصاد را از این راه یاد بگیرد، بی‌درنگ متوجه می‌شود که این تئوری‌ها نیستند که در خبرهای اقتصادی مطرح می‌شوند یا مورد پذیرش دولت واقع می‌گردند و در واقع ابزارهای تئوریک اصلی مورد استفاده سیاستمداران، ریشه در کارهای جان مینارد کینز (John Maynard Keynes) دارد. تئوری اساسی کینز عبارت است از این که سیستم قیمت‌ها به خوبی عمل نمی‌کند و باید آن را تحریک کرده و به این شیوه اصلاح نمود. البته در این میان، متخصصان سیاست‌گذاری باید فرمان امور را در دست داشته باشند. این تئوری، حدودا سه‌چهارم قرن گذشته با ناکامی روبه‌رو بوده است، اما این مطلب چندان مهم نیست. مکتب کینزی، مثل ویروسی است که هیچ‌گاه از بدن خارج نمی‌شود، لذا حتما باید این مکتب را شناخت و درباره آن یاد گرفت.در کتاب «شکست اقتصاد جدید» اثر هنری مازلیت، بررسی جالبی از کتاب کینز به عمل آمده است، اما شاید بررسی خط به خط آن، چندان برای مخاطب، خوشایند نباشد. در واقع آن چه مخاطبان می‌خواهند، مروری است بر این که این تئوری چیست و چه معایبی دارد.

کتابی که به خوبی به این امر می‌پردازد، شاهکار «اوروال» (V.Orval) با نام «دور از آزادی» است. این کتاب در سال ۱۹۵۲ به نگارش در آمد. سال ۱۹۵۲ از این جهت اهمیت بسیار داشت که در آن دوره تئوری کینز جایگاه عمیقی در دپارتمان‌های اقتصاد سراسر آمریکا ‌یافته بود. در آن زمان بود که همه افرادی که به روش‌های کلاسیک و قدیمی، اقتصاد را آموخته بودند، تحت تاثیر بسیار قرار گرفتند، چرا که متوجه شدند، علم اقتصاد زیرورو شده است. این تئوری، به جای آن که به دفاع از آزادی اقتصادی بپردازد، به وسیله‌ای برای حمایت از دخالت‌های دولت در امور اقتصادی تبدیل شده بود. اقتصاددان‌ها، به جای آن که مقامات دولتی را از انجام مسائل غیرضروری منع کنند، دولت را به فعالیت و دخالت بیشتر در امور اقتصادی تشویق می‌کردند. این امر، انحرافی بود از آنچه در طی قرون پیشرفت علم اقتصاد رخ داده بود.

پروفسور واتس (Professor Watts) مدرک دکترای خود را از هاروارد اخذ کرد و چندین سال، در گروه Ivy League به تدریس پرداخت. سپس به عضویت «اتاق تجارت لس‌آنجلس» درآمد. نویسنده این کتاب سراسر ضدکنیزی، کاملا از کاربرد تئوری‌هایی که در کلاس‌های دانشکده مطرح می‌شوند آگاه است. به نظر وی، این امر به معنای پایان آزادی اقتصادی است.در این کتاب، معایب تئوری کینزی توضیح داده شده و نشان داده می‌شود که چرا سیاست‌های پولی و مالی نمی‌توانند به اهداف مطلوب خود دست یابند. نکته بسیار جالب، این است که این کتاب توسط کسی نوشته شده است که- همان طور که همه همکاران سابقش دریافته بودند- در مکتب کینزی به دنبال جادو و افسونگری می‌گشت! واتس، این کتاب را به عنوان درخواستی نومیدانه نوشته تا بلکه از این طریق کینزین‌ها از سفسطه دوری کرده و به واقعیت‌هایی روی آورند که قرن‌ها طول کشیده تا رواج یابند. بنابراین در این کتاب، اولین حمله تمام‌عیار به اقتصاد پاول ساموئلسن صورت می‌گیرد. اصول اقتصادی ساموئلسن،‌ با وجود آن که اقتصاد آزاد را دائما به تمسخر گرفته است و به طور ضمنی از سوسیالیسم دفاع می‌کند، برای چندین دهه به عنوان کتاب درسی اصلی در برخی دانشگاه‌ها تدریس می‌شد.

کتاب واتس، بر مبنای یکی از بزرگ‌ترین کتاب‌های ضدکینزی که احتمالا نام آن را نشنیده‌اید، نوشته شده است. این کتاب، «اقتصاد متوهم» نوشته آلبرت‌ هان (L.Albert Hahn) است. وی در دهه ۱۹۲۰ در آلمان بانکدار بود و از این دیدگاه حمایت می‌کرد که تورم پولی، راهکار جلوگیری از بروز رکودهای اقتصادی است، ولی سرانجام دریافت که این عقیده نهایتا به کجا می‌انجامد. در دوره تورم بسیار شدید، اقتصاد آلمان به کلی نابود شد و به نوبه خود، زمینه را برای ظهور دیکتاتوری و جنگ و فروپاشی اجتماعی فراهم آورد.

تصور کنید مشاهده این که خطاهای دهه ۱۹۲۰، در دهه ۱۹۳۰ در انگلستان و ایالات متحده، به تئوری علمی تبدیل شوند، چقدر مضحک است! آلبرت‌ هان در صدد برآمد که با نگارش این کتاب، این روند را متوقف کند... «اقتصاد متوهم» نشان می‌دهد که سیاست کینزی چگونه می‌تواند سبب ایجاد حباب‌های موقتی شود که همیشه خرابی‌هایی به بار می‌آورند. رونق ایجاد شده از طریق برنامه‌ریزی اقتصاد کلان، سرابی بیش نیست و آلبرت‌ هان آن را «اقتصاد متوهم» می‌نامد.میزس، واتس، هازلیت و افراد بسیار دیگری، این کتاب را تایید می‌کنند. «اقتصاد متوهم» در ایجاد واکنش‌های ضدکینزی نقش بسیار بزرگی داشته است و حقیقتا متنی اساسی و ضروری است که از قضای روزگار، در همان سالی به انگلیسی ترجمه شد که «کنش انسانی» میزس منتشر گردید. شاید به همین دلیل بود که مورد توجه چندانی قرار نگرفت. شاید نتوان این گونه گفت، اما جوزف سالرنو (Josph Salerno) نیز حسی که من نسبت به اهمیت این کتاب دارم را تایید کرده است. ظاهرا «اقتصاد متوهم» بر وی هم تاثیر بزرگی گذاشته است.

در آخر، دبلیو.اچ.هات (W. H. Hutt) ، نقد جامعی از نخوت کینزی را در «اپیزود کینزی» نوشت که به گونه‌ای در آن قانون سی (Say's Law) را رد کرده است.

وی در این کتاب، با متنی ادبی می‌نویسد که با جایگاه والای واتس، فاصله بسیار دارد، اما دانشجویان اقتصاد، بی‌شک جدیت و دقت وی را تحسین خواهند کرد.

*جفری تاکر (Jeffrey A. Tucker) سردبیر Mises. Org است